Söğütlüçeşme Hamamı
 Hamamın sıcaklık bölümünün kubbesinin görünümü (Şubat 2021) | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Durum | Harabe |
| Tür | Hamam |
| Konum | Kadıköy, İstanbul, Türkiye |
| Koordinatlar | 40°59′34″K 29°02′04″D / 40.99278°K 29.03444°D |
| Tamamlanma | 1875 |
| Kapanma | 1985 |
| Teknik ayrıntılar | |
| Yapı sistemi | Kâgir |
Söğütlüçeşme Hamamı ya da Abidin Bey Hamamı, İstanbul'un Kadıköy ilçesindeki eski bir hamamdır. Adını aldığı Söğütlüçeşme semtindeki Taşköprü Caddesi üzerinde, bu cadde ile Kurbağalıdere Caddesi ve İstanbul-Ankara demiryolunun kesişerek sınırlandırdığı alanda konumlanan yapı, günümüzde harap durumda ve işlevsizdir.
1875 yılında Abidin Bey tarafından özel bir mülk olarak yaptırılan hamam, Söğütlüçeşme Tren İstasyonu'nun yenilenme çalışmaları kapsamında kamulaştırılarak 1985 yılında, yalnızca ılıklık ve sıcaklık bölümleri kalacak şekilde yıkıldı. Bu tarihten itibaren hamam olarak kullanılması sona ererken zeminin yükselmesi nedeniyle 2-2,5 m kadarlık kısmı yer altında kaldı. Kompleks, biri dükkânlar diğeri ise hamam kısmı olmak üzere birbirine paralel uzanan dikdörtgen planlı iki ana yapıdan meydana geliyordu. Hamam kısmında sırasıyla hazırlık mekânı, soyunmalık (soğukluk), ılıklık, sıcaklık, su deposu ve külhan kısımları vardı. Sıcaklık bölümü ile bu bölümdeki iki halvet, üzerlerinde filgözlerinin olduğu yarım küre şeklindeki birer kubbeyle örtülüydü.
Tarihi
1875 yılında Abidin Bey tarafından özel bir mülk olarak yaptırılan hamam, sahibinden dolayı Abidin Bey Hamamı olarak da biliniyordu.[1][2] Sanat tarihçisi Selçuk Seçkin, kadın ya da erkekler tarafından kullanıldığına ilişkin bir bilgi olmamasından dolayı bazı saatlerde erkeklere, bazı saatlerde ise kadınlara tahsis edildiğinin düşünülebileceğini ifade eder.[1] Yapıda, hamamın yanı sıra birtakım dükkânlar da bulunuyordu.[1]
1985'te, Söğütlüçeşme Tren İstasyonu'nun yenilenme çalışmaları kapsamında kamulaştırılarak kısmen yıkıldı.[1][3] Bu tarihten itibaren bütünlüğünü kaybeden ve zeminin de yükselmesi nedeniyle 2-2,5 metre kadarlık kısmı yere gömülen yapı, hamam olarak işlevini yitirdi.[1][2][4] Aynı yıl, yapının ayakta kalan bölümlerinin iç kısmının tamamı çimento esaslı sıvayla kaplandı.[1][3] Akademisyen Sercan Sağlam; günümüzde kalan kısımlardaki beton eklentilerden, geleneksel olmayan malzemelerden ve "mekândan kazanmak için" göbek taşının kaldırılması gibi değişikliklerden yola çıkarak yapının sonraları "başka fonksiyonda kullanıldığı[nın] anlaşıldığını" ifade eder.[4] Günümüzde yeşil bir alanın içinde, harap durumda bulunan yapının herhangi bir işlevi yoktur.[1][2]
Konumu ve mimarisi
Hamam, İstanbul'un Kadıköy ilçesinin Hasanpaşa Mahallesi'nde, Söğütlüçeşme semtinde, Taşköprü Caddesi üzerinde, bu cadde ile Kurbağalıdere Caddesi ve İstanbul-Ankara demiryolunun kesişerek sınırlandırdığı alanda konumlanan kâgir bir yapıdır.[4][5] Birbirine paralel, dikdörtgen planlı iki ana bölümden oluşan hamamın yalnızca sıcaklık ve ılıklık kısımları, harap bir hâlde günümüze ulaşmıştır.[4] Yapının girişiyle yol seviyesi arasındaki 2-2,5 m kadarlık kot farkından ötürü dışarıdan yalnızca sıcaklık kısmının kubbesi görünür hâldedir.[1]
Kompleksin paralel iki ana bölümü ile bunların ortasındaki ahşap bir mekândan Taşköprü Caddesi'ne üç kapı, ortadaki mekândan avluya ise bir kapı açılıyordu. Ortadaki girişin ardından ulaşılan avlunun sol yanında dükkânlar uzanıyordu. Sercan Sağlam, bu dükkânların ticaret, konaklama, çay ocağı ve depo gibi amaçlarla kullanıldığını tahmin eder. Ortadaki girişle aynı eksende yer alan hamam kısmının girişinin iki yanında, duvara bitişik birer hazırlık mekânı konumlanmıştı. Girişin ardından ulaşılan soyunmalık (soğukluk) bölümünün kuzeyinde, kapısız bir şekilde erişilen kısımda tıraşlıklar, yanında lavabosuyla birlikte hazırlık mekânı, onun yanında ise tuvalet vardı. Soyunmalığın güneyinde, orta kısma kapısız olarak açılan ve Seçkin'in "kullanım sırasında perde ile ayrıldığını düşündüğü" soyunma kabini şeklindeki bir birimle, yanında iki odacık şeklindeki, kurnalarıyla iki yıkanma kabini konumlanıyordu. Seçkin, bu iki kabinin sonradan eklenmiş olma ihtimali olduğundan bahseder. Ilıklık olarak kullanılan bu kısma günümüzde, sonradan açılmış ve yapının iç mekânına göre yüksekte kalan bir açıklıktan giriş yapılabilir.[1][4]
Ilıklığın ardından gelen sıcaklık kısmının köşeleri dıştan paye şeklinde kabartmalıyken bölümü örten yarım küre şeklindeki kubbesinde dairesel filgözü delikleri bulunur. Kare planlı mekânın ortasında, günümüzde üzeri betonla kaplanmış göbek taşı yer alır. Her bir köşede yer alan ikişer kurna ve oturma bölümleri, günümüze ulaşmamıştır. Bu kısımdan, kare planlı ve üzeri kubbeyle örtülü iki halvet mekânına açılan kapılar, işlevlerini yitirecekleri şekilde kapatılmışlardır. Günümüze ulaşan bölümlerin iç mekânının tüm yüzeyleri çimento esaslı sıvayla kaplıdır. Halvetlere bitişik su deposu, bitişiğindeki kuzeye açılan birer kapı ve pencerenin yer aldığı külhan bölümü de günümüzde mevcut değildir.[1][2][4]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i j Seçkin, Selçuk (2020). "İstanbul/Kadıköy: Söğütlüçeşme Hamamı". Altay, Ahmet; Demir, Hüseyin; Karakök, Tunay (Ed.). Düşünce-Edebiyat ve Tarih Araştırmaları. Hiperyayın. ss. 241-262. ISBN 6052816600.
- ^ a b c d "Söğütlüçeşme Hamamı". Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 8. Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı. 1994. s. 403. ISBN 975-7306-08-8.
- ^ a b Haskan, Mehmet Nermi. İstanbul Hamamları. İstanbul: Turing Yayınları. s. 268. ISBN 9789757641223.
- ^ a b c d e f Sağlam, Sercan (5-7 Ekim 2022). "Kadıköy tarihi kent merkezinde tematik bir mimari rotası denemesi". Karakuş, Filiz; Kartopu, Seçil (Ed.). IAR-ARDE 2022 Proceedings Book. 1. Uluslararası Mimarlık, Sanat ve Tasarım Sempozyumu. Ankara. ss. 217-218. ISBN 978-605-4929-24-5. 6 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2023.
- ^ "TKGM Parsel Sorgulama Uygulaması - Öznitelik bilgisi". Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü. 19 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
