İçeriğe atla

Rusya'nın cumhuriyetleri

Rusya'nın idari bölümleri
Federal bölümler
İdari bölümler
Belediyesel bölümler
Diğer
Federal bölgeler

Rusya Federasyonu, 85 federe yapıya (Rusça: субъе́кт(ы), subyekt), birliğe dahil birime, bölünmüştür. Bu yapılanmanın 22 tanesi cumhuriyetlerden oluşur. Cumhuriyetlerde, toplumun çoğunluğunu etnik kökeni Rus olmayan halk oluşturur, fiziki sınırlar bu şekilde belirlenmiştir. Bir cumhuriyette yerel halkın etnik kökeni cumhuriyete isim veren milliyet (Rusça: титульная нация, титульная национальность, титульная народность, İngilizce: titular nationality) olarak bilinir. On yıllarca (bazen yüzyıllarca) süren Rusya içi göçler nedeniyle artık bu milliyet o cumhuriyetin nüfusunda çoğunluğu temsil etmeyebilir ama yine de o belirli etnik milliyetin cumhuriyeti olarak kabul görür.

Anayasal statü

Cumhuriyetler, Rusya'nın federe yapılanmasındaki diğer birimlerinden farklılık gösterir: kendi resmî dilleri vardır (Rusya Anayasası Madde 68) ve kendi anayasaları vardır. Diğer federal birimlerin, örneğin krayların (yöre) ve oblastların (bölge) bu hakkı yoktur. Yine de, diğer federal birimlerde olduğu gibi, özerk cumhuriyetlere de tam bağımsızlık tanınmamıştır (Madde 3). Cumhuriyetlerin idari yöneticileri başkandır.

Uygulanmakta olan bağımlılık politik birimlere göre farklıdır. Ama genel olarak içişlerinde idareye geniş bir yetki alanı sağlar. Bu cumhuriyetlerin meclisleri federal anayasayla çakışan, cumhuriyet yöneticilerinin yetkilerini ve güçlerini arttırıcı, kanunlar koydular. Lakin federal anayasanın üstünlüğünün kabulüne çalışan Putin yönetimi altında bağımsızlıkları azalmıştır.

İdari yapılanmada cumhuriyetlerin üzerine yedi büyük federal bölge kurulması ve başkanca atanmış valilerin cumhuriyetlerin faaliyetlerine nezaret etmesi hukukun egemenliğini güçlendirmiş, federal anayasaya saygıyı arttırmıştır. Ayrıca Putin idarecilerin gücünü azaltıp cumhuriyetlerin yürütme organlarının pozisyonlarını güçlendirmiştir. Cumhuriyetlerin başkanlarını, adayı cumhuriyet meclisinin de kabulü şartı ile, Rusya başkanı tayin etmektedir.

Çoğu cumhuriyette genel olarak çok gücü olmayan ayrılıkçı akımlar bulunmaktadır. Özellikle Tatarlar, Başkurtlar, Yakutlar ve tabii ki Çeçenler arasında bu ayrılıkçı hareketlere güçlü destek bulunmaktadır. Cumhuriyete isim veren milliyetlerin (Tataristan, Başkurdistan, Saha) toplum yapısında yer alan diğer etnik gruplar ayrılma hareketlerine sekte vurmaktadır. (Çeçen savaşının bir sonucu olarak Çeçenistan'da çok az çeçen olmayan etnik grup barınmaktadır.

Kurucu "federe cumhuriyetler"

Özerk cumhuriyetler Sovyetler Birliği'nin kuruluşunda ülkenin anayasal birimleriydi. Günümüzde bu başlığın, Rusya'nın cumhuriyetleri için aynı şekilde kullanılması yanlıştır. 1993'te Rusya Federasyonu'nun kabul ettiği Rusya Anayasası ile "özerk cumhuriyet" değil "cumhuriyet" ilan edilmişlerdir.

Cumhuriyetlerin listesi

  1. Adige Cumhuriyeti
  2. Altay
  3. Başkurdistan
  4. Buryatya
  5. Dağıstan
  6. İnguşya
  7. Kabardin-Balkar
  8. Kalmikya
  9. Karaçay-Çerkesya
  10. Karelya
  11. Komi
  12. Mari El (Çirmişistan)
  13. Mordovya
  14. Saha (Yakutya)
  15. Kuzey Osetya-Alanya
  16. Tataristan
  17. Tuva
  18. Udmurtya
  19. Hakasya
  20. Çeçenya
  21. Çuvaşistan
  22. Kırım
CumhuriyetKıtaOluşturan Halk1Cumhuriyet nüfusundaki oranıOluşturan Halkın: Dil GrubuOluşturan Halkın: DiniCumhuriyet nüfusundaki Etnik Rus oranıNüfus4
Adige Cumhuriyeti
(Rusça: Адыгея) 		Avrupa Adige %24,2 Kafkasİslam (Sünni)%64,5 447.109 (2002)
Altay Cumhuriyeti
(Rusça: Алтай) 		Asya Altay%33,5 TürkçeAk Yang, Lamaizm, Şamanizm%57,4 202.947 (2002)
Başkurdistan Cumhuriyeti
(Rusça: Башкортостан) 		Avrupa Başkurt %29,8 Başkır, %24,1 Tatar Türkçe İslam (Sünni)%36,3 4.104.336 (2002)
Buryatya
(Rusça: Бурятия) 		Asya Buryat %27,8 MoğolLamaizm %67,8 981.238 (2002)
Çeçenya
(Rusça: Чеченская Республика) 		Avrupa Çeçen2%93,5 Çeçen Kafkas İslam (Sünni)bilinmiyor7

%3,4

bilinmiyor7

1.103.686 (2002)

Çuvaşistan
(Rusça: Чувашская Республика) 		Avrupa Çuvaş %67,7 Türkçe Hristiyan (Ortodoks)%26,5 1.346.300 (2002)
Dağıstan
(Rusça: Дагестан) 		Avrupa %29,4 Avar, %16,5 Dargi, %13,1 Lezgi, %5,4 Lak, %4,3 Tabasaran, %0,9 Rutul, %0,9 Agul, %0,3 Tsahur; %3,4 Çeçen3 %14,2 Kumuk, %1,5 Nogay, %4,3 Azeri %95 Kafkas, Türkçe5İslam (Sünni)%4,7 2.576.531 (2002)
İnguşya
(Rusça: Ингушетия) 		Avrupa İnguş2%77,3 İnguş, %20,4 Çeçen Kafkas İslam (Sünni)%1,2 467.294 (2002)
Kabardey-Balkar
(Rusça: Кабардино-Балкарская Республика) 		Avrupa Kabartay, Balkar(Kabartay %55,3, Balkar %11,6) Kafkas, Türkçe İslam (Sünni), Hristiyan (Ortodoks)6%25,1 901.494 (2002)
Kalmikya
(Rusça: Калмыкия) 		Avrupa Kalmik %53,3 Moğol Tibet Budizmi ("Lamaizm") %33,6 292.410 (2002)
Karaçay-Çerkesya
(Rusça: Карачаево-Черкесская Республика) 		Avrupa Karaçay, Çerkes, Abaza ve Nogay (%38,5 Karaçay, %11,3 Çerkes, %7,4 Abaza, %3,4 Nogay) Türkçe, Kafkas İslam (Sünni)%33,6 439.470 (2002)
Karelya
(Rusça: Карелия) 		Avrupa Karelya (Finlerle ilişkileri vardır.) %9,2, %2 Fin, %0,7 Vep Fin-Ugor Hristiyan (Ortodoks)%76,6 716.281 (2002)
Kırım
(Rusça: Крым) 		Avrupa Kırımlı - Kırım Tatarcası- %67,9 2.284.769 (2010)
Hakasya
(Rusça: Хакас(с)ия) 		Asya Hakas %12 Türkçe Hristiyan (Ortodoks)%80,3 538.200 (2002)
Komi
(Rusça: Коми) 		Avrupa Komi%25,2 Fin-Ugor Hristiyan (Ortodoks)%59,6 1.018.674 (2002)
Mari El
(Çirmişistan) (Rusça: Марий Эл) 		Avrupa Mari (Çirmiş) %42,9 Fin-Ugor Hristiyan (Ortodoks)%47,5 727.979 (2002)
Mordovya
(Rusça: Мордовия) 		Avrupa Mordov %31,9 Fin-Ugor Hristiyan (Ortodoks)%60,8 888.766 (2002)
Kuzey Osetya-Alanya
(Rusça: Северная Осетия-Алания) 		Avrupa Oset%67,2 İranlıHristiyan (Ortodoks), İslam (Sünni)%23,2 710.215 (2002)
Saha (Yakutistan)
(Rusça: Саха (Якутия)) 		Asya Yakut%45,5 Türkçe Hristiyan (Ortodoks), Şamanizm %41,2 949.280 (2002)
Tataristan
(Rusça: Татарстан) (aynı zamanda Tatarya veya Tartari diye de anılır) 		Avrupa Tatar %52,9 Türkçe İslam (Sünni)%39,5 3.779.265 (2002)
Tuva
(Rusça: Тыва) 		Asya Tuvalı%82,04[1]Türkçe Tibet Budizmi ("Lamaizm"), Şamanizm %16,27 (2010) 311.637 (2014[2])
Udmurtya
(Rusça: Удмуртская Республика) 		Avrupa Udmurtlar %29,3 Udmurt, %0,2 Besermiyan Fin-UgorHristiyan (Ortodoks)%60,1 1.570.316 (2002)

Notlar

1 Kırım'ın ve Sivastopol şehrinin durumu Mart 2014'ten bu yana Rusya ile Ukrayna arasında ihtilaftadır. Ukrayna Kırım'ın kendisinin özerk cumhuriyetlerinden biri, Sivastopol'u ise özel statülü şehir olarak tanımakta, diğer taraftan Rusya ise Kırım'ı kendi federal birimi, Sivastopol'u ise kendi federal şehri olarak tanımaktadır.

  1. Kabardin-Balkar, Karaçay-Çerkesya ve Dağıstan birden fazla ismini oluşturan halka sahiptir.
  2. Çeçen-Inguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Çeçen ve İnguş adları üzerine kurulmuştu. 1991'de Çeçenistan ve İnguşya ya da İnguşetya adı altında iki ayrı cumhuriyete ayrılmıştır.
  3. Dağıstan halkını oluşturan on ana etnik topluluk: Agullar, Avarlar, Dargınlar, Kumuklar, Laklar, Lezgiler, Nogaylar, Rutullar, Tabasaranlar ve Sahurlardır.
  4. Bu tablodaki tüm nüfus değerleri yaklaşık rakamlardır.
  5. Balkarlar, Karaçaylar, Kumuklar ve Nogaylar Türk'tür; Abazalar, Agullar, Adıgeler, Avarlar, Çeçenler, Çerkesler, Darginlar, İnguşlar, Kabartaylar, Laklar, Lezginler, Rutullar, Tabasaranlar ve Tsahurlar Kafkas yerli topluluklarıdırlar.
  6. Kabartayların tamamına yakını ve Balkarların tamamı Hanefi Müslüman'dır.
  7. Çeçen savaşı mülteci göçleriyle sonuçlanmış ve nüfus değerlerine ulaşmayı imkânsız hale getirmiştir. Birçoğu başka yerde yaşasalar da "Çeçenya yurttaşı" kabul edilmektedir, İnguşya'nın birçok yöresindeki Çeçen sığınmacılar için de durum böyledir. Çeçen-İnguş Özerk SSC'de, 1989'da 1.270.429 olan toplam nüfus içinde Ruslar %23,1, Çeçenler %57,8, İnguşlar %12,9 kadar idiler.

Kaynakça

  1. ^ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls 1 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tuva'daki Tuva Türklerinin nüfus oranı
  2. ^ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/PrPopul.xls 25 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2014 Ocak ayı verileri

İlgili Araştırma Makaleleri

Çeçenler, Kafkasya’nın kuzeydoğu kesiminde, Sunja ve Argun ırmakları civarında yaşayan yerli Kafkasya halkı. Kendilerini Nohçi olarak adlandırırlar. Bu ad, Çeçenlerin Nohçmekhahoi adlı kabilesinden ve bu kabilenin topraklarından gelir.

İnguşlar, Kuzey Kafkas halklarından biridir. Büyük çoğunluğu Rusya Federasyonu'na bağlı İnguşetya’da yaşar. Günümüzde İnguşların büyük çoğunluğu, Müslümandır ve Çeçence ile yakın akraba bir dil olan İnguşça konuşurlar. İnguşlar, Sovyet döneminde Çeçen-İnguşya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içinde Çeçenlerle bir arada yaşıyorlardı. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra Çeçenlerden ayrılarak İnguş Cumhuriyeti adı ile ayrı bir cumhuriyet oldular.

<span class="mw-page-title-main">Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti</span> Sovyetler Birliğinin nüfus ve yüzölçümü bakımından en büyük ve kurucu cumhuriyeti

Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC) (Rusça: Росси́йская Сове́тская Федерати́вная Социалисти́ческая Респу́блика; Rossiyskaya Sovetskaya Federativnaya Sotsialistiçeskaya Respublika), Sovyetler Birliği'nin nüfus ve yüzölçümü bakımından en büyük ve kurucu cumhuriyetidir.

<span class="mw-page-title-main">Dağıstan</span> Rusyaya bağlı özerk ülke

Dağıstan, resmî adıyla Dağıstan Cumhuriyeti, Doğu Avrupa'nın Kuzey Kafkasya kısmında, Hazar Denizi kıyısında bulunan Rusya'ya bağlı, özerk bir cumhuriyettir. Kuzey Kafkasya Federal bölgesinin bir parçasıdır ve Büyük Kafkas Dağları'nın kuzeyinde konumlanır. Rusya'nın en güneyinde yer alan Dağıstan, güney ve güneybatıda Gürcistan ve Azerbaycan ile, batı ve kuzeyde Rusya'ya bağlı cumhuriyetler olan Çeçenistan ve Kalmukya ile kuzeybatıda ise Stavrapol Krayı ile sınır komşusudur. Mahaçkale, başkenti ve en büyük kentidir. Diğer büyük kentleri ise Derbent, Kizlyar, İzberbaş, Kaspiysk, Buynaksk'tır.

<span class="mw-page-title-main">İnguşetya</span> Rusyaya bağlı federe cumhuriyet

İnguşetya, İnguşya ya da resmî adıyla İnguşetya Cumhuriyeti Kuzey Kafkasya’da, Rusya Federasyonu’na bağlı federe cumhuriyet. Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi’ne dâhil olan İnguşetya’nın güney sınırı; Rusya Federasyonu’nun Gürcistan sınırının parçasıdır. Doğusunda Rusya’nın özerk cumhuriyetlerinden Çeçenya; batısında ise yine aynı statüdeki cumhuriyetlerden Kuzey Osetya-Alanya bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Balkarlar</span> Rusyanın Kuzey Kafkasya bölgesinde yaşayan türk budunu

Balkarlar, Kuzey Kafkasya'da yaşayan Türk halklarından biridir. Çoğunluğu, Rusya içindeki Kabardey-Balkarya cumhuriyetinde yaşar.

<span class="mw-page-title-main">Vaynahlar</span> Kuzey Kafkasyada Çeçenler ve İnguşlardan oluştuğu kabul edilen boy

Vaynahlar, Kuzey Kafkasya'da Çeçenler ve İnguşlardan oluştuğu kabul edilen boy. Bugün varlığı sürmeyen pek çok boyun da Vaynah olarak adlandırıldığı sanılır. Vaynah etnografyası, 1600 yıllık bir dönemde iç içe geçmiş evlilikler yoluyla pek çok Kafkasya halkı tarafından temsil edilir. Bunlar Çeçenler, Kistler, İnguşlar, Kumuklar, Avarlar, Dargiler, Laklar, Lezgiler, Tabasaranlar, Agullar, Rutullar, Sahurlar, Balkarlar, Karaçaylar, Nogaylar, Tatlar, Çerkesler ve Abazalardır. Ayrıca Gürcistan’da Vaynah dillerinden birini konuşan Batslar da Vaynah etnografyasının bir parçasıdır. Vaynah boylarının yüzyıllardan beri Kafkasya’da, bugünkü Çeçenya-İnguşya kuşağında yerleşik olduğu kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Karaçay-Çerkesya</span> Rusyada bir cumhuriyet

Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti; Kuzey Kafkasya'da bulunan, Rusya üyesi bir cumhuriyettir. Yüzölçümü 14.100 km²'dir. Başkenti Çerkessk olup, ikinci büyük kenti de Karaçayevsk'tir.

<span class="mw-page-title-main">Karaçaylar</span> Kafkasya’da yaşayan Kıpçak kökenli Türki halk

Karaçaylar veya Karaçaylılar, çoğunluğu Rusya'ya bağlı Karaçay-Çerkesya'da yaşayan bir Türk halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kafkasya halkları</span>

Kafkasya halkları, Kafkasya'da yaşayan halklar. Bu halklar, coğrafi olarak Kuzey Kafkasya halkları ve Güney Kafkasya halkları biçiminde adlandırılırlar. Etnik açıdan, özellikle dil açısından da Kafkasya yerlileri, Hint-Avrupa kökenliler ve Türk asıllı halklar biçiminde üç öbeğe ayrılırlar.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Kafkas dilleri</span> Dil ailesi

Kuzey Kafkas dilleri kendi içinde iki alt öbeğe ayrılır:

<span class="mw-page-title-main">Kafkasya Emirliği</span>

Kafkasya Emirliği veya Kafkas Emirliği veya Kafkasya İslam Emirliği, İçkerya Çeçen Cumhuriyeti'nin ardılı kabul edilen, 31 Ekim 2007 tarihinde eski Çeçenistan lideri Dokka Umarov tarafından ilan edilen devlettir. Devlete bağlı askeri birlik Kafkasya Cephesi'dir. Kafkasya Emirliği'nin toprakları Çeçenistan, İnguşetya, Dağıstan, Karaçay-Çerkez, Kabardin-Balkar, Doğu Osetya (İriston) ve Stavropol eyaletidir.

Sovyetler Birliği Özerk Cumhuriyetleri, Sovyetler Birliği içindeki bazı halklar için oluşturulan yönetim birimleridir. Bu özerk cumhuriyetlerin statüsü ülkeyi oluşturan cumhuriyetlerden düşük olup, ülkedeki özerk oblastlardan ve özerk okruglardan daha yüksektir.

<span class="mw-page-title-main">Rusya'nın ekonomik bölgeleri</span>

Rusya on iki tane "ekonomik bölge" 'ye bölünmektedir. Bu ekonomik bölgeler, ekonomik ve istatistiksel gereksinmeler için Rusya'nın federal yapılarının yeniden bir araya getirilmeleridir. Bu ekonomik bölgelere bölünme, ülkenin federal bölgelere bölünmesinden değişiktir, çünkü federal bölgelerinin tek amacı idareciliktir.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Kafkasya halkları</span> gizlilik

Kuzey Kafkasya halkları, Çarlık Rusyası döneminde Kuzey Kafkasya’da yaşarlarken Kafkas-Rus Savaşında yenilmeleri üzerine 1864 Çerkes Sürgünü'nde Osmanlı İmparatorluğu topraklarına sürülüp tehcir ettirilen ve bugün diaspora olarak Türkiye, Suriye ve Irak gibi ülkelerde yaşayan Adığe ve Adığe olmayan Kuzey Kafkas halklarına Türkiye ve Ortadoğu'da verilen ortak ad. Çerkeslerin baskın unsurunu oluşturan Adığeler dışında ayrıca Kuzeybatı Kafkas dillerini konuşan Ubıhlar, Abazalar, Abhazlar; İran dillerini konuşan Osetler; Türk dillerini konuşan Karaçaylar, Balkarlar; Kuzeydoğu Kafkas dillerini konuşan Çeçenler, İnguşlar ve Dağıstan halkları da bu tanımlamaya girer. Sünni Müslümandırlar. Karaçaylar, Balkarlar ve Adığeler Hanefi mezhebinden, İnguşlar, Çeçenler ve Dağıstanlılar ise ağırlıklı olarak Şafii mezhebindendir. Türkiye'deki Çerkeslerin 893 köy-kasabası bulunmaktadır.

Kuzey Kafkas ırkı 20. yüzyılın başlarında Kafkas ırkının alt ırklardan biri olarak bilimsel ırkçılık ve biyolojik antropoloji kullanılan bir terimdir.

<span class="mw-page-title-main">Dağ Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span> Dağ Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti

Dağ Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ya da Dağ ÖSSC Rusya SFSC içinde Kuzey Kafkasya'da 20 Ocak 1921 ile 7 Temmuz 1924 tarihleri arasında kısa ömür sürmüş bir özerk cumhuriyettir.

<span class="mw-page-title-main">Çeçen-İnguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span>

Çeçen-İnguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlı özerk sovyet cumhuriyeti. Başkenti Grozni idi.

Bu liste Rusya içerisinde kimliğini yitirmemiş kalabalık yerli halkların ülke/bölgeleri hakkındadır. Listede olamayanlar için Rusya'daki Küçük Yerli Haklar Listesi'ne bakınız.

Sovyetler Birliği Özerk Oblastları birkaç küçük millet için yaratılmış idari birimlerdi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.