İçeriğe atla

Rus-Amerikan Kumpanyası

Rus-Amerikan Kumpanyası
TürAnonim Şirket
Kuruluş8 Temmuz 1799
KurucuNikolay Rezanov
Genel merkezi
ÜrünKürk

Rus-Amerikan Kumpanyası (Rusça: Русско-американская компания - Rossiysko-Amerikanskaya Kompaniya), 19. yüzyılda başta Kaliforniya ve Alaska olmak üzere, Rusya'nın Rus Amerikası adı verilen topraklarında koloniler kuran Rus ticaret kumpanyası.

1799'da, Nikolay P. Rezanov ve Grigoriy Şelihov'un mirasçıları tarafından, Golikov-Şelihov Kumpanyası'nın yeniden düzenlenmesiyle kuruldu. Rus çarı I. Pavel, kumpanyaya 55° enleminin kuzeyinde kalan bölgelerde ticari ayrıcalıklar tanıdı ve buralardaki Rus yerleşmelerini yönetme yetkisi verdi. Kumpanyanın başlangıçta Kodiak'ta bulunan yönetim merkezi 1804'te Novo-Arhangelsk'e (bugün Sitka) taşındı. 1812'de, Kaliforniya'daki Fort Ross'ta kumpanyanın bir şubesi kuruldu. ABD, İspanya ve Büyük Britanya ile yapılan antlaşmalarla 54°40' enleminin kuzeyinde yer alan bölgenin kumpanyanın denetimine verilmesi karara bağlandı.

Büyük Britanya'yla ticari ve siyasi rekabetin artması ve kolonilerden gelen gelirin azalması üzerine Rus hükûmeti, Amerika'daki topraklarını satmaya karar verdi ve 1862'de kumpanyaya ticaret yapma yetkisi tanıyan beratın süresini uzatmayı reddetti.

Şirket,1881 yılında iflas etti.

Ayrıca bakınız

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Britanya İmparatorluğu</span> Birleşik Krallık tarafından yönetilmiş devletler ve dominyonlardan oluşan imparatorluk

Britanya İmparatorluğu, Birleşik Krallık veya öncül devletleri tarafından yönetilen dominyonlar, sömürgeler, himayeler ve mandalar ile diğer bağımlı bölgelerden oluşmuş olan imparatorluktur. 16. ve 17. yüzyıllarda İngiltere Krallığı tarafından kurulan denizaşırı sömürgeler ve ticaret karakolları olarak başlamıştı. En güçlü döneminde tarihteki en geniş topraklara sahip devlet olmasının yanı sıra bir yüzyıldan fazla bir süre boyunca dünyanın en önde gelen küresel gücüydü. 1922'de 458 milyon kişi, yani dünya nüfusunun neredeyse dörtte biri, Britanya İmparatorluğu'nun egemenliği altındaydı ve toprakları 33.000.000 km2'lik alanı kapsıyordu. Bu derece geniş bir coğrafyaya hükmettiği için siyasi, dilsel ve kültürel kalıtı hâlen yaygın olarak devam etmektedir. Gücünün doruklarındayken, dünya geneline yayılmış toprakları nedeniyle her zaman en az bir bölgesinde gün ışığı olmasından ötürü "üzerinde güneş batmayan imparatorluk" olarak da tanımlanmaktaydı.

<span class="mw-page-title-main">Hudson's Bay Company</span> Şirket

Hudson's Bay Company (HBC), Kuzey Amerika'nın en eski şirketi, Dünya'nın da en eski şirketlerinden birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Britanya Batı Afrikası</span>

Britanya Batı Afrikası, Afrika kıtasının batı kesimlerinde Britanya İmparatorluğu'nun sömürge döneminde sahip olduğu bölgeler. Bu bölgelerde günümüzde Sierra Leone, Gambiya, Nijerya ve Gana (o dönem Altın Sahili yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Nikolay Rezanov</span>

Nikolay Petroviç Rezanov Rusya'nın Alaska ve Kaliforniya'yı kolonileştirmesi projesini destekleyen Rus soylusu ve devlet adamıdır. Rusya'nın on baronundan birisi olarak, 1804 yılında Rusya'nın ilk Japonya büyükelçisi olmuş, 1803'te Dünya'yı denizden dolaşma fikrini ortaya atmış ve sefere Kamçatka'ya kadar kendisi eşlik etmiştir. Ayrıca kendisinin de üye olduğu Sankt-Peterburg Bilim Akademisi'nde saklanmakta olan, Japonca sözlüğü ve çeşitli çalışmaları bulunmaktadır. Fakat Rezanov'un en büyük eseri Rus-Amerikan Kumpanyası'dır.

<span class="mw-page-title-main">Amerika Birleşik Devletleri tarihi</span> Amerika kıtasının keşfiyle başlayan tarihi olaylar

Amerika Birleşik Devletleri tarihi veya kısaca Birleşik Devletler tarihi, Amerika Birleşik Devletleri'nin kurulduğu Kuzey Amerika topraklarının üzerinde, tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan geçmişi. Amerika'nın 15. yüzyılın sonlarında Kristof Kolomb tarafından keşfedilmesinden önce bu topraklarda yüzyıllardır sadece Kızılderililer yaşamaktaydı. Keşiften sonra başta İspanya, Fransa ve Büyük Britanya olmak üzere aralarında Hollanda, İsveç ve Portekiz'in de dahil olduğu birçok Avrupa ülkesi buralarda sömürgeler kurdular. Bu sömürgeler arasında Britanya'ya ait On Üç Koloni de vardı. Günümüzdeki ABD 18. yüzyılda Britanya İmparatorluğu'na ait bu sömürgelerin bağımsızlıklarını kazanması sonucu oluşmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Britanya Denizaşırı Toprakları</span> Birleşik Krallıkın hâkimiyetindeki on dört bölge

Britanya Denizaşırı Toprakları ya da Birleşik Krallık Denizaşırı Toprakları, Birleşik Krallık'ın bir parçasını oluşturmamakla birlikte Birleşik Krallık hâkimiyeti altında bulunan on dört bölgedir.

<span class="mw-page-title-main">Rus Amerikası</span>

Rus Amerikası günümüzde ABD topraklarının Alaska eyaleti, Kaliforniya’nın bir kısmı ile Hawaii’yi içerisine alan ve 1733 – 1867 yılları arasında Rus İmparatorluğuna ait olan sömürge bölgelerinin adıdır. Amerika'nın Ruslar tarafından sömürgeleştirilmesi ile başlayan sürecin resmiyet kazanıp sömürge topraklarının resmî ilhak edilmesi 1799 yılındaki Çarlık ukazı ile olacaktır.

<span class="mw-page-title-main">Kodiak Adası</span>

Kodiak Adası, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaletinin güneyinde, Alaska Körfezinde bulunan Kodiak Takımadası'nın en büyü adası. Alaska Yarımadasından Shelikof Boğazıyla ayrılır. Hawaii'den sonra ABD'ye bağlı ikinci büyük adadır. Adanın yerlileri Eskimo halklarından Pasifik Yupikleri de denen Supiklerdir ve bunların çoğu Rus Amerikası'nın ilk yıllarında 14 Ağustos 1784 tarihinde Grigoriy Şelihov önderliğindeki Rus kürk tüccarları tarafından Awa’uq Katliamı denen saldırıda katledilmişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Amerika'nın Britanya tarafından sömürgeleştirilmesi</span> Amerika kıtasında önce İngiltere sonra Büyük Britanya ardından da Birleşik Krallık sömürgeleri

Amerika'nın Britanya tarafından sömürgeleştirilmesi 1607 yılında Jamestown ile başladı ve Amerika kıtasının pek çok yerinde kolonilerin kurulmasıyla doruk noktasına ulaştı. İngilizler, sonraki dönemlerde Britanyalılar, Amerika'nın en önemli sömürgeci güçleri arasındaydı ve imparatorluklarının Amerika'daki bölümü askeri ve ekonomik yönden İspanyol kolonileriyle rekabet halindeydi.

<span class="mw-page-title-main">Britanya Amerikası</span> Kuzey Amerikadaki eski İngiliz toprakları

Britanya Amerikası ya da İngiliz Amerikası, Kuzey Amerika, Orta Amerika, Karayipler ve Guyana'daki Britanya İmparatorluğu'na 17. ve 18. yüzyılda bağlı olan bölgeleri tanımlamak için kullanılan anakronistik bir terimdir. 1776 yılında On Üç Koloni bağımsızlıklarını ilan edip Amerika Birleşik Devletleri'ni oluşturana kadar Britanya'nın Kuzey Amerika ve Batı Hint Adaları'ndaki kolonileri bu adla bilinmekteydi. Bu tarihten sonra Britanya'nın Kuzey Amerika'da kalan topraklarını tanımlamak için "Britanya Kuzey Amerikası" adı kullanıldı. "Britanya Kuzey Amerikası" adı ilk kez 1783 yılında kullanılsa da Durham Raporu olarak adlandırılan 1839 yılındaki Britanya Kuzey Amerikası'nın Sorunları üzerine Rapor'dan önce yaygın bir kullanıma sahip değildi.

<span class="mw-page-title-main">Britanya Kuzey Amerikası</span> Kuzey Amerika kıtasında Britanya İmparatorluğunun kolonilerini ve yönettiği toprakları ifade etmek için kullanılır

Britanya Kuzey Amerikası, Kuzey Amerika kıtasında Britanya İmparatorluğu'nun kolonilerini ve yönettiği toprakları ifade etmek için kullanılır. Bu terim ilk kez resmi olarak 1783'te kullanıldı, ancak 1839'daki "Durham Raporu" olarak bilinen "Britanya Kuzey Amerika Olayları Raporu"'na kadar yoğun olarak kullanılmadı.

<span class="mw-page-title-main">1812 Savaşı</span> ABD ve Britanya İmparatorluğu arasındaki çatışma (1812–15)

1812 Savaşı veya 3 yıl savaşı, Amerika Birleşik Devletleri ile Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı'nın Kuzey Amerika'daki kolonileri ve Amerikan yerlisi (Kızılderili) müttefikleri arasında iki buçuk yıl süren askeri çatışmalar dizisidir. Sonuçta Amerikan Bağımsızlık Savaşı'ndan kalan birçok konu çözüldü, ancak hiçbir sınır değişikliği olmadı. Amerika Birleşik Devletleri, Fransa ile İngiltere'nin arasında devam eden savaşın getirdiği ticari kısıtlamalar dahil olmak üzere çeşitli nedenlerden dolayı 1812 yılında savaş ilan etti. Kraliyet Donanması'na Amerikan tüccar denizcilerinin zorla asker olarak alınması, Amerikan yayılmacılığına karşı İngilizlerin Amerikan Kızılderili kabileleri desteklemesi, denizlerde aşağılanma ve denizcilerin ulusal onuruna hakaret üzerine hakaret edilmesi, Britanya Kuzey Amerika topraklarına ABD'nin ilgisi savaşın diğer nedenleriydi.

<span class="mw-page-title-main">Awa’uq Katliamı</span>

Awa'uq Katliamı, Rus Amerikası döneminin kurulum yıllarında Alaska'da 14 Ağustos 1784 tarihinde Rus kürk tüccarı Grigoriy Şelihov önderliğinde misket tüfeği ile savaş topları bulunan 130 kadar Rus promışlennik tarafından Kodiak Adası'ndaki Old Harbor'un hemen güney karşı sahilinde yer alan ve Kodiak Takımadası'nın üçüncü en büyük adası olan Sitkalidak adasının orta güney ucunda Partition Cove denen koyun ortasında yer alan üstü düz uçurum gibi yüksek Awa'uq kaya-adacığına sığınan Kodiak Adası'ndaki Qik'rtarmiut kabilesinden Supiklerin 2000 kadarının çoluk çocuk intikamvari vahşice katledilmesidir. Saldırıda Ruslardan herhangi bir kayıp verilmemiştir. 1992 yazında yapılan kazıda künt bir tokmak/sopa nesneyle kafataslarının ezildiği de görülmüştür. Amerika'nın Ruslar tarafından sömürgeleştirilmesi sürecinde işlenen en büyük ve en vahşi katliam olan Awa'uq Katliamı arkeolog Rick Knecht'e göre Wounded Knee Katliamı'nın Alaska versiyonudur. Bu katliam (massacre), Rusların Alaska'daki Supik topraklarına yayılmasını ve yerleşmesini vahşi biçimde sağladığı gibi Kodiak Adasındaki Supikler için de sonun başlangıcı olmuştur. 1784-1864 Rus döneminde Ruslarca Aleutlarla bir tutulan Yupik halklarından en güneyde yaşayanı olan ve Pasifik Yupikleri de denen Supiklere günümüzde gerçek adları olan Sugpiaq yanında hâlâ Rus dönemindeki Aleut kelimesinden bozma olan Alutiiq adı da verildiği gibi, 2000 ABD Nüfus Sayımı'nda Alaska yerlileri kabile birliklerine göre düzenlenen etnik kod listelerinde doğrudan "Aleut" kelimesiyle nitelendirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Grigori Şelihov</span> Rus kaşif

Grigori İvanoviç Şelihov, Rus tüccar ve Rus Amerikası'nda promışlennik lideri. Rusların Alaska'daki ilk yerleşimini 1784 yılında Kodiak Adası'nın Three Saints Koyu'nda kurmuş olan Şelihov, aynı yıl yerlileri olan Supikleri 14 Ağustos 1784 tarihinde Awa’uq Katliamında vahşice katledip Alaska'daki Rus egemenliğini perçinleyen kişi olarak bilinir. Bu katliamdan sonra yıllarca esir ettiği Supikleri kurmuş olduğu kumpanya adına deniz samuru avlamaları için zorlamıştır. Şelihov 1786 yılında dönmemek üzere Rusya'ya geri döndüğünde Kodiak Supikleri kırıp geçirilmiş ve demoralize olmuş, Rus kontrolü böylece sağlamlaşmıştır. Şelihov kurduğu bu kürk ticareti kumpanyasını Rusya'dan idare etmiş ve Alaska sömürgesi üzerine emperyal bir tekel oluşturmuştur. Bu kumpanya daha sonra Rus-Amerikan Kumpanyası'na dönüşmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Three Saints Koyu</span>

Three Saints Koyu, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaletinde Kodiak Adası'nın güneydoğu kıyılarında Eskimo halkı Supiklerin topraklarında bulunan ve 14 km uzunluğunda olan koy (inlet). Koyun güneyinde Sitkalidak adası bulunur ve ikisi birbirinden Sitkalidak Boğazı ile ayrılır. Burası, 1784 yılında Grigoriy Şelihov önderliğindeki Rus kürk tüccarları ve yerleşimcileri olan promışlenniklerin Alaska'da kurmuş olduğu ilk yerleşim yeridir. Bu yerleşim kalıntılarının bulunduğu alan günümüzde Three Saints Bay Site (KOD-083) arkeolojik sitidir.

<span class="mw-page-title-main">Old Harbor, Alaska</span>

Old Harbor, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaletinin Kodiak Adası'nın orta güney kıyısında Sitkalidak adasının hemen karşısında Kodiak Island Borough ilçesi sınırları içinde Eskimo halklarından Supiklerce meskun olunan şehri.

<span class="mw-page-title-main">Amerika'nın Ruslar tarafından sömürgeleştirilmesi</span>

Amerika'nın Ruslar tarafından sömürgeleştirilmesi, Rus İmparatorluğu'nun kuzeybatı Amerika'da toprak iddiasında bulunduğu 1732 yılından 1867 yılına kadarki dönemi içeren sömürgeleştirme hareketidir. Büyük ölçüde Rus Amerikası dönemini kapsar ve Amerika Birleşik Devletleri'nin Rusya'dan Alaska'yı satın alması ile birlikte son bulur.

<span class="mw-page-title-main">Promışlennik</span>

Promışlennik,, Amerika'nın Ruslar tarafından sömürgeleştirilmesi sürecinde Rus Amerikası'nda deniz kürk ticaretinde sözleşmeli olarak çalışan ve çoğunlukla Rus ve Ruslaşmış Sibirya yerlisi olan işçiler. Bunların büyükçe bir kısmı kürk ticaretinde çalışsa da, diğer kısmını denizci, marangoz ve diğer mesleklerden esnaf oluştururdu. Promışlennikler Alaska'daki ticari operasyonların belkemiğini oluşturur. 1820'lerin başlarında maaşa göre paylaşım sistemine terk edilmiş olsa da bu ad altında anılmaya devam etmişlerdir. Sonra Rus-Amerikan Kumpanyası çalışanları olarak devam etmiş ve kürk toplama faaliyetinde daha az bulunmuşlardır. 1784 yılında Supiklere karşı yapılan Awa’uq Katliamı'nda da aktif rol oynamışlardır. Promışlenniklerin Alaska yerlileri ile yaptıkları evliliklerden doğan çocuklar Kreol (Creoles) olarak adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Deniz kürk ticareti</span>

Deniz kürk ticareti, deniz samuru ve diğer deniz memelilerinin kürklerinin Alaska yerlileri ile Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri tarafından avlanılması yoluyla sürdürülen gemi temelli kürk ticareti sistemidir. Deniz kürk ticareti terimi karadaki kürk ticaretinden ayırt edebilmek için sonradan tarihçilerce türetilmiştir ve döneminde bu adla değil, Kuzey Batı Kıyısı ticareti ya da Kuzey Batı ticareti adlarıyla anılırdı. Bu ticarette elde edilen kürklerin çoğu Çin'e satılırken, ufak bir kısmı da Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'ne ihraç edilmiştir. Çin'e verilen kürkler çay, ipek, porselen ve diğer gözde Çin mallarıyla değiş tokuş edilmiştir. Kürk ticaretinde arz ve talep dengesinde talep kısmını Çinliler, arz kısmını ise uzunca bir süre Rus promışlennikler yerine getirmiştir. Deniz kürk ticaretine öncülük eden Ruslar, Kamçatka'nın doğusundan Aleut Adaları boyunca Alaska'nın güney kıyılarına kadar uzanmışlardır. 1780 lerde bu ticarete dahil olan Britanyalılar ile Amerikalılar ise daha çok Britanya Kolumbiyası Kıyısı'na odaklanmışlardır. 19. yüzyıl başlarında birdenbire patlama yaşanan deniz kürk ticaretindeki düşüş ise 1810'larda yıllara yayılarak devam etmiştir. Kontrolsüz ve aşırı avlanmanın sonucu olarak deniz samuru kolonilerinin acımasızca yokedilmesi nüfuslarını tükenme noktasına getirmiş, ticaret bunun üzerine Pasifik Kuzeybatısı ile Çin'de samur dışı deniz memelilerinin kürküne yönelmiş ve 19. yüzyılın ortalarına kadar sürmüştür. Alaska kıyılarının kontrolü büyük ölçüde Rusların elindeydi. Alaska'nın güney kıyıları ise Britanyalılar ile Amerikalılar arasında rekabete sahne olmuştur. Güneyde faaliyete ilk başlayanlar Britanyalılardır ve 1790 lardan 1830 lara kadar dönemde Amerikan rekabetine karşı koyamamışlardır. 1820 lerde Britanyalı Hudson's Bay Company Amerikalılardan uzak durdular. 1840 larda ise Hudson's Bay Company ile Rus-Amerikan Kumpanyası ticareti yürütmüşlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Sitka Muharebesi</span> 1804te Ruslar ile Tlingitler arasında yaşanan muharebe

Sitka Muharebesi, 1-4 Ekim 1804 tarihinde gerçekleşen muharebe. Muharebe, Ruslar ile Tlingitler arasında gerçekleşmiştir. 3 gün süren muharebeyi Rus-Amerikan Kumpanyasının sahibi Aleksandr Baranov idare etmiştir. Savaş boyunca Ruslardan çok onların köleleştirdiği Aleutlar savaşmıştır. Muharebe sonucunda Tlingitler zayıflamış, Rusların Alaska'daki otoritesi daha çok artmıştır. Aleksandr Baranov, bölgenin ticari hakimiyetini ele geçirmiştir. Tlingitlerin yenilmesiyle Ruslar, güçlerini Kaliforniya'ya çevirmiş ve 1812 yılında Kuzey Kaliforniya'nın deniz samurlarının çok olduğu bölgede Fort Ross ticaret karakolunu açmışlardır.