Roncevaux Geçidi Muharebesi

Roncevaux Geçidi Muharebesi
	Şarlman'ın İber Yarımadası seferi
Tarih	15 Ağustos 778
Bölge	Pireneler'de bulunan Roncevaux Geçidi
Sonuç	Bask zaferi
Taraflar
Franklar	Basklar
Komutanlar ve liderler
Şarlman; Roland (ölü)	Bilinmiyor; (Tahminen: Gaskonyalı II. Lupo ya da Bernardo del Carpio)
Güçler
Geçitte yol alan 3.000 asker (modern tahmin)	Bilinmiyor fakat büyük
Kayıplar
Artçı birlikteki herkes öldürüldü	Bilinmiyor

Roncevaux Geçidi Muharebesi (Fransızca ve İngilizcede Roncevaux, İspanyolcada Roncesvalles, Baskça'da Orreaga olarak bilinir), 778 yılında Frank Krallığı'nın İber Yarımadası'nı istilasından sonra, Şarlman'ın ordusunun bir bölümünün dikkate değer büyüklükte bir Bask kuvveti tarafından Roncevaux Geçidi'nde pusuya düşürüldüğü muharebedir.

Bask saldırısı, Şarlman'ın Baskların başkenti olan Pamplona'nın şehir surlarını yok etmesine karşı bir misillemeydi. Saldırı, Pireneler'de, günümüzde Fransa ve İspanya arasında kalan yüksek bir geçitte gerçekleşti. Franklar Pireneler üzerinden Frankiya'ya geri çekilirken, Frank soylularının artçı birliklerindeki muhafızların ana orduyla bağlantısı kesildi. Bunun üzerine artçı birlikler son bir savunma gerçekleştirdi ve hepsi Basklar tarafından öldürüldü.

Muharebede ölenler arasında Frank komutanı Roland da vardı. Roland'ın ölümü, Şarlman'ın sarayında önde gelen savaşçılar olan paladinlerle birlikte efsanevî bir hâle geldi. Roland, şövalyeler için temel alınan örnek bir kişilik hâline geldi ve aynı zamanda Orta Çağ'daki şövalyelik kurallarını kayda değer ölçüde etkiledi. Bu muharebe hakkında birçok yazılı eser bulunmaktadır ve bazıları olayları değiştirmiş ve abartmıştır. Muharebe, Fransız edebiyatının en eski eserlerinden biri olan 11. yüzyıla ait Roland Destanı ve İtalyan edebiyatının en ünlü eserlerinden biri olan Orlando Furioso'da anlatılmaktadır. Muharebenin modern uyarlamaları arasında kitaplar, oyunlar, kurgusal eserler ve Pireneler'deki anıtlar bulunmaktadır.

Arka plan

Karolenjlerin yükselişi ve Kısa Pepin'in Akitanya'ya yönelik savaşıyla, Waifer liderliğindeki Akitanya Dükalığı mağlup edildi ve Franklar dükalığın iç bölgelerine ilerledi. Akitanya ordusunun önemli destekçilerinden biri olan Vaskonya Dükalığı'ndan Basklar (Vascones, Wascones), 766 ve 769'da Pepin'e boyun eğdiler ancak Garonne Nehri'nin güneyindeki bölge büyük ölçüde dokunulmamış ve özerk kalmıştı. Ancak, 778 yılına gelindiğinde Şarlman, Akitanya'nın günümüzde Gaskonya bölgesini kapsayacak şekilde Frankların kontrolü altına alınması politikasını ilerletti. Bunu sağlamak için güvenilir Franklar, Burgonyalılar ve Kilise görevlilerini önemli bölgesel görevlere atayarak Fezensac, Bordeaux ve Toulouse gibi kontluklar kurdu.^[]

Barselona ve Girona'nın Abbasî destekçisi valisi Süleyman el-Arabî, Paderborn'da bulunan Frankların Efendisi Şarlman'a bir heyet gönderdi ve askerî yardım karşılığında boyun eğmeyi teklif etti.^[4] Bu heyet aynı zamanda Sarakustalı Hüseyin ve Huescalı Ebu Taur'un da itaat edeceğini iletti. Kendi beyleri İber Yarımadası'nda I. Abdurrahman tarafından köşeye sıkıştırılmıştı. Bu üç hükümdar aynı zamanda Bağdat halifesi Muhammed el-Mehdî tarafından Abdurrahman'a karşı bir işgâl kuvveti hazırlandığını da iletti.^[4]

Hristiyan dünyasını genişletmek ve kendi gücünü artırmak için bunu bir fırsat olarak gören Şarlman, İspanya'ya gitmeyi kabul etti. El-Arabi, Şarlman'a başkenti Zaragoza olan Yukarı Sınır bölgesini kolayca teslim etmeyi vadederek Endülüs'ü istila etmeye teşvik etti. Bu ittifak Paderborn'da mühürlendikten sonra^[5] Şarlman, "toplayabildiği bütün kuvvetlere liderlik ederek" Pireneler'in üzerinden 778 yılında İspanya'ya doğru ilerledi.^[6] Şarlman, Neustrialı ordusuyla Vaskonya üzerinden Batı Pireneler'e geçerken, Avusturasyalılar, Lombardlar ve Burgonyalılar Katalonya üzerinden Doğu Pireneler'i geçtiler. Şarlman'nin birlikleri, Barselona ve Girona'da Süleyman el-Arabî tarafından memnuniyetle karşılandı.^[7] Zaragoza'ya doğru ilerlerken Şarlman'nin birliklerine al-Arabi'nin liderliğindeki birlikler de katıldı ve şehri kuşattılar.^[]

Kurtubalı Abdurrahman, en güvendiği komutanı Talebe bin Ubeyd'i, muhtemelen isyancı şehrin kontrolünü ele geçirmesi ve Frank işgaline engel olması için gönderdi. Hüseyin ve Ubeyd defalarca çarpıştı; sonunda Hüseyin, Ubeyd'i yenip tutsak etmeyi başardı. Özerk konumunda güçlenen Hüseyin, yeni ayrıcalıklı konumunu Frank hükümdarına bırakma konusunda isteksiz davranarak Şarlman'a asla bağlılık sözü vermediğini iddia edip şehri Şarlman'a teslim etmeyi reddetti. Hüseyin, Şarlman'ı tutsak komutan Ubeyd ve çok miktarda altın haraç vererek yatıştırmaya çalıştı ancak Şarlman bundan tatmin olmayıp Süleyman el-Arabî'yi zincire vurdu. Bu sırada Bağdat halifeliğinin gönderdiği kuvvetler Barselona yakınlarında durduruldu. Zaragoza kuşatması, başlangıçta Franklar üstünlüğe sahip olmalarına rağmen bir aydan fazla sürdü.^[8]^[9] Sonunda Şarlman ve Hüseyin arasında bir anlaşma gerçekleşti. Hüseyin altın ödeyecek ve birkaç mahkûmun serbest bırakılmasını sağlayacaktı. Franklar da bunun karşılığında kuşatmayı kaldıracaklardı.^[]

Muharebe

Şarlman, İber Yarımadası'ndan ayrılmadan önce Bask topraklarındaki (Vaskonya) kontrolünü güvence altına almaya karar verdi.^[9] Önce bölgedeki yerlilerinin (Bask kabileleri) olası muhalefetini, birçoğunun Müslümanlar ile müttefik olduğuna inanarak ortadan kaldırdı. Muhtemelen gelecekteki çarpışmalar için kullanılabileceğinden korkarak Bask başkenti Pamplona'nın surlarının yıkılması emrini verdi. Bazı birincil kaynaklar, Şarlman'ın şehri tamamen yok ettiğini^[9] ve bölgedeki birçok kasabanın da yerle bir edildiğini öne sürmektedir.^[10] Bölgenin her yerine garnizonlar ve ileri askeri karakollar yerleştirildi. İşgalleri sırasında Frankların Basklara karşı sert davrandığına dair kayıtlar vardır.^[3]

Şarlman, bölgeyi emniyete aldıktan sonra Fransa'ya dönmek için kuvvetlerini Pireneler'deki dağ geçidine doğru götürdü. Breton Sınırı'nın askerî valisi Roland ve Saray Başkanı Eggihard gibi önemli lordlarının çoğu muhtemelen ordunun arka kısmını ve yük kervanını korumak için artçı birliklere yerleştirildi.^[1]^[8] Öfkeli Basklar, şehirlerinin yıkılmasına misilleme olarak savaşçılarını Şarlman ve ordusunun peşine yolladı. Baskların bölge hakkındaki bilgisi, yol üzerinde Frankları geçmelerine yardımcı oldu. Şarlman'ın bundan haberi yoktu.^[11]

15 Ağustos akşamı, Şarlman'ın arka birlikleri, dağ geçidini geçerken aniden Basklar tarafından saldırıya uğradı. Franklar bu sürpriz saldırıya hazırlıksız yakalandılar ve Frank ordusu pusudan kaçmaya çalışırken kafa karışıklığı ve kargaşa içine düştü.^[12] Basklar, Frank arka birlikleri ve yük kervanını kaçan ordunun geri kalanından ayırmayı ve yalnız bırakmayı başardılar. Basklar'ın askeri donanımı Franklar'ınki kadar iyi olmasa da, yüksekten aşağıya doğru saldırmaları ve arazi bilgileri Basklar'a çarpışmada avantaj sağladı.^[8] Şarlman, ordusunu yeniden toparlayıp bölgeden kurtarmaya çalışırken, Roland ve yanındakiler, Basklar onları tamamen katletmeden önce hatrı sayılır bir süre boyunca savunmada kaldılar. Son adama kadar öldürülmelerine rağmen arka birlikler Şarlman ve ordusunun güvenli bir bölgeye gidebilmesini sağlamayı başardılar.^[3]^[8] Basklar daha sonra Franklar'ın geride bıraktığı yük kervanını yağmaladılar ve karanlıktan yararlanarak kaçtılar. Ertesi sabah da Frankların takip edip onları bulabileceği hiçbir iz bırakmadılar.^[11] Annales Regni'nin revize edilmiş versiyonunda muharebeden şöyle bahsedilir:^[12]

Geri dönmeye karar veren Şarlman, zirvelerinde Vaskonlar'ın pusu kurduğu Pireneler'e girdi. Arka birliklere saldırarak kafa karışıklığına neden oldular ve bu tüm orduya yayıldı. Ve Franklar hem silahlanma hem de cesaret açısından Vaskonlar'dan üstün olsalar da, arazinin engebeliliği ve savaş tarzındaki farklılık onları genel olarak daha zayıf hâle düşürdü. Bu savaşta Kral'ın kuvvetlerine komutanlık yapan paladinlerin çoğu öldürüldü. Yük kervanı yağmalandı ve araziye dair bilgileri sayesinde düşman aniden ortadan kayboldu. Kral'ın kalbinde, Hispania'da gerçekleştirilen başarılar, meydana gelen bu elim olayın anısıyla gölgelendi.

Sonrası

Şarlman'ın biyografisini yazan Einhard, artçı birliğin "son adama kadar katledildiğini" belirtmiştir.^[13] Vita Karoli'de öldürülenler arasında Eggihard, Roland ve Anselmus gibi önemli saray kontlarının adı geçer.^[14]

Çarpışma küçük bir başarısızlık olsa da, Şarlman hazinesinin dikkate değer miktarını ve iyi adamlarını kaybetti.^[11]^[13] Bu, Şarlman'ın genel olarak başarılı olduğu askerî seferlerinde aldığı tek kayda değer yenilgiydi.^[13]^[15] Şarlman, bir daha asla İspanya'da savaşmak için orduya liderlik etmedi ve İber Yarımadası'na yapılacak gelecekteki seferlerin yönetimini komutanlarına bıraktı.^[12] Franklar, Zaragoza'yı ele geçirmeyi başaramadılar ve Vaskonlar'a karşı önemli bir mağlubiyete uğradılar. Ancak Şarlman, Hristiyan imparatorluğu ile güneydeki Müslüman bölgeleri arasında bir tampon bölge olması adına Marca Hispanica'yı kurmak için İspanya'ya geri döndü. On yıl sonra Franklar nihayet Barselona'yı ele geçirdi. Ayrıca daha sonra ilk kralı Dindar Louis'nin oğlu olan Akitanya Krallığı'nı kurdu. Pireneler'deki topraklar Karolenj yetkililer tarafından denetlendi ve kolonileşmeye gelen Franklar ile Şarlman'la müttefik olan İspanyol Kilisesi arasında bölüşüldü. Yukarı Pireneler boyunca bir Hristiyanlaştırma politikası uygulamaya konuldu. Basklar, 790 yılında bölgeye Gellonelu William atanana ve William tarafından Lupo'nun oğlu ve Bask lideri Adalric yakalanıp sürgüne gönderilene kadar Karolenj yönetimine karşı isyanlarını sürdürdüler.^[16]

Ancak Zaragoza, 11. yüzyıla kadar Müslüman bir şehir, Yukarı Sınır başkenti ve daha sonra da bağımsız bir emirlik olarak varlığını sürdürdü. Pamplona da 798-801'deki bir isyana kadar Müslümanların hâkimiyetindeydi. Vaskonlar, Karolenj yönetimine karşı yeni bir direnişin doğuşunun ardından 824'te Banu Kâsi krallığını birleştirdi ve sonunda bağımsız Pamplona Krallığı'nı kurdu. Aynı yıl, Bask ordusu aynı dağ geçidinde başka bir Karolenj ordusunu yendi. İkinci Roncevaux Geçidi Muharebesi ilkiyle neredeyse aynıydı; Basklar tekrar araziden yararlandılar ancak bu sefer çok daha büyük bir Frank ordusuna karşı savaştılar. Şarlman'ın ordusunun kaçmayı başardığı ilk muharebenin aksine, Kont Aeblus liderliğindeki Karolenjler tuzağa düştüler, bozguna uğradılar ve Şarlman'a kıyasla kont daha fazla sayıda adam kaybetti.^[17] Frank vasalları Aeblus ve Aznar, Íñigo Arista liderliğindeki Pamplona ve Banu Kâsi'nin ortak kuvvetleri tarafından ele geçirildi ve her iki bölgenin bağımsızlığı da güçlendi.^[18]

Ayrıca bakınız

Navarra Krallığı

Kaynakça

^ ^a ^b Butt, John J. Daily Life in the Age of Charlemagne. Greenwood (November 30, 2002). pp. 40–51. 978-0-313-31668-5
^ Hunt, Janin. Mercenaries in Medieval and Renaissance Europe. McFarland (2013). p. 32. 978-0-7864-7274-1
^ ^a ^b ^c Hamm, Jean Shepherd. Term Paper Resource Guide to Medieval History. Greenwood (November 25, 2009). pp. 88–90. 978-0-313-35967-5
^ ^a ^b Lewis (2008) s. 244
^ Lewis (2008) s. 245
^ Lewis (2008) s. 246
^ Lewis (2008) s. 253
^ ^a ^b ^c ^d "This Day In History: August 15, 778". History. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ ^a ^b ^c Lewis (2008) p. 249
^ Vicente, Rodriguez. "Orreaga; Roncevaux". Encyclopædia Britannica. 23 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015.
^ ^a ^b ^c Cline, Austin. "Charlemagne's Commander Roland Killed by Basques at Battle of Roncevaux Pass". Skepticism in History. 15 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ ^a ^b ^c Narbaitz, Pierre. Orria, o la batall de Roncesvalles. 778. Elkar (1979). pp. 105–114. 84-400-4926-9
^ ^a ^b ^c Baker, Patrick (23 Ocak 2014). "A legend grows". Karwasaray Publishers. 5 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2015.
^ Einhard, Notker the Stammerer. Two Lives Of Charlemagne. Digireads.com (January 1, 2010). General Introduction 22 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 978-1-4209-3811-1
^ Kearney, Milo. Further Studies in Rio Grande Valley History. University of Texas at Brownsville (2006). ASIN B000NLBN3Y.
^ "William of Aquitaine, St." 5 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Encyclopedia.com. Retrieved on 2014-01-17.
^ Lewis, Archibald R. (1965). The Development of Southern French and Catalan Society, 718–1050. Austin: University of Texas Press. ss. 38-50. ISBN 978-0-292-72941-4. 7 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2013.
^ "Baskoniako Dukerria - Auñamendi Eusko Entziklopedia". aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Baskça). 21 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2023.