Sözlü gelenek

Sözlü gelenek, İrfan, bilgi, sanat, fikir ve kültürel materyalin işitilerek alındığı, bireysel hafızalarda korunduğu ve bir nesilden diğerine sözlü olarak iletildiği bir insan iletişim biçimidir.^[1]^[2]^[3]

Özellikler

Aktarım, konuşma veya şarkı yoluyla yapılır ve halk masalları, şiirler, destanlar, ilahileri içerebilir. Böylelikle bir toplumun sözlü tarihi, sözlü edebiyatı, sözlü hukuku ve diğer bilgileri bir yazı sistemi olmadan veya bir yazı sistemine paralel olarak sonraki nesillere aktarmask mümkün olmaktadır. Örneğin Budizm, Hinduizm, Katoliklik ve Jaynaizm gibi dinler, kanonik kutsal yazılarını, ritüellerini, ilahilerini ve mitolojilerini bir nesilden diğerine aktarmak için bir yazı sistemine paralel olarak sözlü bir gelenek kullanmışlardır.

Sözlü gelenek, bir grup insan tarafından nesiller boyunca ortak olarak tutulan anılar ve bilgi birikimidir.^[4] Tanıklık veya sözlü tarih ile aynı şey değildir. Genel anlamda, belirli ve korunmuş bir metnin ve kültürel bilginin sesli ifade yoluyla hatırlanması ve aktarılması anlamına gelir.^[5]

İnsanın zihinsel evrim süreci içerisinde yazıdan önce konuşma mevcuttu. Dolayısıyla tarih içerisinde uzun bir dönem boyunca duygu, düşünce ve deneyimler sözel yoldan geleceğe aktarılmıştır. Sözlü gelenek, insanlığın ilk kavrama ve anlama yöntemidir, aynı zamanda ilk eğitim tarzıdır. Günümüzde dahi sözlü geleneğin eğitime ve sanata katkısı devam etmektedir.^[6]

Asya

Farklı Hint dinlerinde kutsal metinlerin aktarımı ilk dönemlerde sözlü gelenekle yapıldı ve ayrıntılı anımsatıcı tekniklerin yardımıyla hassas bir şekilde korundu.

Türk Dünyası

Altaylarda Kayçı olarak bilinen, Kazak ve Kırgız coğrafyasında Manasçı adı verilen destan anlatıcıları çok uzun destanları akıllarında tutarak anlatan kişilerdir.

Avustralya

Avustralya'daki Aborjin kültürü, binlerce yıl boyunca aktarılan sözlü gelenekler ve sözlü tarihler üzerinde gelişmiştir. Kimi zaman çizilmiş tek bir resimden bütün öyküyü anımsamakta yararlanıldı.

Amerika

Kolomb öncesi dönemde sözlü hikâye anlatımı gelenekleri, tarihi, bilimsel bilgiyi ve sosyal uygulamaları kaydetmek ve korumak için yazı kullanılmadan gelişti. Bazı hikâyeler boş zamanları eğlenceli hale getirmek için anlatılırken; çoğu ahlaki, sosyal, psikolojik ve doğayla olan ilişkilere dayalı kabile deneyimlerinden çıkarılan pratik dersler olarak da işlevleri yerine getirdi.^[7] Tek bir hikâye onlarca ders sağlayabilmekteydi.^[8]

Türkiye'de

Köy odaları uzun bir dönem boyunca sözlü birikimin aktarıldığı en önemli yerler olmuştur. Her bir köyün kendine özgü sözlü gelenekleri buralarda anlatılmıştır.^[9]

Sözlü ürünlerin yazıya geçirilmesi

Türkiye’de sözlü halk edebiyatı unsurlarının derlenmesi ve yazıya aktarılması Cumhuriyet dönemi ile başlamıştır. Halkevleri bu konuda önemli işlevleri yerine getirmiştir. Hamit Zübeyir Koşay, Pertev Naili Boratav, Eflâtun Cem Güney, Ahmet Caferoğlu, Ali Rıza Yalgın gibi isimlerin derlemeleri, 1940’lardan itibaren yayımlanmaya başladı. Kültür Bakanlığı'na bağlı Milli Folklor Dairesi ve daha sonra Halk Kültürü Araştırma ve Geliştirme Merkezi kendi envanterlerini oluşturdular.^[10] Dergiler ise önemli bir katkı sağlamış hatta "Dergici Dönem" adı verilen bir süreçten geçilmiştir.^[11]

Kaynakça

^ Jan Vansina: Oral Tradition as History, 1985 ("mesajın sadece müzik aletleriyle söylenen sözlü ifadeler olması gerektiği", "en az bir nesil boyunca şifahi aktarım olması")
^ Oral Tradition 9 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Encyclopædia Britannica, John Miles Foley
^ Ki-Zerbo, Joseph: "Methodology and African Prehistory", 1990, UNESCO International Scientific Committee for the Drafting of a General History of Africa; James Currey Publishers, 0-85255-091-X, 9780852550915; see Ch. 7;
^ David Henige, "Oral, but Oral What? The Nomenclatures of Orality and Their Implications" Oral Tradition, 3/1-2 (1988): 229-38. p 232
^ John Foley (1999). E. Anne MacKay (ed.). Signs of Orality. BRILL Academic. pp. 1–2. ISBN 978-9004112735.
^ Prof.Dr Vefa TAŞDELEN, Felsefe Kültürü ve Sözlü Geleneğin İmkanı, 2013, Turkish Studies, cilt.8, ss.283-296
^ Kroeber, Karl, ed. (2004). Native American Storytelling: A Reader of Myths and Legends. Malden, MA: Blackwell Publishing. pp. 1. ISBN 978-1-4051-1541-4.
^ Caduto, Michael; Bruchac, Michael (1991). Native American Stories, Told by Joseph Bruchac. Golden, Colorado: Fulcrum Publishing. ISBN 978-1-55591-094-5.
^ Şarkışla'nın Akçakışla Bucağındaki Köy Odaları ve Kültürümüze Hizmetleri, Emin Kuzucular, Türk Folkloru, Cilt: 4, Sayı: 38, Sayfa: 20 - 25, Milli Kütüphane Yer No: (1980) SB 14
^ Halk Bilimi - Sözlü Anlatımlar, Doç.Dr. Suavi Aydın, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türkiye Kültür Portalı Projesi, 2009, Ankara
^ Türkiye’de Folklor Araştırmaları, Dr. Seval Kasımoğlu, Turnalar (Uluslararası Hakemli Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi), Temmuz/Ağustos/Eylül 2018, Yıl: 20, Sayı: 71

Kitaplar

Dundes, Alan (2003). Fables of the Ancients?: Folklore in the Qur'an. Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 9780585466774. Retrieved 2 May 2019. (İngilizce)
Foley, John Miles. Oral Formulaic Theory and Research: An Introduction and Annotated Bibliography. NY: Garland, 1985 (İngilizce)
Foley, John Miles. The Theory of Oral Composition. Bloomington: IUP, 1991 (İngilizce)
Edward R. Haymes: Das mündliche Epos. Eine Einführung in die „Oral-poetry-Forschung“, Metzler, Stuttgart 1977, ISBN 3-476-10151-7. (Almanca)
Ueli Haefeli-Waser: Oral history. In: Historisches Lexikon der Schweiz. (Almanca)
David R. Olson, Nancy Torrance (Hrsg.): Literacy and Orality. Cambridge University Press, Cambridge u. a. 1991, ISBN 0-521-39217-9. (Almanca)
Walter J. Ong: Oralität und Literalität. Die Technologisierung des Wortes. Westdeutscher Verlag, Opladen 1987, ISBN 3-531-11768-8. (Almanca)
Merve Yazıcı, Mustafa Arslan, M. Surur Çelebi; Sözlü Gelenek ve Anlatımlar 1 - Maniler, Boy Yayınları, 2020