Rusya'da tarım

Rusya'da tarım, Rusya Federasyonu ekonomisinin önemli bir parçasıdır. Tarım sektörü, planlı ekonomiden piyasa odaklı bir ekonomiye geçmek için mücadele ederken 1990'ların başında ciddi bir geçiş dönemi düşüşü yaşadı.^[1] Sovyetler Birliği'nin 1991'de dağılmasının ardından, Sovyet tarımının bel kemiği olan büyük kolektif ve devlet çiftlikleri, devlet garantili pazarlama ve tedarik kanallarının ani kaybıyla ve yeniden yapılanma için baskı yaratan değişen yasal ortamla mücadele etmek zorunda kaldı. On yıldan kısa bir süre içinde, besi hayvanı stokları yarı yarıya azaldı, yemlik tahıllara olan talebi aşağı çekti ve tahıl için ekilen alan %25 oranında düştü.

Mineral gübre kullanımı ve diğer satın alınan diğer girdiler düştü ve verimde düştü. Çoğu çiftliğin artık yeni makineler ve diğer sermaye yatırımlarını satın almaya gücü yetmiyordu. Yaklaşık on yıllık bir düşüş döneminin ardından, Rus tarımı kademeli olarak devam eden bir iyileşme yaşadı.^[2] Rublenin 2014 yılındaki devalüasyonu ve yaptırımların uygulanması, yerli üretimi teşvik etti; 2016'da Rusya, Sovyet Rusyası'nın tahıl üretim seviyelerini aştı ve o yıl dünyanın en büyük buğday ihracatçısı oldu.^[3] Son yıllarda Rusya, çeşitli zorluklarla karşılaşmasına rağmen,^[4][5] yeniden büyük bir tarımsal güç olmaya başlamıştır.^[5]

Rusya'nın küresel pazarda özellikle yağlı tohumlar ve buğday ile ilgili tahıl ihracatının önemi nedeniyle Rusya'nın 2022'de Ukrayna'yı istilası sırasında yaptırımların ve Ukrayna'dan ticarete yönelik kesintilerin olması, küresel tahıl fiyatlarında önemli bir artışa sebep olacağı ve bazı yorumcular tarafından savaşın 2022 gıda krizini hızlandıracağı öne sürülüyor.^[6][7][8][9] İklim değişikliğine bağlı olarak yapılan jeopolitik analizler, Sibirya'nın ekilebilirliği arttıkça 21. yüzyılın geri kalanında Rus tarımı için büyük fırsatlar öngörüyor.^[10] İç ve dış göç akışlarının yönetilmesinin sürecin merkezi bir yönü olması bekleniyor.^[10]

Diğer tarım ürünlerinin daha küçük üretimlerine ek olarak, 2018 üretim istatistikleri aşağıdakileri içermektedir:^[11]

• Dünyanın en büyük 3. buğday üreticisi (72.1 milyon ton), Çin ve Hindistan'dan sonra ikinci;
• Şeker ve etanol üretimine hizmet eden dünyanın en büyük şeker pancarı üreticisi (42 milyon ton) idi;
• Dünyanın en büyük 3. patates üreticisiydi (22,3 milyon ton), Çin ve Hindistan'dan sonra ikinci;
• Dünyanın en büyük arpa üreticisiydi (17 milyon ton);
• Dünyanın en büyük 2. ayçiçeği tohumu üreticisi (12.7 milyon ton), sadece Ukrayna'dan sonra ikinci;
• Dünyanın en büyük 13. mısır üreticisi (11.4 milyon ton);
• Dünyanın en büyük yulaf üreticisiydi (4,7 milyon ton);
• Dünyanın en büyük 12. domates üreticisiydi (2,9 milyon ton);
• Dünyanın en büyük 4. lahana üreticisi (2,5 milyon ton), Çin, Hindistan ve Güney Kore'den sonra ikinci;
• Dünyanın en büyük 2. kuru bezelye üreticisi (2.3 milyon ton), Kanada'dan sonra ikinci sıradaydı;
• Dünyanın en büyük 3. çavdar üreticisi (1,9 milyon ton), Almanya ve Polonya'dan sonra ikinci sıradaydı;
• Dünyanın en büyük 10. kanola üreticisiydi (1,9 milyon ton);
• Dünyanın en büyük 8. elma üreticisiydi (1.8 milyon ton);
• Dünyanın en büyük 4. salatalık üreticisi (1,6 milyon ton), Çin, İran ve Türkiye'den sonra ikinci;
• Dünyanın 9. en büyük soğan üreticisiydi (1,6 milyon ton);
• Dünyanın en büyük 4. havuç üreticisi (1.4 milyon ton), Çin, Özbekistan ve ABD'den sonra ikinci;
• Dünyanın en büyük 3. balkabağı üreticisi (1,1 milyon ton), Çin ve Hindistan'dan sonra ikinci;
• Dünyanın en büyük 2. karabuğday üreticisi (931 bin ton), sadece Çin'den sonra ikinci oldu;
• Dünyanın en büyük 3. keten üreticisi (557 bin ton), sadece Kazakistan ve Kanada'dan sonra ikinci;
• Dünyanın en büyük 4. nohut üreticisi (620 bin ton), Hindistan, Avustralya ve Türkiye'den sonra ikinci;
• Dünyanın en büyük kuş üzümü üreticisiydi (398 bin ton);
• Dünyanın 4. büyük kiraz üreticisi (268 bin ton);
• Dünyanın en büyük 8. mercimek üreticisi (194 bin ton);
• 4 milyon ton soya üretti;
• 1,9 milyon ton karpuz üretildi;
• 1 milyon ton pirinç üretildi;
• 627 bin ton üzüm üretti.

Rusya, kış ve yaz aylarında aşırı sıcaklıklar yaşar ve yaz yağışları düşüktür. Rusya'nın pek çok bölgesi her yıl altı ay karla kaplıdır ve bu yerlerde toprak altı genellikle kalıcı olarak donabilir. En verimli bölgeler, Rusya'da chernozem ("kara toprak") olarak adlandırılan Kazakistan ve Ukrayna arasındaki ülkenin güney kısımlarındadır. Ülkenin toplam arazisinin %7'sinden biraz fazlası ekilebilir olup, bunun %60'ı ekili arazi ve geri kalanı mera için kullanılmaktadır.^[12]

İklim değişikliğinin jeopolitik analizleri, Sibirya'nın ekilebilirliği arttıkça 21. yüzyılın geri kalanında Rus tarımı için büyük fırsatlar öngörüyor.^[10] Dahili ve uluslararası göç akışlarını yönetmenin, sürecin merkezi bir yönü olması bekleniyor.^[10]

20. yüzyılın sonunda başlayan değişimler tarımı büyük ölçüde etkilemiştir.^[1] Tarımsal üretim keskin bir şekilde azaldı;^[13] ve bazı bölgelerde ekilebilir arazilerde önemli bir azalma oldu.^[14]

Çiftçiler kötü çalışma ve yaşam koşullarından memnun değil.^[18][19] Kırsal yerleşimlerin sayısı kötü koşullar nedeniyle sürekli azalmaktadır. Örneğin, 2 yılda (1 Ocak 2017'den 1 Ocak 2019'a kadar) 721 köy (18101'den 17380'e) boşaldı.^[20] Son yıllarda hükûmetin sayısız önlemi sayesinde özel çiftçiler, doksanlı yıllara kıyasla Rus tarımında yeni bir dayanak noktası haline geldi.^[21]

Sovyetler Birliği, Stalin yıllarından 1980'lere kadar tarım sektörünü kolektifleştirdikten sonra, Rusya'daki çoğu tarım arazisi devlet mülkiyetindeydi ve piyasa odaklı bir ekonomiye geçiş, arazi ve çiftlik varlıklarının özelleştirilmesiyle başlamak zorunda kaldı.^[24] Rusya'nın tarımsal özelleştirme programı, Gorbaçov yönetimindeki Sovyet mevzuatının ilk olarak kooperatifler şeklinde devlet dışı ticari işletmelerin kurulmasına izin verdiği 1989-90'a kadar uzanabilir; ve ikincisi, arazinin bireyler tarafından özel mülkiyet edinilmesiyle gerçekleşti (Kasım 1990 Arazi Reformu Yasası). Kolektif çiftlik çalışanları ve diğer kırsal bölge sakinleri tarafından ekilen hane arazileri 1930'lardan beri Rus tarımında kilit bir rol oynamış olsa da, kolektivist çerçevenin dışında bağımsız özel çiftliklere izin veren yasa ancak 1990 Kasım'ında kabul edildi.

Yeni yasal ortam, Batılı bilim adamları ve Rus reform savunucuları arasında, aile çiftliklerinin çok sayıda ortaya çıkacağı ve büyük ölçekli kolektif çiftliklerin yeniden yapılandırılacağı yönünde beklentiler yarattı. Ancak ortaya çıktığı gibi, birkaç köylü bireysel çiftlikler kurmakla ilgilendi ve büyük tarımsal işletmelerdeki yönetim ve işletme uygulamaları, yeniden örgütlenmeye rağmen büyük ölçüde değişmeden kaldı.^[24] Özel çiftliklerin yaratılmasına yönelik coşku eksikliği küçük üreticiler için işleme ve pazarlama hizmetleri sağlamayan yetersiz kırsal altyapıya ve ayrıca, kendi başlarına grev yapan ailelerin, belediye yerine yerel şirket çiftliği tarafından geleneksel olarak sağlanan sosyal hizmetlerden yararlanma hakkını kaybedebilecekleri korkusuna da atfedildi.^[25]

Rus tarımı bugün üç ana çiftlik türü ile karakterizedir. Bu çiftlik tiplerinden ikisi – kurumsal çiftlikler ve hane arazileri – tüm Sovyet dönemi boyunca mevcuttu (birincisi temelde Sovyet kolektif (kolhoz) ve devlet (sovhoz) çiftliklerinin ardıllarıdır). Üçüncü tip - köylü çiftlikleri - ancak 1990'dan sonra, Sovyet sonrası geçiş sırasında yeniden ortaya çıkmaya başladı. 1990'dan bu yana Rus tarımının evrimi, eskiden baskın olan kurumsal çiftliklerden bireysel tarım sektörüne doğru önemli bir kaynak ve üretim değişikliği göstermektedir. 1990'da ev arazileri ve köylü çiftlikleri, tarım arazilerinin %2'si ve sığırların %17'sini, 2006'da ise tarım arazilerinin yaklaşık %20'sini ve sığırların %48'ini kontrol ediyordu.^[26] Bireysel sektörün gayri safi tarımsal üretimdeki payı 1990'da %26'dan 2005'te %59'a yükseldi. Arazinin %20'sinde tarımsal çıktının %59'unu üreten bireysel çiftlikler, kurumsal çiftliklerden çok daha fazla üretkenlik sağlar.

Reform sürecinde ev arazileri daha fazla arazi kazandıkça, Rusya'nın tarımsal üretimdeki payları 1990'da toplam değerin %26'sından 2005'te %53'üne yükseldi.^[27] Üç Rus köyünde yapılan bir ankete göre,^[25] arazi holdingleri ve çiftlik üretimindeki artış, 1997'de aylık 512 ruble olan nominal aile gelirini 1999'da ayda 1.525 rubleye üç katına çıkardı (buna hem nakit geliri hem de ailenin hane arazisinden tükettiği yiyeceğin değeri dahildir.) Aile gelirindeki değişim, reel olarak %18 artarak enflasyonu geride bıraktı (Tüketici Fiyat Endeksi 1997 ile 1999 arasında %252 arttı^[28]). Aile gelirindeki bu gerçek büyüme, kırsalda yaşayan hanelerin yoksulluk içinde yaşama oranını 1997'de %29'dan 1999'da %17'ye düşürdü.^[25]

2016 yılında Rusya, Sovyet tahıl üretim seviyelerini^[2] yakaladı ve aştı ve o yıl dünyanın en büyük buğday ihracatçısı oldu.^[3]

Rus tahıl ihracatı, başta buğday olmak üzere diğer ülkelere tahıl satışı için yapılan dış ticaret işlemleri, yüzyıllardır Rusya için geleneksel bir ihracat geliri kalemi olup, 21. yüzyılda Rusya Federasyonu'na AB (2. Sıra 2019/20), ABD (3. Sıra), Kanada (4. Sıra), Ukrayna (5. Sıra) ile birlikte dünya pazarının ana tahıl tedarikçileri arasında liderliği sağlamaktadır.^[29]

• Tarımsal Kalkınma Araştırmaları Vakfı (FADR) 1 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. İngilizce ve Rusça.
• Agroresources Net (tümü Rusça)