İçeriğe atla

Rutulca

Kontrol Edilmiş
Rutulca
мыхIабишды чIел (myxʼabišdy čʼel)
Ana dili olanlarRusya ve Azerbaycan
Konuşan sayısı29.500  (tarih gerekli)
Dil ailesi
Yazı sistemiKiril alfabesi
Dil kodları
ISO 639-1rut
ISO 639-2rut
ISO 639-3

Rutulca, Rusya'ya bağlı Dağıstan Cumhuriyeti'nde ve Kuzey Azerbaycan'da yaşayan küçük bir yerli halk olan Rutullar′ın konuştuğu dil. Rutulca, Kuzeydoğu Kafkas dillerinin Samur öbeğinde yer alır ve bugün Dağıstan Anayasası tarafından tanınmış 14 dilden biridir.UNESCO'nun Tehlike Altındaki Dünya Dilleri Atlası'na göre dil, "kesinlikle tehlike altında" kategorisinde sınıflandırılmıştır.[1]

Kaynakça

  1. ^ "UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger". 22 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2020. 

İlgili Araştırma Makaleleri

Rusya Federasyonu, 85 federe yapıya, birliğe dahil birime, bölünmüştür. Bu yapılanmanın 22 tanesi cumhuriyetlerden oluşur. Cumhuriyetlerde, toplumun çoğunluğunu etnik kökeni Rus olmayan halk oluşturur, fiziki sınırlar bu şekilde belirlenmiştir. Bir cumhuriyette yerel halkın etnik kökeni cumhuriyete isim veren milliyet olarak bilinir. On yıllarca süren Rusya içi göçler nedeniyle artık bu milliyet o cumhuriyetin nüfusunda çoğunluğu temsil etmeyebilir ama yine de o belirli etnik milliyetin cumhuriyeti olarak kabul görür.

<span class="mw-page-title-main">Dağıstan</span> Rusyaya bağlı özerk ülke

Dağıstan, resmî adıyla Dağıstan Cumhuriyeti, Doğu Avrupa'nın Kuzey Kafkasya kısmında, Hazar Denizi kıyısında bulunan Rusya'ya bağlı, özerk bir cumhuriyettir. Kuzey Kafkasya Federal bölgesinin bir parçasıdır ve Büyük Kafkas Dağları'nın kuzeyinde konumlanır. Rusya'nın en güneyinde yer alan Dağıstan, güney ve güneybatıda Gürcistan ve Azerbaycan ile, batı ve kuzeyde Rusya'ya bağlı cumhuriyetler olan Çeçenistan ve Kalmukya ile kuzeybatıda ise Stavrapol Krayı ile sınır komşusudur. Mahaçkale, başkenti ve en büyük kentidir. Diğer büyük kentleri ise Derbent, Kizlyar, İzberbaş, Kaspiysk, Buynaksk'tır.

<span class="mw-page-title-main">Belarusça</span> Belarusun resmî dili olan doğu Slav dili

Belarusça veya Beyaz Rusça, Rusça ile beraber Belarus'un resmî dili. Hint-Avrupa dil ailesinin Slav dilleri grubunun Doğu Slav dilleri alt grubuna dahil olup toplam konuşan sayısı yaklaşık 7 milyondur. Mevcut Anayasa uyarınca Belarus Cumhuriyeti'nde Rusça ile birlikte iki resmî dilden biridir. Ek olarak, Rusya, Litvanya, Letonya, Polonya ve Ukrayna'nın bazı bölgelerinde bu ülkelerdeki Belaruslu azınlıklar tarafından konuşulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Lezgice</span> Bir Kafkas dili.

Lezgice veya Lezgince, Dağıstan'ın güneyinde ve Azerbaycan'ın kuzeyinde Lezgilerin konuştuğu bir Kuzeydoğu Kafkas dili.

Rutullar, Rusya'ya bağlı Dağıstan'da yaşayan küçük bir yerli halk. Kuzey Azerbaycan'da da yaşarlar.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Kafkas dilleri</span> Dil ailesi

Kuzey Kafkas dilleri kendi içinde iki alt öbeğe ayrılır:

<span class="mw-page-title-main">Talışça</span>

Talışça veya Talişçe, İran ve Azerbaycan'da konuşulan bir Kuzeybatı İran dilidir. Tatça ve Zazaca ile yakından ilişkili dil, İran'ın Hazar Denizi kıyılarındaki Gilan ve Erdebil eyaletleri ile Azerbaycan'ın güney illerinde yaklaşık 220.000 kişi tarafından konuşulmaktadır. Konuşurlar Hazar Denizi'nin batı ve güneybatı kıyı bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Glottolog Talişçeyi Türkiye'de konuşulan Zazaca ile Hazar Denizi'nin güney kıyılarında konuşulan Tatça ve lehçeleri ile birlikte Eski Azerice'den türeyen Azeri dilleri grubu içinde sınıflandırmaktadır.

Sahurlar -Azerbaycan′nın Kah ve Zaqatala ilçelerinde,ayrıca Dağıstan′nın Şeki-Zaqatala bölgesine komşu olan Rutul ilçesinde yaşamaktadırlar. Sayılar 30 bine yakındır .Sakur dilinde konuşurlar. Dini açıdan Sünni müslümandırlar. Şu anda 12 okulda sakur dilinde dersler geçirilir.Aynı okullarda 105 sınıf var ve 2500 civarında öğrenci eğitim alıyor Sakurların yaşadıkları bölgeye Şeki-Zaqatala ekonomik bölgesi dahildir. Son on yılda ortalama yıllık nüfus artışı 1.5% olmuştur ki, bu da Cumhuriyyet seviyesinde düşük . Sakurların en ünlü temsilcileri sırasında Fizik-matematik ilmler doktoru Abdullah Muhtarov,Prof.Abdullah Qarayev,Prof. Orucu Alizade,Valeh Hamzayev şair ve başkaları örnek verebiliriz. Sahurlar(saxur цахур yıki) Kafkasda Hristiyanlığı ilk kabul etmiş halkdır.Sonradan Arapların İslamı yaymalarına engel olmaya çalışmış ve sayıları azalmıştır.Selcuk ve oğuz türklerinin kafkasa gelişiyle dağlara çekilmişler.1562 ci yilında Osmanlı İmparatorluğunun desteyile I Ali Sultan Sahur sultanlığını kurmuş, başkenti günümüzde koy sayılan o zamanlar büyük şehir olmuş Dağıstanın Rutul rayonunun Saxur koyu olmuştur.sonradan merkez İlisuya geçmiş ve 1844 yılına kadar istiklallerini korumuşlar.Kafkasda ilk defa XII yuzyılda Kurani Kerimi Sahurlar dillerine çevirmişler.Misafirperver halkdır.Mutfakları oldukça zengindir...

<span class="mw-page-title-main">Samur dilleri</span>

Samur Dilleri, Kuzeydoğu Kafkasya'da konuşulan ve genellikle Dağıstan'da yaşayan Lezgi ve Tabasaranlar ve diğer alt boyları tarafından konuşulan bir dil ailesidir.

<span class="mw-page-title-main">Tehlike Altındaki Dünya Dilleri Atlası</span>

Tehlike Altındaki Dünya Dillerinin Atlası veya Tehlike Altındaki Dillerin Kırmızı Kitabı; UNESCO tarafından yayımlanan, yeryüzündeki tehlike altındaki dillerin kapsamlı bir listesini içeren bir kitaptır. Kitabın ilk çıktığındaki adı "Tehlike Altındaki Dillerin Kırmızı Kitabı" iken sonraları "Tehlikedeki Dünya Dillerinin Atlası" olarak değiştirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tatça</span> Dağıstan ve Azerbaycanda konuşulan bir dil

Tatça, Kafkas Farsçası, Tat Farsçası ya da Kafkas Tatçası Dağıstan ve Azerbaycan'da konuşulan bir Batı İran dilidir. Dil, Tatlar ve Dağ Yahudileri tarafından konuşulmaktadır. Dağ Yahudileri tarafından konuşulan bir diğer İran dili olan Yahudi Tatçasından farklıdır. Tatça Farsçaya oldukça benzer olmakla birlikte tamamen karşılıklı anlaşılabilir değildir.

Tehlike altındaki dil, konuşucularının kullanmadığı veya bazen nadiren kullandığı ve gelecek nesillere aktarılmadığı, bu nedenle de yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan dildir.

<span class="mw-page-title-main">Tehlike Altındaki Dünya Mirasları Listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Tehlike Altındaki Dünya Mirasları Listesi, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından 1972 yılında yayımlanan Dünya Mirası Sözleşmesi'nin 11.4 maddesine uygun olarak Dünya Miras Komitesi tarafından Dünya Mirası Alanları'nı belirlemek ve yönetmek amacıyla derlenmiştir. Listelenen alanlar, korunması için büyük operasyonların gerekli olduğu ve "yardım talep edilen" Dünya Mirası Alanları'ndan oluşmaktadır. Listenin amacı uluslararası farkındalığı artırmak ve tehditlere karşı önlemler almaktır. Alana yönelik tehditler arasında yakın zamanlı, gerçekleşmesi kesinleşmiş tehditler veya alanda olumsuz etkilere neden olabilecek potansiyel tehlikeler sayılabilir.

Nganasan Dili, 2010 yılında yapılan sayımlara göre Rusya'nın kuzeyinde yer alan Taymır Yarımadası'nın güneybatı ve orta kesimindeki 860 Nganasan'ın sadece 125'inin anadili olarak konuştuğu, UNESCO tarafından yayınlanan Tehlike Altındaki Dünya Dilleri Atlası'nda yer alan bir Samoyed dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan'da konuşulan diller</span> Azerbaycan ülkesinde kullanılan dil aileleri

Azerbaycan dilleri dört dil ailesinde sınıflandırılmaktadır: Hint-Avrupa, Altay, Güney Kafkas, Nahçı-Dağıstan. Azerbaycan'da en yaygın dil Azerbaycan dilidir. 2009 itibarıyla toplam nüfusun %98,6'sı bu dilde konuşmaktadır. Rusça ve İngilizce en çok konuşulan yabancı dillerdir. Buna ek olarak, az sayıda Talışça, Avarca, Lezgice, Sahursa, Tatça, Kürtçe, Gürcüce, Udince konuşulmaktadır. Dağ Yahudileri, Dağ Yahudileri dilini kullansalar da göç ve modernleşme nedeniyle son zamanlarda bu dil unutulmaya yüz tutmuştur.

Sahur, Kuzey Azerbaycan ve güneybatı Dağıstan'da (Rusya) Sahurlar tarafından konuşulan bir dildir. Azerbaycan'da yaklaşık 13.000, Dağıstan'da yaklaşık 9.770 kişi tarafından konuşulmaktadır. Sahur kelimesi, bu dili konuşanların çoğunlukta olduğu bir Dağıstan köyünün adından gelmektedir.

Şugnanca Şugnanların konuştuğu dildir. Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna aittir. Tarihî Şugnan bölgesi çapında, yani Tacikistan'ın Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi'nde ve Afganistan'ın Bedahşan İli'nde konuşulur. Tacikçeyle paylaştığı coğrafî yakınlık ve akraba bağından dolayı özellikle fonetik, gramer ve söz varlığı bakımlarından Tacikçeden önemli ölçüde etkilenmiştir.

Akkala Laponcası, özellikle Rusya'da Babin Sámi olarak da anılır, Aʼkkel'in Lapon köylerinde konuşulan bir Lapon diliydi, Čuʼkksuâl ve Sââʼrvesjäuʼrr, Rusya'daki Kola Yarımadası'nın iç kesimlerinde konuşulurdu.Önceden yanlışlıkla Kildin Laponcası'nın bir lehçesi olarak onaylanmış bu dil, son dönemlerde batı komşusu Skolt Laponcası ile en yakından ilişkili olan bağımsız bir Lapon dili olarak tanınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Buryatlar</span>

Buryatlar, Buryat dilini konuşan güneydoğu Sibirya'ya özgü bir Moğol etnik grubudur. Sibirya'daki en büyük iki yerli gruptan biri, diğeri Yakutlar. Bugün Buryatların çoğunluğu, Rusya'nın federal bir tebaası olan itibari anavatanları olan güney kıyısı boyunca yayılan ve kısmen Baykal Gölü'nün iki yanından geçen Buryatya Cumhuriyeti'nde yaşıyor. Daha küçük Buryat grupları, sırasıyla Buryatya'nın batısında ve doğusunda bulunan Ust-Orda Buryat Okrugu ve Agin Buryat Okrugu'da ve ayrıca kuzeydoğu Moğolistan ve İç Moğolistan, Çin'de yaşar. Geleneksel olarak Moğolların başlıca kuzey alt grubunu oluşturdular.

<span class="mw-page-title-main">Emilian-Romanyol</span>

Emilian-Romanynol Kuzey İtalya'nın Emilia-Romagna bölgesinde konuşulan Gallo-İtalik dillerin bir parçası olan dil. Emilian ve Romanyol olmak üzere iki ana çeşide ayrılır.