Rize
| Rize | |
|---|---|
Şehir | |
 Rize'nin Türkiye'deki konumu | |
  Rize  Rize Rize (Avrupa)  Rize Rize (Asya)  Rize Rize (Dünya) | |
| Ülke | Türkiye |
| Bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İl | Rize |
| İdare | |
| • Belediye başkanı | Rahmi Metin (AK Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 3920 km² |
| Rakım | 6 m |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 53100 |
| Alan kodu | 0464 |
| Plaka kodu | 53 |
Resmî site Rize Belediyesi | |
Rize (Antik Yunanca: Ριζαίον, "Rizeon"; Romeika: Ριζούντα, "Rizunda"; Lazca: რიზინი, "Rizini"), Karadeniz Bölgesi'nin Doğu Karadeniz bölümünde yer alan Rize ilinin merkezidir. Tarihi Pontus bölgesinin doğusunda kalan Rize, Osmanlı döneminde Lazistan Sancağı'nda yer almıştır. Günümüzde Türkiye'ye bağlıdır.
Doğuda Çayeli ve Güneysu ile, güneyde İkizdere, batıda Derepazarı ve Kalkandere, kuzeyde Karadeniz ile çevrilidir. Şehrin nüfusu 2009 yılına göre 96.503'tir. 1927'de 14.000 olan nüfusu 1990'da 52.743'e, 2000'de 78.144'e, 2007'de 94.800'e çıkmıştır.
Etimoloji
Antik Çağ yazılı kaynaklarında Rhizus (Ριζοῦς) olarak anılan Rize adının Yunanca "ριζα" (riza) isminden geldiği sanılmakta olup anlamı "Dağ Eteği"dir. Bazı yazarlar kent adını yine Yunanca "pirinç" anlamına gelen rizi (ρύζι) ile "kök, temel, esas" anlamına gelen Riza (ῥίζα) kelimesiyle ilişkilendirmiş, hatta Lazca İrizeni "Düzlükler" kelimesi de önerilmiştir.[1] Şehrin Gürcüce adı: "რიზე", Lazca adı ise "Rizini"dir.
Nüfus
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1927[2] | 99.028 | 13.881 | 85.147 |
| 1935[3] | 111.084 | 14.717 | 96.367 |
| 1940[4] | 120.411 | 15.036 | 105.375 |
| 1945[5][a] | 68.125 | 14.186 | 53.939 |
| 1950[6] | 71.830 | 15.067 | 56.763 |
| 1955[7] | 92.207 | 17.871 | 74.336 |
| 1960[8] | 96.762 | 22.181 | 74.581 |
| 1965[9] | 113.576 | 26.989 | 86.587 |
| 1970[10] | 129.087 | 30.532 | 98.555 |
| 1975[11] | 140.300 | 36.044 | 104.256 |
| 1980[12] | 154.459 | 43.407 | 111.052 |
| 1985[13] | 163.102 | 50.221 | 112.881 |
| 1990[14][b] | 109.569 | 52.031 | 57.538 |
| 2000[15] | 127.320 | 78.144 | 49.176 |
| 2007[16] | 133.258 | 94.800 | 38.458 |
| 2008[17] | 132.123 | 91.904 | 40.219 |
| 2009[18] | 135.148 | 96.503 | 38.645 |
| 2010[19] | 137.143 | 99.380 | 37.763 |
| 2011[20] | 139.416 | 102.145 | 37.271 |
| 2012[21] | 141.524 | 104.508 | 37.016 |
| 2013[22] | 139.150 | 104.991 | 34.159 |
| 2014[23] | 141.250 | 107.405 | 33.845 |
| 2015[24] | 143.461 | 111.212 | 32.249 |
| 2016[24] | 145.739 | 114.838 | 30.901 |
| 2017[24] | 147.317 | 117.664 | 29.653 |
| 2018[24] | 141.143 | 103.145 | 37.998 |
| 2019[24] | 147.411 | 114.576 | 32.835 |
| 2020[24] | 148.735 | 117.321 | 31.414 |
Tarih
Eski dönemlerde burada Kolhisliler yaşamaktaydı.
Rize, 1204'te Trabzon İmparatorluğu'na bağlanmıştır. 1470'te Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedilmiştir.
Spesifik olarak Rize'den bahseden kaynaklara 19. yüzyılda rastlanmaktadır. 18 ve daha sonraki yüzyıllarda yazılmış kaynaklarda Rize'de derebeylik yapmış Tuzcuoğulları ailesinden bahsetmektedir. II. Mahmud'a birkaç kez isyan eden bu aile, 1832'de Tuzcuoğlu İsyanı'nı başlatmıştır. Tuzcuoğulları'na vergi veremeyen köylüler, topraklarını Tuzcuoğulları'na devretmek ve onlar için çalışmak zorundaydı. Rize'deki bir saray bu aileye aftedilmektedir. Tuzcuoğulları ile rekabet halinde olan Trabzonlu Memişoğulları, Memişoğlu ayaklanmasını başlatmıştır. İki aile arasındaki kan davasında birçok üye öldükten sonra Tuzcuoğulları'nın başlıca aile üyeleri teslim olmuş ve Rusçuk-Varna gibi şehirlere sürülmüştür.[25]
Gezgin P. Minas Bijişkyan, bölgede portakal ve limon yetiştirildiğini yazmıştır.
Rize 19. yüzyılın ikinci yarısında Batum'un Ruslara bırakılmasının ardından, Trabzon Vilayetine bağlı Lazistan Sancağının merkezi olmuş, Cumhuriyet döneminde il merkezi olmuştur. I. Dünya Savaşı'nda yaklaşık iki yıl süren Rus işgalinin ardından özellikle çay ekiminin yaygınlaşması ile önemli bir gelişme göstermiştir.
Belediye başkanları
| № | Belediye Başkanı | Görev Başlangıcı | Görev Bitişi | Parti | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Hakkı Mataracı | 1923 | 1934 | Cumhuriyet Halk Partisi | |
| 2 | A. Mucip Kemalyeri | 1934 | 1938 | ||
| 3 | Şefik Aydın | 1938 | 1939 | ||
| 4 | Hasan Fehmi Biber | 1939 | 1950 | ||
| (2) | A. Mucip Kemalyeri | 1950 | 1952 | Demokrat Parti | |
| 5 | Ahmet Vardal | 1952 | 1953 | ||
| 6 | Ali Saip Güvelioğlu | 1953 | 1953 | ||
| 7 | Ethem Şevki Kepenek | 1953 | 1954 | ||
| 8 | İbrahim Şerifoğlu | 1954 | 1955 | ||
| 9 | Mustafa Ardal | 1955 | 1956 | ||
| 10 | Ali Karagöz | 1956 | 1957 | ||
| 11 | Ziya Çalışır | 1957 | 1959 | ||
| 12 | Ertuğrul Ünlüer | 1959 | 1960 | ||
| 13 | Adil Aktan | 1960 | 1963 | Askerî | |
| 14 | Ekrem Orhon | 1963 | 1968 | Cumhuriyet Halk Partisi | |
| 1968 | 1972 | Adalet Partisi | |||
| 15 | Ahmet Karaali | 1972 | 1973 | ||
| 16 | İsmail Ömeroğlu | 1973 | 1977 | Cumhuriyet Halk Partisi | |
| 17 | Ömer Bayar | 1977 | 1980 | ||
| (14) | Ekrem Orhon | 1980 | 1983 | Askerî | |
| 18 | İsmet Kara | 1983 | 1984 | ||
| 19 | Bülent Koç | 1984 | 1989 | Anavatan Partisi | |
| 20 | Memiş Ali Usta | 1989 | 1994 | Doğru Yol Partisi | |
| 21 | Şevki Yılmaz | 1994 | 1995 | Refah Partisi | |
| 22 | Hasan Uzun | 1995 | 1996 | ||
| 23 | Hızır Hop | 1996 | 2004 | Anavatan Partisi | |
| 24 | Halil Bakırcı | 28 Mart 2004 | 1 Nisan 2014 | Adalet ve Kalkınma Partisi | |
| 15 | Prof. Dr. Reşat Kasap | 1 Nisan 2014 | 3 Nisan 2019 | ||
| 26 | Rahmi Metin | 3 Nisan 2019 | Görevde | ||
Kaynak:[26]
Rize ilinin merkezine bağlı belde ve belediyeler
Kendirli Beldesi
Karadeniz'in doğusunda Rize ilinin merkezine 27 km uzaklığında ve sahilden Trabzon-Rize il sınırlarında bulunan İyidere Deresi'nin denize döküldüğü yerden 9 km içeride yer alan Kendirli Beldesi, 1967 yılına kadar Kalkandere ilçesine bağlı idi ve 1967 yılında Refah Partisinden Ali Serdar belediye başkanlığıyla belde olmuş Rize Merkez ile bağlı kalmıştır. Ali Serdar 1967-1977 yılları arasında başkanlık yaptı.
Ardından başkanlığı yine Refah Partisi'nden Mehmet Fazlıoğlu 1977-1984 yılları arasında devam ettirdi. Belde, ilk olarak adını 1982 Anayasasına toplu şekilde “ret” oyu vermesiyle duyurmuştur. Daha sonrasında ise Refah, Fazilet ve Saadet Partisine verdiği destekle gündeme gelen Kendirli, 2009 yılında ilk kez bir başbakan tarafından ziyaret edildi.
Kendirli Beldesi halkının geçimi tamamen çaya bağlıdır. Belde insanı çay keserek ve sezon olarak çay fabrikalarına çalışarak geçimlerini sağlamaktadırlar.
Kendirli Beldesi'nin tarihi
Kendirli Beldesi'nin fazla tarihi kaynağı bulunmamaktadır. Osmanlı Türkçesi eserlerin kaybolması, Rusların işgali, tekke ve zaviyelerin kapatılmasından sonra zamanla Kendirli Beldesi tarihini de kaybetmiştir. Buna öncülük yapan insanlarında beldedeki en yaşlılarından öğrenebildikleri en fazla üç kuşak öteye kadar olmuştur. Buna istinaden beldenin eski tarihinde medreseler beldesi olarak bilindiği rivayetler arasında. Beldedeki en eski tarihi eser Kendirli Merkez Camii minaresidir.
Rize ilinin Gözde beldesi Kendirli, cumhuriyetin ilanından önce Rumca Ğoloz adını taşıyan beldenin ismi civardaki dağlık ve engebeli arazi yapısına göre bulunduğu alanın düz bir yapıya sahip olması sebebiyle "Ğoloz" adını almıştır. Rumca düzlük anlamına gelmekte ve hâlen halk arasında ğoloz olarak da telaffuz edilmektedir. Cumhuriyetin ilanından sonra resmî olarak Ğoloz isminin değiştirilerek Kendirli isminin verilmesiyle o dönemlerde belde ve civarında kendir yetişimi yoğun olduğu sanılıyor. Kendirli ismini de yetiştiriciliği olan kendir den almış olabilirliği rivayetler arasındadır.
Kendirli Beldesi'nin coğrafi yapısı
Karadeniz'in doğusunda Rize ilinin merkezine 27 km uzaklığında ve sahilden Trabzon-Rize il sınırlarında bulunan İyidere Deresi'nin denize döküldüğü yerden 9 km içeride yer alan Kendirli Beldesi çok şirin bir yerleşim yeridir, Beldenin çevresindeki köylerde sırayla doğusunda Beştepe Köyü, kuzey de Esentepe Köyü, Kuzey batısında Maltepe Köyü, Batıda Kalecik Köyü, Güneyinde Dilsiz Dağı, Güney Batısında ise Geçitli Köyü bulunuyor. Bu köylere olan ulaşım çok kolaylıkla yapılmaktadır.
Toprağında fosfor, granit ile bozalt ve antrasit kayaların karışımıyla meydana gelmiştir. Beldenin bölgesinde tüm mevsimlerde yağış görülmektedir, iklimi (subtropikal) yağışlı iklimdir. Yazın en sıcaklığında bile kuraklık yaşanmamaktadır ve kışında don yaşanmamaktadır. Yıllık ortalama sıcaklığı +15 °C aralarındadır.
Kendirli Beldesi'nin etrafı dağlarla çevrili ortada düz bir alandadır ve her yönünden dağlardan gelen dere ve çaylar geçmektedir. Batısından Elma Deresi, doğusundaki dağlar arasından ise Çiyalar Deresi akmaktadır. Dağlarla çevrili bir alana sahip olduğundan diğer bölgelere göre mevsimleri ılıman geçmektedir.
Beldenin yerleşiminde dağınıklık yok toplu bir yerleşime sahiptir. Ağaç türleri ise Kızılağaç, orman gülü, kayın, yabani karayemiş, ceviz, meşe ve ladin. Beldenin genel olarak çay bahçelerine sahiptir. Beldenin ulaşım problemi yoktur. Elektrik Tellerinin bile 1980'li yıllarında toprak altından verilip çevre görüntü kirliliğine çözüm olmuştur.
Beldenin girişinden uzanan İspandam asmalık mahallesi ve halaslar mahallesi arasında köyün içindeki en yüksek yerdir ve buradan beldenin her yeri kuş bakışı görünmekte ve manzarası eşsiz bir güzelliktedir.
Muradiye Beldesi
Çaykent Beldesi
Coğrafya
Bitki örtüsü
Ormanlar alçak kesimlerde kızılağaç, gürgen, kestane, ıhlamur, kayın, meşe gibi yayvan yapraklı ağaçlar ve yerli halkın komar adını verdiği orman gülünden oluşmaktadır. Daha yüksek kesimler ise, ladin ve köknar gibi iğne yapraklı ağaçlarla kaplıdır.
İklim
Kıyı kesiminde ılık ve çok yağışlı bir iklim hüküm sürmektedir. Rize ili, Türkiye'nin en çok yağış alan bölgesidir. Bu durum Rize'de sel baskını ve heyelanların görülme sıklığını da artırmaktadır.[27] Kış aylarında iç kesimlerde karasal iklim hüküm sürer.
Ekonomi
Rize ekonomisi çay sektörüne dayalıdır. 48 yaş çay işleme ve çay paketleme fabrikası ve 17.000 çalışanı ile sektöre yön veren kuruluş geçmişte olduğu gibi günümüzde de Çaykur'dur. Paketlenmiş çayda Çaykur'un pazar payı %65 özel sektörün payı %35'tir. Rize'de kivi üretimine de son yıllarda önem verilmeye başlanmıştır. Balıkçılığın payı ise günden güne azalmaktadır.
Folklor
Rize folkloru, yörede atma veya kesme türkü olarak adlandırılan maniler, atasözleri, deyimler ve bilmeceler bakımından çok zengindir. Halk oyunları açısından horon ve karşılama yöre olan Rize'de sahil kesiminde kemençe iç kesimlerde ise tulum oyunlara eşlik çalgısı olarak kullanılmaktadır. Güneysu yöresinde ağız armonikası ve bazı Laz ve Hemşinli köylerinde şimşir kaval seyrek de olsa aynı amaçla kullanılmaktadır.
Giyim/Kuşam
Kadın
Sahil
Hemşinliler ve Lazlar tarafından "Horum" olarak adlandırılan sahil halkının diğer kültürel özellikleri Trabzon ile küçük ayrıntılar dışında ortaktır. Belde peştamal (çoğunlukla kavuniçi,- siyah çizgili), üstte fermene adı verilen yelek, kamis adı verilen keten içlik giyilip başta çeşan örtülmektedir.
Hemşin
Peştamal özellikle yaşlı kadınlar tarafından tercih edilmektedir. Koknoç adı verilen önlük ve başa bağlanan şar- puşi ikilisi Hemşinli kadının sembolüdür.
Yöre kadınları içte "foga" denen elbise veya etek-bluz giyer. Altta uzun çorap ve lastik ayakkabı, üstte ise, bele peştamal dolanır, başa "çeşan" örtülür.
Erkek
Ceket veya zıpka denilen üstü bol, dizden aşağı dar pantolon giyilir. Gömlek üzerine yelek de giyilebilir. Ayağa ise "çapula" giyilir. "Kukula" denilen başlıkları vardır. Kemerde süslü fişeklik, barut kabı, tütün ve para kesesi ile silahlığında karakulak bıçağı (yatağan) bulunur.
Spor
Türkiye Liglerindeki Kulüpleri:[28]
Merkez ilçe takımlarından en önemli başarıyı, hentbol erkekler 2. ligini üçüncülükle tamamlayan Rize Gençlik Spor Kulübü elde etmiştir.
| RİZE Merkez ilçenin liglerindeki (Takım Sporları) Kulüpleri (2018-2019) | ||||
| İlçe | Kulübün Adı | Branş | Ligi | Sezon Sonu |
| Merkez | Çaykur Rizespor A.Ş. | Futbol | Süper Lig | Lig ../18- Kupa 5.tur |
| Pazar | Pazarspor | Futbol | TFF 2.LİG | |
| Merkez | Rize Yeşilçay Spor | Futbol | Kadınlar 3. Lig | Grup 5/5 |
| Merkez | Çaykur Rizespor | Voleybol | Kadınlar 2. Lig | Grup 7/9 |
| Merkez | Voleybol Severler | Voleybol | Erkekler Bölgesel Lig | Eleme Grubu 2/4 |
| Merkez | Rize Gençlik Spor K. | Hentbol | Erkekler 2. Lig | Lig 3/22 |
| Merkez | Çaykur Rizespor | Hentbol | Erkekler Bölgesel Lig | Grup 3/5 |
Rize'de yerel medya
Yerel TV kanalları
- Gelişim TV (Sadece Gelişim FM yayın yapmaktadır.)
- Rize TV
- Çay TV
Yerel radyo kanalları
- Rize'nin Sesi Radyosu
- Gelişim FM
- Genç Radyo
- Vitamin FM
Yayın olmayan kanalları
- Kanal 2000 (Rize)
- Karadeniz TV (Rize)
- Kaçkar TV
Kardeş şehirler
Notlar
Kaynakça
- ^ Özhan Öztürk, Pontus: Antiçağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi 3 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Genesis Yayınları. Ankara, 2005. s. 739-740
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Merkez Nüfusu - Rize". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Rize Merkez Nüfusu". nufusune.com.
- ^ Bosworth, Van Donzel, Heinrichs, Lecomt, C.E., E., W.P., G. (1995). The Encyclopaedia Of Islam. Leiden: EJ. BRİLL. Erişim tarihi: 3 Eylül 2020.
- ^ "Eski Başkanlar". 17 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2024.
- ^ "milliyet.com.tr - Rize'den Sel ve Heyelan Görüntüleri". 2 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2012.
- ^ TFF, TBF, TVF, THF
- ^ "Rize'ye Japonya'dan kardeş şehir". Milliyet. 22 Mayıs 2015. 1 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2023.
- ^ "İki Cumhurbaşkanının Memleketi Kardeş Şehir Oldu". www.guncel53.com. 20 Haziran 2023. 1 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2023.
