İçeriğe atla

Risk faktörü

Epidemiyoloji (sağlık analizi) risk faktörü sağlık ve enfeksiyonun (hastalık kapma) yüksek riskli hastalık /enfeksiyonla birleştirildiğinde değişkendir. Bazen belirleyicide kullanılabilir. Yüksek veya düşük riskle birleştirildiğinde değişken olabilmektedir.

İlişkilendirme ve nedensellik

Risk faktörleri veya belirleyiciler ilintilidir ve illaki nedensel değildir. Çünkü ilinti (ilişki) nedenselliği onaylamaz. Örneğin genç olmanın kızamığa neden olduğu söylenemez. Fakat genç insanlar daha yüksek kızamık hastalığı oranına sahiptir. Çünkü genç insanların bir önceki salgın hastalık boyunca bağışıklık kazanmaları daha az muhtemeldir. İstatistiksel metotlar sıklıkla neden olan kanıtın bulunmasında ve birleşimin şiddetini ölçmeyi değerlendirmede kullanılır. Örneğin akciğer kanseri ile sigara içme arasındaki bağlantıya ait araştırma biyolojik bilimlerin yanında istatistiksel analizler risk faktörlerinin nedensel olduğunu ortaya koyabilir. Bazı insanlar yüksek oranda hastalıkların nedensel belirleyicilerini söylemek için risk faktörü tabirini kullanmayı tercih ederler. Muhtemel risk olarak adlandırılan kanıtlanmamış bağlantılara da, araştırmaya dayalı ve düşünsel olarak yapıldığında risk faktörlerinin tanımı tıbbi incelemede bir strateji olabilir.

Terimlerin açıklanması

Esas olarak göğüs kanseri için risk faktörlerinden alınmakla birlikte, risk faktörleri terimler şeklinde açıklanabilir. Örneğin: Akraba riski olana bir kadın altmışında yirmisine göre yüz kat daha fazla göğüs kanseri olma ihtimaline sahiptir.

  • Risk faktörüne maruz kalan veya risk faktörüne göğüs kanseri sahip olana grup içinde meydana gelen olayların parçaları, örneğin göğüs kanseri vakalarının %99’u kadınlarda meydana gelir gibi.
  • Maruz kalan grupta olayların/vakaların artması, örneğin; her bir günlük alkollü içeceğin göğüs kanseri olma oranını her bir kadında 11 vaka olarak artırması.
  • Örneğin, ortalama beş yıl içinde östrojen ve progesteron hormonu olan kadınlarda toplam ve artan göğüs kanserlerinde kontroller kıyaslandığında 1,24 tehlike oranı ile artış.

Örnekler

Risk faktörüne maruz kalanlarla/kalmayanların değerlendirilmesiyle bir sonuç elde edilir. Aşağıdaki örnekte risk faktörü riske maruz kalanlarla/kalmayanların mukayesesiyle değerlendiriliyor. Diyelim ki bir düğünde 74 kişi tavuk yedi ve bunların 22’si hasta oldu. Balık ve sebze yiyen 35 kişiden 2 kişi hasta oldu. Tavuk insanları hasta etti mi? Risk: Olayı yaşayan kişi sayısı / Risk faktörüne maruz kalan kişi sayısı

Tavuk yiyenlerin riski: 22/74=0,297 Tavuk yemeyenlerin riski:2/35=0,057

Tavuk yiyenlerin riski, yemeyenlere göre beş kat daha fazla. Bundan dolayı bağlantılı risk beşten fazladır. Bu, hastalığın sebebinin tavuk yeme olduğunu belirtir. Fakat bu bir kanıt değildir.

Genel etkenler (belirleyiciler)

Salgın hastalıkları bilimi üzerine bir çalışma yaparken belli bir sonuç için bir veya daha fazla belirleyicinin değerlendirilmesi için diğer etkenler çeldirici olarak rol oynayabilir bunlar kontrol edilmelidir. Örneğin toplumsal sınıfları oluşturma gibi kontrole ihtiyaç duyar. Sonucun olasılığı olabilirliği genellikle çoklu bağlı değişkenler arsındaki etkileşime bağlıdır. Potansiyel çeldirici etkileri çalışılan sonuçla değişir. Fakat aşağıda genel çeldiriciler salgın hastalık bilimi kurumlarda daha yaygındır ve çoğunlukla kontrol edilen belirleyiciler salgın hastalık bilimine de belirleyicidir.

  • Yaş (0 ile 1,5 bebekler için 1,5’ten 6 yaşa çocuklar)
  • Cinsiyet (kadın ve erkek)
  • Uyruk(tabiiyet) etkin köken(ırkına bağlı)

Daha az bilinen diğer çeldiriciler

  • Sosyal statü/gelir
  • Coğrafi konum (yer)
  • Genetik meyil (yatkınlık)
  • Cinsel kimlik
  • İş
  • Cinsel eğilim
  • Kronik stres seviyesi
  • Diyet
  • Fiziki aktivite durumu
  • Alkol tüketimi ve tütün kullanımı
  • Sağlığı etkileyen diğer sosyal etkenler

Risk belirleyici

Hastalıkla ya da diğer sonuçla miktar olarak bağlantılı bir değişkendir. Risk göstergesinin direkt değişimi riske ait sonucu illaki değiştirmez. Örneğin alkollü araç kaydı, pilotlar için risk belirleyici etken olduğundan dolayı salgın hastalık bilimi alkollü araç kullanıcı kaydı olmayan meslektaşlarına göre hava olayı kazasına karışma riskinin çok daha fazla olası olduğunu gösterir.

Tarih

Risk faktörü terimi ilk defa 1961 yılında Framingham Kalp çalışması yöneticisi, Dr. William B. Kannel'in tarafından “Dahili İlaçların Makalesinde” kullanılmıştır.

Kaynakça

[1][2][3][4][5]

  1. ^ Giordano SH, Cohen DS, Buzdar AU, Perkins G, Hortobagyi GN (July 2004). "Breast carcinoma in men: a population-based study". Cancer 101 (1): 51–7. doi:10.1002/cncr.20312. PMID 15221988.
  2. ^ Heiss, G.; Wallace, R.; Anderson, G. L.; Aragaki, A.; Beresford, S. A. A.; Brzyski, R.; Chlebowski, R. T.; Gass, M.; Lacroix, A. (2008). "Health Risks and Benefits 3 Years After Stopping Randomized Treatment with Estrogen and Progestin". JAMA: the Journal of the American Medical Association 299 (9): 1036. doi:10.1001/jama.299.9.1036.
  3. ^ Allen NE, Beral V, Casabonne D, et al. (March 2009). "Moderate alcohol intake and cancer incidence in women". Journal of the National Cancer Institute 101 (5): 296–305. doi:10.1093/jnci/djn514. PMID 19244173.
  4. ^ Margolese, Richard G, Bernard Fisher, Gabriel N Hortobagyi, and William D Bloomer (2000). "118". In Bast RC, Kufe DW, Pollock RE; et al. Cancer Medicine (e.5 ed.). Hamilton, Ontario: B.C. Decker. ISBN 1-55009-113-1. Retrieved 27 January 2011
  5. ^ Wald, N J; Hackshaw, A K; Frost, C D (1999). "When can a risk factor be used as a worthwhile screening test?". BMJ 319 (7224): 1562–1565. doi:10.1136/bmj.319.7224.1562. ISSN 0959-8138.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Meme kanseri</span>

Meme kanseri, meme hücrelerinde başlayan kanser türüdür. Akciğer kanserinden sonra, dünyada görülme sıklığı en yüksek olan kanser türüdür. Her 8 kadından birinin hayatının belirli bir zamanında meme kanserine yakalanacağı bildirilmektedir. Erkeklerde de görülmekle beraber, kadın vakaları erkek vakalarından 100 kat daha fazladır. 1970'lerden bu yana meme kanserinin görülme sıklığında artış yaşanmaktadır ve bu artışa modern, Batılı yaşam tarzı sebep olarak gösterilmektedir. Kuzey Amerika ve Avrupa ülkelerinde görülme sıklığı, dünyanın diğer bölgelerinde görülme sıklığından daha fazladır.

<span class="mw-page-title-main">Akciğer kanseri</span> Akciğer dokularında gelişen bir hastalık

Akciğer kanseri, akciğer dokularındaki hücrelerin kontrolsüz çoğaldığı bir hastalıktır. Bu kontrolsüz çoğalma, hücrelerin çevredeki dokuları sararak veya akciğer dışındaki organlara yayılmaları ile (metastaz) sonuçlanabilir. Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) raporuna göre akciğer kanseri tüm dünyada kanser türleri arasında en sık ölüme neden olan kanser türüdür ve tüm dünyada her yıl yaklaşık 1,6 milyon ölüme neden olmaktadır.

Tümör (ur; neoplasm; tumor) tanımı önceleri vücuttaki herhangi bir şişlik ya da kitle için kullanılırdı. Sonraları hücrelerin kuralsız ve sınırsız çoğalmaları nedeniyle oluşan kitleler için kullanılmaya başlandı. Yaşamın herhangi bir döneminde organizmanın bir bölümündeki hücre­ler biyolojik niteliklerini düzenleyici kurallara uyum göstermez ve sınırsız ola­rak çoğalabilir (otonomi). Bu nitelikleri içeren bir kitleye tümör ya da neoplazm (neoplasm; yeni gelişen kitle) adı verilir. Tümör kitleleri vücudun kendi hücrele­rinden yapılıdır.

<span class="mw-page-title-main">Skuamöz hücreli karsinom</span> Skuamöz epitel hücrelerinden türeyen karsinom

Skuamöz hücreli karsinom (SCC) ya da yassı hücreli karsinom bir kanser çeşidi olan karsinomun alttiplerinden olup birçok organdan köken alabilir. Bu organlardan birkaçı; cilt, akciğer, dudak, ağız, mesane, vajina, serviks olup örnekler artırılabilir.

<span class="mw-page-title-main">İnsan papilloma virüsü</span>

İnsan papilloma virüsü, insan papilloma virüs ya da human papillomavirus papillomavirus ailesine mensup, deri ve mukozal yüzeylerdeki bazal epitelyal tabaka hücrelerini enfekte eden bir DNA virüsüdür ve neden olduğu HPV enfeksiyonu, dünyada cinsel yolla bulaşan en yaygın hastalıktır.

<span class="mw-page-title-main">Kızamık</span> insanları etkileyen viral bir hastalık

Kızamık, kızamık virüsünün neden olduğu oldukça bulaşıcı bir hastalıktır. Belirtiler genellikle enfekte bir kişiye maruz kaldıktan 10-12 gün sonra gelişir ve 7-10 gün sürer. İlk belirtiler genellikle 40 °C'den yüksek ateş, öksürük, burun akıntısı ve iltihaplı gözlerdir. Semptomların başlamasından iki veya üç gün sonra ağız içinde Koplik lekeleri olarak bilinen küçük beyaz lekeler oluşabilir. Genellikle yüzde başlayan ve daha sonra vücudun geri kalanına yayılan kırmızı, düz bir döküntü tipik olarak semptomların başlamasından üç ile beş gün sonra başlar. Yaygın komplikasyonlar arasında ishal, orta kulak enfeksiyonu (%7) ve zatürre (%6) yer alır. Bunlar kısmen kızamığın neden olduğu bağışıklık sisteminin baskılanmasına bağlı olarak ortaya çıkar. Daha az yaygın olarak nöbetler, körlük veya beyin iltihabı meydana gelebilir. Diğer isimler arasında morbilli, rubeola, kırmızı kızamık ve İngiliz kızamığı bulunmaktadır. Alman kızamığı olarak da bilinen kızamıkçık ve roseola, birbiriyle ilgisi olmayan virüslerin neden olduğu farklı hastalıklardır.

<span class="mw-page-title-main">Hastalık</span> organizmaları olumsuz etkileyen anormal durum

Hastalık, bir organizmanın tamamının veya bir kısmının yapısını veya işlevini olumsuz yönde etkileyen ve hemen herhangi bir dış yaralanmaya bağlı olmayan belirli bir anormal durumdur. Hastalıklar genellikle belirli belirti ve semptomlarla ilişkili tıbbi durumlar olarak bilinir. Bir hastalığa patojenler gibi dış faktörler veya iç işlev bozuklukları neden olabilir. Örneğin, bağışıklık sisteminin dahili işlev bozuklukları, çeşitli bağışıklık yetmezliği, aşırı duyarlılık, alerjiler ve otoimmün bozukluklar dahil olmak üzere çeşitli farklı hastalıklara neden olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Kanser</span> DNA hasarı sonucu hücrelerin kontrolsüz şekilde çoğalması

Kanserler (Habis tümörler, Malign tümörler), genellikle sürekli ve hızlı büyüyen tümörlerdir. Kapsülleri yoktur, büyürken sınır tanımazlar, çevresindeki dokuların ve damarların içine girerler (invazyon, infiltratif büyüme). Sıklıkla metastaz yaparlar. Tedavi edilmeyen ya da tedavisi gecikmiş kanserler ölümcüldür.

<span class="mw-page-title-main">İçki</span> Etanol içeren içecek

İçki ya da alkollü içecek, etanol içeren bir içecektir. Likör, viski, cin, votka, rom, tekila, şarap, bira, vermut; dünyada yaygın olarak tüketilen içkilerdendir. Alkollü içeceklerin tarihi'nin Neolitik dönemli erken bir tarihe kadar uzanması düşünülmektedir. Alkollü içeceklerin tüketimi, birçok kültürde önemli bir sosyal rol oynar. Çoğu ülkede alkollü içeceklerin üretimini, satışını ve tüketimini düzenleyen yasalar vardır. Düzenlemeler, yüzde alkol içeriğinin etiketlenmesini ve bir uyarı etiketinin kullanılmasını gerektirebilir. Yasal içki içme yaşı dünya genelinde 15 ile 21 yaş arasında değişir. Bazı ülkeler bu tür faaliyetleri tamamen yasaklıyor, ancak alkollü içecekler dünyanın birçok yerinde yasaldır. Alkolün sağlık üzerindeki olumsuz etkileri birçok ülkelerde önemli sorun hâline gelmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Asbestozis</span>

Asbestozis, asbest minerali liflerinin tahriki ile akciğerde oluşan bir çeşit pnömokonyozdur. Sinsi ve ağır ilerleyen bir hastalık olan asbestozisin kendini göstermesi 10-20 yılı bulmaktadır. İlk olarak tersane işlerinde çalışanlarda tespit edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Prostat kanseri</span> Kanser çeşidi

Prostat kanseri eril üreme sisteminde yer alan bir bez olan prostatta gelişen bir kanserdir. Prostat kanserlerinin çoğu yavaş gelişim gösterir; bununla beraber, görece hızlı gelişim gösterenleri de vardır. Prostat kanseri hücreleri prostattan vücudun diğer kısımlarına, özellikle kemiklere ve lenf düğümlerine yayılabilir. Başlangıçta hiçbir belirti vermeyebilir. İlerleyen aşamalarda ise işemede zorluk, idrarda kan ya da pelviste, sırtta veya işeme sırasında ağrıya sebep olabilir. İyi huylu prostat büyümesi olarak bilinen hastalık da benzer belirtiler verebilir. İleri aşamada ortaya çıkan diğer belirtiler arasında düşük alyuvar hücresi sayısından kaynaklanan yorgunluk hissi sayılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Rahim ağzı kanseri</span> Rahim ağzında meydana gelen kötücül kanser

Serviks kanseri, servikal kanser ya da rahim ağzı kanseri, rahim ağzının malign (kötücül) kanseridir. Serviks kanseri, epitelden köken alan malign tümör, yani karsinomdur. İlk belirtisi vajinal kanama olabilir, ama iyice ilerleyene kadar bir belirti göstermeme durumu da söz konusudur. Tedavisi, erken evrelerde ameliyat, ileri aşamalarda kemoterapi ve radyoterapidir.

Pankreas kanseri, pankreastaki sağlıklı hücrelerin kontrolden çıkıp hızla çoğalmaları sonucu ortaya çıkan hastalık. Pankreasın normalde yağ ve proteinlerin sindirilmesine yardımcı olan enzimlerin üretilmesi ve aralarında insülinin de bulunduğu hormonları salgılamak gibi işlevleri bulunur. Anormal hücreler, pankreasta tümör oluştururlar. Bu kötü huylu hücreler vücudun başka bölgelerine yayılabilirler (metastaz).

Risk veya riziko, bir olayın gerçekleşme olasılığı ve olaydan etkilenme olanağı. Değerler, fiziksel sağlık, toplumsal statü, duygusal durum ya da görülemeyen belirli bir eylem, aksiyon ya da eylemsizlik sonucu risk alındığında kazanılabilir ya da kaybedilebilir. Risk aynı zamanda belirsizlikle kasıtlı etkileşim olarak da tanımlanabilir. Belirsizlik olası, tahmin edilemeyen, ölçülemeyen ve kontrol edilemeyen sonuç olup; risk bu sonuca rağmen karar almanın bir neticesidir.

<span class="mw-page-title-main">Gırtlak kanseri</span> gırtlakta bulunan solunum sistemi kanseri

Gırtlak veya larinks kanserleri çoğunlukla skuamöz hücreli karsinomlardır ve gırtlak epitelinden kaynaklandıklarını gösterirler.

<span class="mw-page-title-main">Göreceli risk</span>

Göreceli risk veya rölatif risk, bir risk etkenine sahip olanların, olmayanlara göre hastalık geliştirme oranıdır. Göreceli risk, maruz kalan grup ile maruz kalmayan grubun bir olayı geliştirme ihtimalinin oranı alınarak hesaplanır.

<span class="mw-page-title-main">Rahim kanseri</span> rahim içinde yerleşen kadın üreme organı kanseri

Rahim kanseri, kadın genital sisteminde rahim içini döşeyen endometriyumdan kaynaklanan bir kanserdir. Kanser, vücudun diğer bölümlerine yayılma veya dağılma yeteneğine sahip hücre'lerin anormal büyümesinin sonucudur.

Doymuş yağ, yağ asidi zincirlerinin tümü veya ağırlıklı olarak tek bağlara sahip olduğu bir yağ türüdür. Bir yağ iki çeşit daha küçük molekülden yapılır: gliserol ve yağ asitleri. Yağlar uzun karbon (C) atom zincirlerinden yapılır. Bazı karbon atomları tek bağlarla (-C-C-) ve diğerleri çift bağlarla bağlanır. Çift bağlar, tek bağlar oluşturmak için hidrojen ile reaksiyona girebilir. Buna doymuş denir çünkü ikinci bağ kırılır ve bağın her yarısı bir hidrojen atomuna (doymuş) bağlanır

<span class="mw-page-title-main">Tütünün sağlığa etkileri</span> Tütün tüketiminin insan sağlığı üzerindeki koşulları, mekanizmaları ve faktörleri

Tütün kullanımının insan sağlığı üzerinde ağırlıklı olarak olumsuz etkileri vardır ve tütünün sağlığa etkileri konusundaki endişeler uzun bir geçmişe sahiptir. Araştırmalar, öncelikli olarak sigara tütünü üzerine odaklanmıştır.

2018 Madagaskar kızamık salgını, 2018 sonbaharında Madagaskar'da ortaya çıkan kızamık salgınıdır. İlk vakalar Eylül ayının başlarında Madagaskar'ın başkenti Antananarivo'da görüldü. Hükûmet sağlık yetkilileri, bölgedeki yoksulluk ve düşük aşılama oranları nedeniyle son derece bulaşıcı hastalığı kontrol altına alamadı ve Madagaskar tarihindeki en büyük kızamık salgınını yaşadı. 115.000'den fazla insan enfekte oldu ve 1200'den fazla kişi bu salgında ölmüştür.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.