Rhium Deniz Muharebesi

Rhium Deniz Muharebesi, MÖ 429 yılının yaz aylarında Phormio komutasındaki Atina filosu ile Peloponez Birliği filosu arasında gerçekleşen bir deniz muharebesidir. Peloponez Birliği devletlerinin katılımlarıyla oluşan filo, Korint Körfezi'nin girişindeki Petras Körfezi'nin kuzey kıyılarına yönelmişken Atina filosunun saldırısına uğramıştır. Peloponez filosu 47 triremeden oluşuyordu ve Lokris'in batısındaki bir sahil kenti olan Akarnania'ya saldırmak üzere seferdeydi. Peloponez gemilerinin çoğu aslında bir deniz muharebesi için donatılmamışlardı. Daha çok nakliye gemisi olarak kullanılıyorlardı. Dolayısıyla muharebeye aktif olarak girmediler, savunma durumu alacak biçimde manevra yaptılar. Mürettebatın denizcilikteki ustalığını kullanan Phormio, bir araya toplanan Peloponez gemilerinin etrafında dolanarak onları birbirlerine daha da yakın olmaya zorlamıştır. Bu manevralar sonunda Peloponez gemilerinin kürekleri, yanlarındaki kendi gemilerinin küreklerine çarptığı için hareket edemez duruma geldiler. Muharebenin bu anında Atina filosu hızla saldırıya geçmiş, bozulan Peloponez filosundan 12 gemiyi ele geçirmiştir.

Burada elde edilen deniz galibiyeti aynı yıl içinde Korint Körfezi'nde sağlanan iki deniz galibiyetinden biridir. Bu galibiyetler Peloponez Savaşı'nın henüz başlarında Atina'nın deniz üstünlüğünü ele geçirmesinde etkili olmuştur.^[1]

Sparta kralı II. Arkhlidamos, Peloponez Birliği'nden oluşan bir ordu ile MÖ 431 yılında Attika'yı istila etmiş ve yağmalamıştı. Atina, Perikles'in önerdiği stratejiyi benimseyerek Sparta ile bir kara muharebesinden kaçınarak Atina surları gerisine çekilmişti.^[2] Fakat önemli ölçüde Attik Delos Birliği üye katılım paylarıyla inşa ettiği donanmasıyla denizde en etkili güçtü.^[3] Peloponez Savaşı'nın bu on yıllık ilk evresine Arkhidamos Savaşı denmektedir. Peloponez ordusu her yıl hasat mevsiminde Attika'yı istila eder olmuştur. Atina ise ekonomik yönden zarar görse de askeri olarak zarar görmemektedir. Ancak MÖ 430 yılında Atina'da başgösteren veba salgını^[4] imparatorluğun savaş gücünü önemli ölçüde etkilemiştir. Dolayısıyla Mora Yarımadası civar sularındaki donanma harekâtları da gevşek tutulmuştur.. Bu durumda bu sularda artık Peloponez filoları etkiliydi.^[5]

Peloponez deniz gücünün kendi bölgelerindeki yinelenmesi olası faaliyetlerinden endişe duyan Akarnania, doğrudan doğruya Phormio'ya elçiler göndererek yardımını istemişlerdir.^[5] Phormio'nun daha önce bölgeye düzenlediği bir sefer bu bölgeye özgürlüklerinin yeniden kazandırmıştı. Bölgedeki bazı ailelerin yeni doğan erkek çocuklara, bir kurtarıcı olarak gördükleri Phormio adını vermeleri bundandır.^[5] Atina, bir yandan kendi generallinin istenmesinden gurur duydular, diğer yandan bu durumu, Peloponez Birliği ile denizde karşılaşmaları için bir bahane olarak adılar. Ancak vebanın donanma mürettebatını da kırıp geçirmesi yüzünden Phormio'ya 20 triremelik küçük bir filo verilebildi.^[5]

Phormio'nun filosu Pire Limanı'ndan denize açılmış, Mora Yarımadası'nı dolaşarak Korint Körfezi'nin çıkışında, aynı zamanda en dar yerinde, kuzey kıyıda yer alan Naupaktus Limanı'na ulaşmıştır. Naupaktus bu konumuyla Korint Körfezi'nin girişini kontrol etmektedir. Geniş bir zamana sahip olarak limanın savunması için gerekli gördükleri düzenlemeleri yapmış ve kış ve bahar aylarını bir tehditle karşılaşmadan bu limanda geçirmiştir.^[5]

Akarnanialılar endişelerinde haklıydılar, gerçekten de Peloponez Birliği bölgedeki birkaç adanın ve Akarnania'nın istilasını planlamıştır. Bu istilanın Atina'nın Mora Yarımadası açıklarındaki deniz harekâtlarını zorlaştıracağı hesaplanıyordu.^[6] Bu işte kullanılacak ordu ve donanmanın bir bölümü Mora Yarımadası kıyılarından, bir kısmı da Korint Körfezi'nin iç kesimi kıyılarından hareket ederek Lefkada Adası'nda birleşecekti.^[1] Bu iki kuvvetin Akarnania'yı belirlenmiş bir işbirliği içinde işgal etmeleri planlanmıştı.^[7]

Yaz ortalarında Phormio'nun karargahına hemen hemen aynı anda iki haber gelmiştir. Spartalı General Cnemus komutasında birkaç gemi ile bin hoplitten oluşan bir kuvvetin Atina devriye gemilerinden sıyrılarak Akarnania sahillerine çıkartıldığı^[6] ve Korint ile müttefiklerinden oluşan büyük bir filonun denize açılmış olduğudur.^[5] Bu iki haber Phormio için zor bir durum yaratmaktadır. Emrindeki küçük filoyla hem Korint Körfezi'nin çıkışını tutması, hem de Cnemus ordusu ile karşılaşmasına olanak yoktur. Elindeki kuvvetleri bölmenin onu daha da zayıf düşüreceğini bilen General, asıl görevinin körfezin çıkışını tutmak olduğunu düşünerek ve Akarnanian yardım isteğini geri çevirerek durumunu değiştirmemeye karar vermiştir.^[8]

Birkaç gün sonra körfezin güney kıyıları boyunca batı yönüde seyreden Peloponez Birliği filosu tespit edilmiştir. Geriden nakliye gemilerinin izlediği 47 triremeden sadece birkaçı hızlı hareket eden gemilerdi, diğerleri asker yüklüydü. Phormio bu gemileri izlemeyi, saldırıyı açık denizde yapmayı tercih etmiştir.^[7] Her ne kadar Peloponez filosundaki savaş gemileri sayısı Atina filosuna oranla çok büyük bir sayı üstünlüğüne sahipse de Phormio'nun üç avantajı görülmektedir. Her şeyden önce Atina filosu tek bir komuta altındadır. Oysa Peloponez filosu birleşik bir kuvvettir ve her kent devletinden gemilere kendi komutanları komuta etmektedir. Üstelik Korint filosunda üç komutan olduğu bilinmektedir. Diğer yandan uzun süredir seferde olan Atina filosu mürettebatı çok daha deneyimlidir. Phormio'nun üçüncü avantajı ise pelopolnez filosunun yanlarındaki nakliye gemilerini koruma zorunlulukları kadar, savaş gemilerinin çoğunun muharebe için değil asker taşımak üzere donatılmış olmalarıdır.^[1] Bu görev kuvvetinin esas görevi bir deniz muharebesi değildi. Dolayısıyla komutanlarının Atina filosuyla kapışmaya niyetleri yoktur.^[7]

Peloponez filosu günün kalan kısmında batıya doğru ilerleyerek Korint Körfezi dışına çıkmıştır. Akşam Patras sahillerinde geceyi geçirmek için demirlemişlerdir. Atina filosu da karşı sahilde sahile çekilmiştir.^[1]

Peloponez filosunun Cnemus kuvvetleriyle birleşmek amacında olduğu açıktır. Bunun için de Korint Körfezi'nin kuzey kıyılarına ulaşması gerekmektedir. Filonun gece karanlığından yararlanarak bunu deneyeceğini düşünen Phormio filosunu gece boyu alarm durumunda tutmuştur.^[5] Gerçekten de Peloponez filosu geceleyin demir yerlerinden ayrılarak kuzeye doğru hareket etmiştir.^[7] Gün doğumuna birkaç saat kala halen durgun sularda bir kıpırtı gözlenince filo güneye doğru harekete geçirilmiştir. Kısa süre sonra hareket halindeki Peloponez filosunun sesleri duyulmaya başlandı.^[5]

Peloponez filosu savaşacak durumdaki gemilerin sayısındaki azlık, hareket tarzı konusunda belirleyicidir. Bu yüzden Atina filosu savaş düzeninde üzerlerine gelirken komutanlar, gemilere pruvaları dışa dönük olarak daire oluşturmaları emrini vermiştir. Bu şekilde savunma durumu aldılar.^[7] Benzer savunma düzeni Artemision Deniz Muharebesi'nde üstün Pers donanması karşısında başarılı sonuç vermişti.^[5] En hızlı beş trireme, bir gedik oluşursa derhal kapatmak, küçük tekneler ise korunmak için dairenin merkezine çekildiler.^[7] Bu şekilde Phormio'nun istediği yerde muharebeyi kabul etmiş oldular. Atina gemileri Peloponez savunma çemberini sardığı zaman da bulundukları yerde muharebe etmekten başka seçenekleri kalmadı.^[5]

Phormio, bu savunma tertlbinin zayıf yanlarını bilen bir amiral olarak saldırmaya karar vermiştir. Baskı altında tutulurlarsa, üstelik açık deniz koşullarında, düzenlerinin bir süre sonra koruyamaz olacaklarını ve kargaşaya sürükleneceklerini hesap etmiştir.^[9] Bunun üzerine Atina gemileri Peloponez çemberinin dışına baskı yaparak onları içe doğru gerilemeye zorlamıştır. Bunu yapmak içinde çemberin çevresinde dolanırken tek tek triremeler gözlerine kestirdikleri Peloponez gemisinin, gerçekten saldırıyormuş gibi üzerine gittiler.^[9] Hedef alınan gemi çemberin içine doğru geri çekilince, iki yanındaki diğer iki gemi de gediği kapatabilmek için geri çekilmek zorunda kaldılar.^[5] Bu tarzda bir dizi saldırıdan sonra fazlasıyla daralan çemberdeki gemiler daha sonra kürekleri birbirine çarptığı için manevra yapamaz duruma geldiler. Kısa süre sonra kürekçiler, diğer gemilerin kendi gemilerine çarpmasını önlemek için onları kürekleriyle itmek zorunda kaldılar.^[9] Atina gemilerinin bu manevraları aslında onları ani bir saldırıya karşı oldukça savunmasız duruma da getirmiştir. Peloponez gemilerinden herhangi biri etraflarında daire çizen Atina gemilerinden birine doğru, sadece kısa bir mesafede ileri hareket yaparak onu mahmuzlayabilirdi.^[10] Ancak böyle bir saldırıya girişemediler. Bunun yerine giderek daha sıkışık bir düzen aldılar.

Bu elverişli durumda bile Phormio saldırıya geçmemiş, her sabah doğudan Korint Körfezi'nin dışına doğru esen rüzgarı beklemiştir.^[9] Bu rüzgar zaten sıkışık bir duruma gelmiş olan Peloponez filosunu iyice karıştırmıştır. Rüzgarın neden olduğu düzensiz dalgalanma da işleri daha zorlaştırdı. Sonuçta çember üzerindeki gemiler hareketsiz kaldığı gibi içerideki asıl vurucu gücü oluşturan beş trireme de burada sıkışıp kalmıştır.^[5]

Peloponez filosunun müharebe düzeninin bütünüyle bozulduğuna karar veren Phormio sonunda saldırı emri vermiştir. İlk mahmuzlanan ve batan Peloponez gemisi, filonun bayrak gemisidir.^[9] Peloponez filosu kısa sürede bozguna uğramış, muharebe alanından çekilmeyi başarabilen gemiler Patras sahillerine doğru çekilmiştir.^[1] Atina gemileri tarafından ele geçirilen Peloponez gemilerinin sayısı 12'dir. Bunların iki binden fazla mürettebatı da tutsak alınmıştır. Bu muharebede Atina filosunun gemi kaybı yoktur.^[9]

Peloponez filosundan çekilebilen gemiler batıya doğru ilerleyerek Kefalonia Adası'na ulaştılar. Burada Akarnania'yı istila girişiminde Stratos'daki yenilgiden sonra çekilen Cnemus kuvvetleriyle birleşmiştir.^[9] Korint Körfezi çıkışındaki muharebe, açık biçimde Atina galibiyetiyle sonuçlanmıştır. Peloponez filosu ise her ne kadar yaklaşık dörtte bir mevcudu kadar kayıp verdiyse de, bir bakıma Atina filosunun onları izlememesi sayesinde operatif hedeflerine ulaşmıştır.

Bu seferde uğranılan iki yenilgi Cnemus için olduğu kadar Sparta için de büyük itibar kaybıydı. Atina'ya karşı giriştikleri bu ilk harekâtta yenilgiye uğramışlardı.^[11] Bununla birlikte Korint Körfezi'ne karşı girişilen son Peloponez Birliği denemesi de olmayacaktı. Kısa bir süre sonra Sparta bu kez daha büyük, 77 triremeden oluşan bir filo teşkil etmiştir. Atina ise bölgedeki Phormio filosunu takviye etmek için 20 gemi daha çıkarmışsa da bunları Girit'e göndermiştir. Böylece güçlü Peloponez filosu karşısında Phormio, 20 gemisiyle muharebe etmek zorunda kalmıştır. Buna karşın Naupactus Deniz Muharebesi'nde, Korint Körfezi'ndeki Atina kontrolünü devam ettirmeyi başarmıştır.

• Muharebenin geçtiği suları gösterir harita ve muharebenin gelişimini gösterir şemalar

• Tukididis, The Peloponnesian War31 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Battle of Rhium
• Battle of Chalcis, 429 BC30 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.