Rhus coriaria - Turkipedia

Rhus coriaria

Biyolojik sınıflandırma

Âlem:	Plantae
Şube:	Tracheophyta
Sınıf:	Magnoliopsida
Takım:	Sapindales
Familya:	Anacardiaceae
Alt familya:	Anacardioideae
Cins:	Rhus
Tür:	R. coriaria

İkili adlandırma

Rhus coriaria

Sinonimler

Rhus heterophylla C.C.Gmel.
Rhus sumac O.Targ.Tozz.
Rhus variifolia DC.
Toxicodendron coriaria (L.) Kuntze

Rhus coriaria yaygın olarak Sicilya sumağı,^[2] tabaklama sumakı,^[3] veya karaağaç yapraklı sumak, kaju ailesinden Anacardiaceae küçük ağaca benzer yaprak döken bir çalıdır. Güney Avrupa ve Batı Asya'ya özgüdür.^[4] Kurutulmuş meyveleri özellikle za'atar adı verilen karışımda diğer baharatlarla birlikte baharat olarak kullanılır.

Etimoloji

Kelime aslen Arapça, Latince ve Fransızca aracılığıyla Aramice "summāqā" "kırmızı" dan gelmektedir.^[5]

Dağılımı ve habitatı

Rhus coriaria Doğu Akdeniz, Kırım, Kafkasya ve kuzey İran 'a özgüdür ancak artık (Macaronesia dahil) Akdeniz Havzasının çoğunda yerlileştirilmiştir.

Yetiştirme

Bitki derin ve iyi drene olan her türlü toprakta büyür.^[6]

Kullanımlar

Meyvenin ekşi bir tadı vardır; Kurutulmuş ve ezilmiş, Ortadoğu'da popüler bir baharattır.^[6] Olgunlaşmamış meyveleri ve tohumları da yenir. Olgun meyveler, ekşiliğini takdir eden ve modern zamanlarda limon gibi salata sirkelerinde kullanan eski Romalılar zamanından beri Avrupalılar tarafından limondan çok önce biliniyordu. Geleneksel olarak kullanılır ve ayrıca lipid düşürücü etkileri için klinik olarak araştırılır.^[7]

Yapraklar ve ağaç kabuğu geleneksel olarak deri tabaklama 'nda kullanıldı ve tanik asit içerir.

Bitkinin farklı yerlerinden kırmızı, sarı, siyah ve kahverengi olmak üzere çeşitli renklerde boyalar yapılabilir.^[6]

Tohumlardan çıkarılan yağ, mum yapımında kullanılabilir.^[6]

Bitkinin önemli ölçüde antioksidan, antimikrobiyal, antikanser ve DNA koruyucu aktiviteye sahip olduğu bildirilmiştir.^[8]

Resimler

İspanya'da yetiştirilmiş zeytin ağaçları ile R. coriaria
İstanbul’da satılık baharatı (öğütülmüş meyve)
Yakın çekimden sumak baharatı

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Rhus coriaria ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Vikitür'de Rhus coriaria ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.

Kaynakça

^ Rivers, M.C. & Harvey-Brown, Y. (2017). "Rhus coriaria". IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi: e.T63485A112727303. Erişim tarihi: 30 Mart 2021.
^ "Rhus coriaria". Natural Resources Conservation Service PLANTS Database. USDA.
^ BSBI List 2007 (xls). Botanical Society of Britain and Ireland. 2015-06-26 tarihinde kaynağından (xls) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2014.
^ "Rhus coriaria". Plants of the World Online. Royal Botanic Gardens, Kew. 23 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020.
^ Oxford English Dictionary, 3rd edition, September 2019, s.v.
^ ^a ^b ^c ^d Plants for a Future database 14 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. accessed August 2010
^ Hajmohammadi, Zahra; Heydari, Mojtaba; Nimrouzi, Majid; Faridi, Pouya; Zibaeenezhad, Mohammad Javad; Omrani, Gholamhossein Ranjbar; Shams, Mesbah (2018). "Rhus coriaria L. Increases serum apolipoprotein-A1 and high-density lipoprotein cholesterol levels: A double-blind placebo-controlled randomized clinical trial". Journal of Integrative Medicine. 16 (1). ss. 45-50. doi:10.1016/j.joim.2017.12.007. PMID 29397092.
^ MOHAMMED, Falah Saleh; Akgül, Hasan; Sevindik, Mustafa; Khaled, Bahzad M Taher (2 Haziran 2020). "Phenolic content and biological activities of Rhus coriaria var. zebaria". Fresenius Environmental Bulletin. Cilt 29 (8). ss. 5694-5702. Yazar |ad5= eksik |soyadı5= (yardım)

Takson belirleyicileri

İlgili Araştırma Makaleleri

Dere otu, maydanozgiller (Apiaceae) familyasından anavatanı Asya olan tek yıllık bir bitki türüdür. Bitkinin botanikteki adı ise Anethum Graveolens'tir ve bu cinsteki tek türdür. Anavatanı Avrupa'nın güneyi ve Asya'nın batısıdır. Türkiye'de de yabani olarak bulunduğu gibi, kültür bitkisi olarak bahçelerde de yetiştirilir. Dereotu, yaprakları ve tohumlarının yemeklere tat vermek için ot veya baharat olarak kullanıldığı Avrasya'da yaygın olarak yetiştirilmektedir.

Çilek (Fragaria), gülgiller (Rosaceae) familyası içinde yer alan bir bitki cinsi ve bu cins içinde yer alan türlerin meyvelerinin ortak adıdır.

Botanikte meyve çiçeklenmeden sonra yumurtalıktan oluşan, çiçekli bitkilerde tohum taşıyan yapıdır.

Rezene, maydanozgiller (Apiaceae) familyasından; iki metreye kadar boylanan, iki yıllık, kokulu, otsu bitki türüdür. Anavatanı, Akdeniz havzası ve Yakın Doğu'dur.

Anason, maydanozgiller familyasından 50–60 cm uzunluğunda bir yıllık otsu bitki türü. Anavatanı Doğu Akdeniz'dir.

Tarçın (Cinnamomum), defnegiller familyasından anavatanı Güney ve Güneydoğu Asya olan, yaprak dökmeyen aromatik kokulu ağaç cinsi.

Nar, kınagiller (Lythraceae) familyasından, içinde küçük çekirdekleri ve meyve gövdesini oluşturan yüzlerce tanecik bulunan, hafif ekşi ve bazen tatlı tadı olan, ılıman iklimlerde yetişen bir meyve türü.

Limon, yıl boyunca büyümeyi sürdüren, küçük bir ağaç türü ve bu ağacın meyvesidir. Halk dilinde suluzırtlak, cıcık ve zıvrak da denilmektedir.

Kişniş, kinzi ya da aşotu, maydanozgiller (Apiaceae) familyasından, yaprakları maydanozu andıran, 20-60 santimetre yüksekliğinde, tüysüz, bir yıllık ve otsu bir bitkidir. Bu bitkinin baharat olarak kullanılan kurutulmuş meyvesi veya tohumuna da kişniş adı verilir. Kişniş sözcüğü Türkçeye Farsçadan geçmiştir. Anavatanı Akdeniz ülkeleridir. Güneybatı Asya ve Kuzey Afrika'da yetişir.

Akasya, baklagiller familyasından Acacia cinsini oluşturan genellikle hep yeşil yapraklı ve dikenli ağaç ya da ağaççıkların ortak adı.

Turunç, sedef otugiller ailesi içinde bir alt grup olan turunçgillerden olan bütün Akdeniz'e kıyı ülkelerde, Güneydoğu Asya kıyılarında yetişen, kışın yaprağını dökmeyen ağaca ve bu ağacın portakala benzeyen, fakat suyu acımtırak olan meyvesine verilen addır.

<span class="mw-page-title-main">Yenibahar</span> Baharat

Yenibahar, Büyük Antiller, Meksika'nın güneyi ve Orta Amerika'ya özgü, Pimenta dioica ağacının kurutulmuş meyvesinden elde edilen bir baharattır. Günümüzde dünyanın sıcak bölgelerinde kültivasyonu yapılır.

Hint cevizi ya da Muskat (Myristica), portakal ağacına benzeyen, anavatanı Banda Adaları olan bir tropik ağaç cinsi ve baharat olarak kullanılan meyvesi. Hindistan cevizi ile ad benzerliği dışında ilgisi yoktur.

Kermes meşesi, kayıngiller (Fagaceae) familyasından Akdeniz'e özgü bir meşe türü.

Yunan mutfağı, Yunanistan'ın ulusal mutfağıdır. Yüzlerce yıllık Yunan kültürünün mirasçısı mutfaktır. Balkan ve Akdeniz mutfaklarının bir parçasıdır. Girit mutfağını da kapsar. Zeytinyağlı yiyecekler ağırlıklıdır. Batı Anadolu Türk mutfağıyla çok büyük benzerlikler taşır.

Psidium littorale, Myrtaceae familyasından guava türüdür. Bu tür Cattley guavası olarak da adlandırılmakla bu ad Sir William Cattley adlı bir gezgin, kültür bilimcisi adına bu bitkiye ithaf edilmiştir. Çoğunlukla Peru guavası (2–6 m uzunluğunda bir çalı veya ağaç şeklinde boy gösterir.,ekşi fakat reçel yapımında kullanılan kimi zaman yenebilen sarı veya kırmızı meyveler verir. Kırmızı meyve veren türe Çilek guavası adı verilir. Sarı meyve verene limon guavası adı verilir, Hawaii'de waiawī adıyla anılır. Brezilya ve tropik kuşağa yakın Güney Amerika memleketidir, elma guava ile yakın akrabadır. Hawaii'de Çin guavası adıyla da bu türler anılmaktadır. Aşırı uyum sağladıkları ortamlarda işgalci ve kolay yayılan yok edilmesi zor türlerdir. Hawaii gibi tropik bölgelerde bu bitkiler yetiştirilmesi yanında yerel bitki örtüsüne zarar vermemesi için sürekli bir mücadelede sürmektedir. Guava türleri arasında soğuğa en dayanıklı türlerden biridir; hele çilek guavası, bilinen elma guava'dan daha dayanıklı türlerdir. Olgunluğa erişmiş Çilek Guavası ağacının, Limon Guavası türüne göre soğuğa daha iyi mukavemet gösterdiği ve -5,5 derecelik soğuklara dayanabildiği bilinmektedir. Yine anti oksidan bakımından çilek Guavası Limon guavasına göre daha üstün durumdadır.

<span class="mw-page-title-main">Ot</span> gıda, ilaç veya parfüm için kullanılan bitki

Otlar, tıbbi amaçları olan, yiyecekleri veya garnitürleri tatmak ve süslemek için kullanılan tuzlu veya aromatik özelliklere sahip bitkilerdir; makro besinler için tüketilen sebzeler ve diğer bitkiler hariçtir. Mutfak kullanımı tipik olarak baharatları baharatlardan ayırır. Otlar genellikle bir bitkinin yapraklı yeşil veya çiçek açan kısımlarını belirtir, baharatlar ise genellikle tohumlar, peridermis, kökler ve meyveler dahil olmak üzere bitkinin diğer kısımlarından kurutulur ve üretilir.

Kurutulmuş misket limonu, aynı zamanda: siyah misket limonu ; noomi basra ; limoo amani ; ve loomi, genellikle kuruma süresinin çoğunu güneşte geçirdikten sonra su içeriğini kaybetmiş misket limonudur. Ortadoğu yemeklerinde baharat olarak bütün, dilimlenmiş veya öğütülmüş olarak kullanılırlar. Umman'da ortaya çıkan - bu nedenle İran'daki adı limoo amani ve Irak'daki adı noomi basra - kurutulmuş misket limonu Orta Doğu mutfağında popülerdir.

Kuru dolma, kurutulmuş sebzelerin içerisine bulgur ya da pirinç başta olmak üzere yöresine göre değişen diğer iç malzemeleri konarak yapılan bir yemektir. Zeytinyağlı kuru dolma ya da kıymalı kuru dolma şeklinde farklı çeşitleri vardır.

Toxicodendron pubescens veya yaygın adıyla Atlantik zehirli meşesi ya da doğu zehirli meşesi, 1 metre uzunluğa kadar büyüyebilen dik bir çalıdır. Yaprakları 15 santimetre uzunluğunda, dönüşümlü olup her birinde üç yaprakçık bulunur. Yaprakçıklar genellikle tüylüdür ve boyut ve şekil bakımından değişkendir, ancak çoğunlukla beyaz meşe yapraklarına benzer; sonbaharda genellikle sarı veya turuncuya döner. Meyveleri küçük, yuvarlak, sarımsı veya yeşilimsidir. Fagaceae familyasındaki gerçek meşelerle yakından ilişkili değildir, bunun yerine sumaklarla daha yakından ilişkilidir. Zehirli sarmaşık, zehirli sumak ve cila ağacı dahil olmak üzere Toxicodendron cinsindeki diğer bitkilerle yakından akrabadır.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.