İçeriğe atla

Rota

Bir uçağın başına etki eden manyetik kuvvetler ve rüzgâr. Rüzgârın yön ve şiddetinin tam olarak bilindiği, tüm sapmaların hassas olarak hesaplandığı ve uçak başının hassas olarak muhafaza edildiği bir durumda taşıtın rotası ile yerdeki iz düşümü (actual track) birebir aynı olacaktır.
1 - Gerçek kuzey
2 - Baş (taşıtın burnunun hedeflediği istikamet)
3 - Manyetik kuzey (Dünya'nın manyetik alanı nedeniyle gerçek kuzeyden farklı)
4 - Pusulada görülen kuzey (deviasyon ve varyasyon hatalarını içerir)
5 - Manyetik deviasyon (taşıtın manyetik alanının neden olduğu sapma miktarı)
6 - Manyetik varyasyon (Dünya'nın manyetik alanının neden olduğu sapma miktarı)
7 - Pusula başı (pusula kuzeyi ile taşıtın başı arasındaki açı miktarı)
8 - Manyetik baş, (pusula başındaki sadece manyetik deviasyon giderilmiş. Bu nedenle manyetik kuzeye göre başı gösteriyor.)
9 - Yan rüzgârın neden olduğu sapma
10 - Gel-git ve dalgaların neden olduğu sapma
AB - Taşıtın rotası (track)

Rota, genellikle deniz ve hava taşıtları için kullanılan, taşıtın bir referans noktasına göre (genellikle gerçek kuzey) "izlemeye çalıştığı" düz hattı belirten bir kavram. Amerikan sistemini kullanan ülkelerde course, Britanya sistemini kullanan ülkelerde track olarak adlandırılır ve bu durum zaman zaman karışıklıklara yol açmaktadır. Uluslararası standardizasyonu sağlamak amacıyla ICAO da, track sözcüğünün kullanımını tavsiye etmektedir.[1]

Amerikan sistemini kullanan ülkelerde track sözcüğü uçağın yerdeki izdüşümü anlamında kullanılır. Britanya sistemini kullanan ülkelerde izdüşümünü tanımlamak için ise TMG (track made good) kavramı kullanılır ve bu kısaltma genellikle actual TR (gerçek rota) olarak ifade edilir.[2]

Etimoloji

Resimdeki uçak 258°C başta yolculuk etmektedir. Bu durum rotasının da 258° olduğu anlamına gelmez.

Rota Türkçeye İtalyanca rotta sözcüğünden geçmiştir.[3] Bu sözcüğün kökeni 'bölünmüş (yol)' anlamına gelen Latince 'rupta' sözcüğüdür.[4] Türkçeye İngilizceden geçen course sözcüğü Latince kökenlidir ve 'koşmak' kökünden gelir.[5] Track sözcüğü iz anlamına gelir ve muhtemelen Almanca veya Hollandaca kökenlidir.[6]

Bir taşıtın rotası yolculuk esnasında zaman zaman (örneğin her bacakta) değişmekle birlikte, gündelik kullanımda rota sözcüğü daha çok taşıtın yola çıktığı nokta ile hedefi arasında izlenen yolun tamamını (güzergâhı) tanımlamakta kullanılır.[3]

Baş

Taşıtın kuyruğundan burnuna doğru olan boylamasına ekseninin nişan aldığı istikamete baş (heading) denir.[7] Baş bir hava aracının içinde bulunduğu "hava kütlesine nazaran" hareket ettiği istikamettir.[8] Bu nedenle hava kütlesi hareketsiz ise (rüzgâr sapması sıfır ise) taşıtın başı, aynı zamanda rotası (track) olacaktır.

Rüzgâr sapması

Rüzgâr sapması ya da drift, herhangi bir hava ya da deniz taşıtına etki eden rüzgâr sonucu taşıtın seyir istikâmetinde ve süratinde meydana gelen değişikliktir. Rüzgârın yönü ve şiddetinin oluşturduğu vektör nedeniyle taşıtın başı ile rotası (TR) arasında meydana gelen açıdır.[9] Başka bir deyişle taşıt, rotası üzerinde düz bir hatta seyredebilmek için "rüzgâr içine doğru" sapma açısı kadar rüzgâr düzeltmesi yapmak zorundadır.

Açı cinsinden ifade

Rota, baş gibi istikametler 0° - 360° arasında, saat yönünde artan derecelerle ifade edilir. 000° kuzeyi, 090° doğuyu, 180° güneyi ve 270° batıyı temsil eder. Eğer derece 1 veya 2 haneli bir rakamsa, karışıklıkları önlemek başına 3 rakama tamamlayacak kadar sıfır eklenir: 058° gibi.

  • Gerçek baş: Gerçek kuzeye (coğrafî Kuzey Kutbu'na) göre muhafaza edilen istikamettir. Diğer başlardan ayrım yapılması gereken durumlarda true (gerçek) sözcüğüne atfen T harfi ile gösterilir: 180°T vb.
  • Manyetik baş: Manyetik kuzeye göre muhafaza edilen istikamettir. Dünya'nın manyetik alanından kaynaklanan doğal sapma (varyasyon) hatasını içerir. M harfi ile gösterilir: 056°M vs. Manyetik başın varyasyon hatası giderildiğinde gerçek baş elde edilir.
  • Pusula başı: Taşıttaki pusulaya göre muhafaza edilen (pusulada okunan) istikamettir. İstikamet cayrosu gibi pusulaya göre kalibre edilen cihazlarda okunan değer de pusula başıdır. Pusula başının doğal (varyasyon) ve yapay sapma (deviasyon) hataları giderilmemiştir. Deviasyon hatası giderildiğinde manyetik baş, buna ilaveten vasyasyon hatası da giderildiğinde gerçek baş elde edilir. Pusula başı, İngilizce compass (pusula) sözcüğüne atfen C harfi ile gösterilir: 136 °C vs.

Kaynakça

  • Pooley, Dorothy ve David Robson. The Air Pilot's Manual 3: Air Navigation. 6. baskı. Shoreham, West Sussex: Pooley's Air Pilot Publishing, 2010.
  1. ^ Vectors and the wind triangle 29 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Aircraftpilots.com
  2. ^ Air pilots manual 3: Air Navigation. s 13.
  3. ^ a b "rotta." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 21 Aralık 2011
  4. ^ "route." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
  5. ^ "course." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
  6. ^ "track." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
  7. ^ "Havacılık Terimleri ve Kısaltmalar Sözlüğü". 31 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2012. 
  8. ^ Pooley's, sf 7
  9. ^ Pooley's sf 11

Ayrıca bakınız

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Manyetik alan</span> elektrik yüklerinin bağıl hareketteki manyetik etkisini tanımlayan vektör alanı

Mıknatıssal veya manyetik alan, bir mıknatısın mıknatıssal özelliklerini gösterebildiği alandır. Mıknatısın çevresinde oluşan çizgilere de, mıknatısın o bölgede oluşturduğu manyetik alan çizgileri denir. Manyetik alan çizgilerinin yönü kuzeyden (N) güneye (S) doğrudur. Manyetik alan hareket eden elektrik yükleri tarafından, zamanla değişen elektrik alanlardan veya temel parçacıklar tarafından içsel olarak üretilir. Manyetik alan vektörel bir büyüklüktür. Yani herhangi bir noktada yönü ve şiddeti ile tanımlanır. Manyetik alan B harfiyle temsil edilir. SI birimi Sırp bilim insanı Nikola Tesla'nın soyadı Tesladır. Manyetik alan Lorentz kuvveti kullanılarak ölçüldüğü için birimi coulumb-metre/saniye başına Newtondur. Saniye başına coulomba bir amper dendiği için T=N(Am)-1 olarak da geçer. Tesla günlük olaylar için çok büyük bir birim olduğundan pratikte, gauss (G) kullanılmaktadır. 1 T=104 G

<span class="mw-page-title-main">Pusula</span>

Pusula, başlıca olarak ulaşımda ve arazi incelemesinde kullanılan, dünya üzerinde yön tespit etmeye yarayan cihaz. Pusulalar; manyetik veya cayroskopik olarak ya da bir yıldıza göre yön belirleme prensipleriyle çalışırlar. En eski pusula türü, Dünya'nın manyetik alanına göre yönleri gösteren manyetik pusuladır ve sıklıkla pusula sözcüğü, manyetik pusula ile eşanlamlı olarak kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Göçmen kuşlar</span> Kuşların mevsimsel göçü

Göçmen kuşlar farklı mevsimleri farklı coğrafyalarda geçiren kuş türlerinden oluşan bir gruptur. Her sene dünyaca 50 milyar kuşun göç ettiği tahmin edilir. Bunlardan yaklaşık 5 milyarı Avrupa ile Afrika arasında göç eder.

<span class="mw-page-title-main">Sürükleme</span>

Sürükleme; akışkanlar mekaniğinde bir cismin, bir akışkan içindeki hareketine gösterdiği direnç. Sürükleme İngilizce drag sözcüğüne atfen "D" harfi ile gösterilir.

<span class="mw-page-title-main">Yamaç paraşütü</span> serbest paraşütlerle yamaçlardan koşarak kalkmaya olanak sağlayan bir ekstrem spor türü

Yamaç paraşütü, hava sporlarıyla ilgilenen birkaç kişi tarafından 1980'li yılların başlarında bulunan, aerofoil yapıya sahip olan paraşütlerle yamaçlardan koşarak kalkmaya olanak sağlayan bir ekstrem spor türüdür. Sivil havacılık mevzuatlarına göre çok hafif hava aracı (ÇHHA) sınıfına girer.

<span class="mw-page-title-main">VOR</span>

VOR ; alet uçuşunda yaygın olarak kullanılan bir radyo seyrüsefer yardımcısı. Bir yer istasyonu ile hava aracındaki alıcıdan oluşur. En basit tanımı ile, hava aracının yer istasyonuna göre hangi manyetik radyal üzerinde olduğunu gösterir. Tek başına VOR sistemi baş ve mesafe bilgisi vermez.

<span class="mw-page-title-main">NDB ve ADF</span> Seyrüseferi Sistemi

NDB ve ADF, hava ve deniz seyrüseferinde yön bulma amacıyla kullanılan basit bir radyo seyrüseferi sistemi. NDB ve ADF sistemi yer bazlı bir seyrüsefer yardımcısıdır. Yeryüzündeki Non-directional beacon ve taşıttaki automatic direction finder olmak üzere iki eleman ile taşıt içindeki kumanda ve göstergelerden meydana gelir. NDB/ADF sistemi, manyetik pusulaya benzer çalışma prensibi nedeniyle radyo pusulası olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Kuyruk türbülansı</span>

Kuyruk türbülansı veya dümensuyu türbülansı, uçağın kanatlarının üstü ve altı arasındaki basınç farkı nedeniyle uçağın arkasında oluşan girdaptan kaynaklanan türbülans. İngilizce wake sözcüğü "bir hava veya deniz taşıtının geçtikten sonra havada veya suda bıraktığı iz" anlamına gelir. Bu nedenle kuyruk türbülansı bazen dümensuyu türbülansı olarak da adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Uçuş kompüteri</span>

Uçuş kompüteri, havacılıkta kullanılan, genellikle metal veya plastikten yapılmış, mekanik, dairesel bir hesap cetveli. Bazı ülkelerde E6B, CRP-5 gibi meşhur modellerin isimleri uçuş komputeri ile eşanlamlı olarak kullanılır. Başta ABD olmak üzere bazı ülkelerde whiz wheel ismi de aynı anlamda kullanılır. Çoğunlukla iç içe geçmiş kaydıraklı dairesel cetvellerden ve bunların ortasından geçen bir dikdörtgen karttan oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Doğal sapma</span>

Doğal sapma ya da varyasyon, gerçek kuzey ile manyetik kuzey arasındaki açı farkı. Doğal sapma Dünya'nın manyetik alanından kaynaklanır.

<span class="mw-page-title-main">Yapay sapma</span>

Yapay sapma ya da deviasyon; bir pusulada yerel, yapay manyetik alanlar nedeniyle meydana gelen sapma. Dünya'nın manyetik alanından kaynaklanan doğal sapma (varyasyon) ile birlikte hesaplanarak, gerçek kuzeyin bulunmasında kullanılır. Yapay sapma eğer manyetik kuzeyin doğusunda ise E, batısında ise W işareti ile gösterilir.

<span class="mw-page-title-main">Rüzgâr makası</span>

Rüzgâr makası,, rüzgârın yön ve hızında görece kısa bir mesafede meydana gelen ani değişiklik. Hem yatay hem de düşey düzlemde meydana gelebilir.

<span class="mw-page-title-main">Radyo seyrüseferi</span>

Radyo seyrüseferi veya radyo navigasyonu, Dünya üzerindeki bir noktadan başka bir noktaya giderken, seyrüsefer yardımcısı olarak radyo frekansları ile çalışan araçların kullanımı. Radyo seyrüsefer yardımcıları genellikle; vericinin gönderdigi radyo elektromanyetik dalgalarının alıcı tarafından alınması ve ses, görüntü veya yazıya dönüştürülmesi prensibiyle çalışırlar.

<span class="mw-page-title-main">Tehlike sinyali</span>

Tehlike sinyali veya imdat çağrısı, bir hava veya deniz taşıtının ölümcül tehlike altında olduğunu ve çok acil yardıma ihtiyacı olduğunu bildiren görsel, sözlü veya sesli sinyal.

<span class="mw-page-title-main">Gece uçuşu</span> Havacılık tanımı

Gece uçuşu, hava taşıtlarının belirli kurallara uyarak, havacılıkta "gece" olarak tanımlanan zaman aralığında gerçekleştirdiği uçuş. Havacılıkta gecenin tanımı ülkeden ülkeye değişebilir. Gece uçuşları esnasında gerçekleşen gürültünün insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle pek çok ülkede gece uçuşları ile ilgili kısıtlamalar mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Pist (havacılık)</span> hava araçların iniş ve kalkış yaptığı alan

Pist, hava araçlarının iniş ve kalkış yapması için kullanılan dikdörtgen şeklindeki alan. Türkçeye Fransızca piste sözcüğünden geçmiştir. Asfalt, toprak veya çim gibi farklı yüzeylere sahip olabilir. Piste geliş-gidişlerde ve meydanın diğer kısımlarında hava taşıtlarının kendi motor gücü ile yerdeki hareketlerine (rule) tahsis edilmiş yollara taksi veya rule yolları denir. Pistler ve rule yolları, bir meydandaki manevra sahasını oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Rüzgâr sapması</span>

Rüzgâr sapması ya da drift, herhangi bir hava ya da deniz taşıtına etki eden rüzgâr sonucu taşıtın seyir istikâmetinde meydana gelen değişik. Rüzgârın yönü ve şiddetinin oluşturduğu vektör (W/V) nedeniyle taşıtın başı (HDG) ile rotası (TR) arasında meydana gelen açıdır.

<span class="mw-page-title-main">Dead reckoning</span>

Dead reckoning (DR); istikamet, sürat, mesafe, zaman ve rüzgâr bilgilerini kullanarak harita üzerinde yapılan seyrüsefer hesabı. İngilizce deduced reckoning kavramından oluşturulmuştur ve bu kavram birebir çevrildiğinde "mantıklı çıkarım yaparak hesaplama" anlamına gelir. En basit tanımıyla DR, belirli bir süre önce nerede olduğu kesin olarak bilinen bir taşıtın, şu an nerede olması gerektiğinin hesabıdır.

<span class="mw-page-title-main">Manyetik sapma</span>

Manyetik sapma ya da varyasyon, yatay düzlemde ve gerçek kuzey ile manyetik kuzey arasındaki açıdır. Pusulanın kuzeyi gösteren iğnesi, Dünya'nın manyetik alan çizgilerinin yönünü, manyetik kuzeyi, sapma olmadan, 0 noktası ise coğrafi kuzeyi gösterir. Sapma açısı, Dünya'nın neresinde olduğuna göre, zamanla birlikte değişir.

<span class="mw-page-title-main">Dünya'nın manyetik alanı</span> bilimsel terim

Dünya'nın manyetik alanı, diğer adıyla jeomanyetik alan, Dünya'dan uzaya doğru uzanan manyetik alandır. Dünya'dan çıkan manyetik alan, Güneş'ten gelen yüklü parçacıklardan oluşan Güneş rüzgarlarıyla buluşur. Manyetik alanın büyüklüğü, Dünya yüzeyinde 25 ve 65 microtesla arasıdır. Kabaca bakarsak, bu alan, Dünya'nın dönüş eksenini baz alarak, yaklaşık 10 derece kaymış bir manyetik dipoldur. Diğer bir deyişle, düz bir dikdörtgen mıknatısın, yine aynı açıyla Dünya'nın merkezine konması gibidir. Kuzey jeomanyetik kutup, Grönland'ın yakınlarında kuzey yarımkürede olan kutup, aslında manyetik olarak Dünya'nın manyetik alanının güney kutbudur ve Güney jeomanyetik kutup da manyetik alanın kuzey kutbudur. Çubuk mıknatıslardan farklı olarak, Dünya'nın manyetik alanı zamanla değişir çünkü bu manyetik alan, Dünya'nın dönüş hareketinden meydana gelir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.