İçeriğe atla

Rezerv para

Rezerv para birimi, merkez bankaları veya diğer para otoriteleri tarafından döviz rezervlerinin bir parçası olarak önemli miktarlarda tutulan yabancı bir para birimidir. Rezerv para birimi uluslararası işlemlerde, uluslararası yatırımlarda ve küresel ekonominin tüm yönlerinde kullanılabilir. Genellikle sağlam para veya güvenli liman olarak da adlandırılır.[1]

Birleşik Krallık'ın İngiliz sterlini 19. yüzyılda ve 20. yüzyılın ilk yarısında dünyanın büyük bir kısmının birincil rezerv para birimiydi.[2] Ancak 20. yüzyılın ortalarına gelindiğinde ABD doları dünyanın hakim rezerv para birimi haline gelmiştir.[3] Dünyanın dolara olan ihtiyacı, Birleşik Devletler hükûmetinin daha düşük maliyetlerle borçlanmasını sağlayarak ABD'ye yılda milyarlarca dolarlık bir avantaj sağladı.[4]

Rezerv para birimleri ve kullanım oranları

Amerikan doları

Amerikan doları, günümüzde en yaygın rezerv para birimidir. 1, 5, 10, 20, 50, 100'lük banknotlardan oluşur. ABD doları, tahsis edilen rezervlerde en yaygın olarak tutulan para birimidir. 2022 yılının dördüncü çeyreği itibarıyla resmi döviz rezervlerinin %58,36'sını oluşturmaktadır.[6][7] Bu da ABD'nin daha yüksek ticaret açıkları vermesini ve bunun ekonomik etkilerinin büyük ölçüde ertelenmesini, hatta bir döviz krizinin ertelenmesini biraz daha kolaylaştırıyor. Dolar cinsinden varlıkların ABD dışındaki sahipleri varlıklarını diğer para birimleri cinsinden varlıklara kaydırmaya karar verirse, ABD ekonomisi için ciddi sonuçlar doğabilir.[8]

ABD dolarının küresel rezervler içindeki konumu, tahsis edilmemiş rezervlerin payının artması ve uzun vadede doların istikrarına ilişkin şüpheler nedeniyle sıklıkla sorgulanmaktadır.[9][10] Doların dünyanın tartışmasız rezerv para birimi olarak oynadığı rol, ABD'nin diğer ülkeler arasında gerçekleştirilen işlemlere karşı tek taraflı yaptırımlar uygulamasına olanak tanımaktadır; örneğin ABD'nin BNP Paribas'ya, Fransa'nın ya da işlemlere dahil olan diğer ülkelerin yasalarında olmayan ABD yaptırımlarını ihlal ettiği gerekçesiyle ceza kesmesi gibi.[11] 2014 yılında Çin ve Rusya, davranışlarına yönelik Avrupa ve Amerikan yaptırımlarını aşmak için 150 milyar yuanlık bir merkez bankası likidite takas hattı anlaşması imzaladı.[12]

Euro

Euro, günümüzde en yaygın ikinci rezerv para birimidir. 5, 10, 20, 50, 100, 200 ve 500'lük banknotlardan oluşur. Tüm rezerv paraların 1/4'ünü oluşturur. Avrupa Birliği üye ülkelerin ortak para birimidir.

İngiliz sterlini

İngiliz sterlini, günümüzde en yaygın üçüncü rezerv para birimidir. 5, 10, 20, 50'lik banknotlardan oluşur. Birleşik Krallık'ın resmî para birimidir.

Japon yeni

Japon yeni, günümüzde en yaygın dördüncü rezerv para birimidir. 1000, 2000, 5000 ve 10,000'lik banknotlardan oluşur. Japonya'nın resmî para birimidir.

İsviçre frangı

İsviçre frangı, istikrarı nedeni ile ilgi gören rezerv para birimidir. 10, 20, 50, 100, 200, 1000'lik banknotlardan oluşur.

Çin Renminbisi

Çin'in para birimi renminbi'dir; yuan onun birincil birimidir.

Çin renminbisi 1 Ekim 2016 tarihinde resmi olarak ek bir döviz rezerv varlığı haline gelmiştir.[13] IMF'nin Özel Çekme Hakları (SDR) döviz sepetinin %10,92'sini temsil etmektedir.[14][15] Çin renminbisi, SDR'deki para birimleri sepetinde ABD doları ve avrodan sonra üçüncü en büyük rezerv para birimidir ve ayrıca 5. en büyük küresel para birimidir.[14]

Kaynakça

  1. ^ "Finans Sözlüğü - Rezerv Para". piyasarehberi.org. 1 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  2. ^ ""The Retirement of Sterling as a Reserve Currency after 1945: Lessons for the US Dollar?" (PDF). Canadian Network for Economic History conference. Ekim 2009. 22 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  3. ^ "The Federal Reserve in the International Sphere" (PDF). Board of Governors of the Federal Reserve System. Haziran 2005. 27 Nisan 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  4. ^ "The Dollar: The World's Currency". Council on Foreign Relations (İngilizce). 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  5. ^ "IMF Data". data.imf.org. 12 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  6. ^ Chen, Penny (24 Nisan 2023). "Calls to move away from the U.S. dollar are growing — but the greenback is still king". CNBC (İngilizce). 24 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  7. ^ "Currency composition of International Foreign Reserves". data.imf.org. 4 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  8. ^ "The Retirement of Sterling as a Reserve Currency after 1945: Lessons for the US Dollar?" (PDF). Canadian Network for Economic History conference. Ekim 2009. 22 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  9. ^ Eichengreen, Barry (1 Mart 2011). "Dollar's Reign as World's Main Reserve Currency Is Near an End". Wall Street Journal (İngilizce). ISSN 0099-9660. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  10. ^ "U.N. sees risk of crisis of confidence in dollar". Reuters (İngilizce). 25 Mayıs 2011. 19 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  11. ^ Irwin, Neil (1 Temmuz 2014). "In BNP Paribas Case, an Example of How Mighty the Dollar Is". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 27 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  12. ^ "China, Russia seek 'international justice', agree currency swap line". Yahoo News (İngilizce). 13 Ekim 2014. 21 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  13. ^ "Going global: Trends and implications in the internationalisation of China's currency – 2017". KPMG. 11 Ocak 2017. 5 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  14. ^ a b "SDR". www.imf.org. 10 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  15. ^ "IMF Approves Reserve-Currency Status for China's Yuan". Bloomberg.com (İngilizce). 30 Kasım 2015. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Euro</span> Avrupa Birliğinin para birimi

Euro veya avro, Avrupa Birliği'nin kurumları tarafından kullanılan ve Almanya, Avusturya, Belçika, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda, İspanya, İtalya, Kıbrıs, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Malta, Portekiz, Slovakya, Slovenya ile Yunanistan'ın oluşturduğu euro bölgesinin resmî para birimi.

<span class="mw-page-title-main">Para</span> devletçe bastırılan, üzerinde değeri yazılı kâğıt veya metalden ödeme aracı, nakit

Para, mal ve hizmetlerin değiş-tokuşu için kullanılan araçlardan en yaygın olanı. Para sözcüğü ile genellikle madenî para ve banknotlar kastedilmekle birlikte; ekonomide, vadesiz mevduatlar ve kredi kartları da parayı meydana getiren unsurlardan sayılır. Vadeli mevduat, devlet tahvili gibi değişim araçları ise para benzeri olarak değerlendirilir.

<span class="mw-page-title-main">Amerikan doları</span> Amerika Birleşik Devletlerinin para birimi

Amerikan doları veya Birleşik Devletler doları, 1792 Para Yasası ile yürürlüğe girmiş, Amerika Birleşik Devletleri'nin resmî para birimidir. Dünya ticareti üzerinde en yaygın kullanılan para birimi olmasıyla da bilinir. Serbest dalgalanan bir para birimidir.

<span class="mw-page-title-main">Bretton Woods Anlaşması</span>

Bretton Woods Anlaşması, Temmuz 1944'te ABD'nin New Hampshire eyaletinin küçük bir beldesi olan Bretton Woods'da toplanan Birleşmiş Milletler para ve finans konferansında imzalanan "Uluslararası Para Anlaşması"nın bir diğer adıdır. II. Dünya Savaşı sonrasında kambiyo kurlarının dünya ticaretini geliştirici bir sisteme göre saptanması için yeni yöntemler aranmış ve bu çalışmalar sonucunda Bretton Woods Anlaşması ile uluslararası ödemelerde kullanılacak yeni bir sistem geliştirilmiştir. Doğu Bloku ülkeleri dışındaki 44 ülkeden 730 delegenin katıldığı bu anlaşma ile katılan ülke paraları için sabit kur esası benimsenmiş ve anlaşmaya katılan her ülkenin parasının değerinin, dolar esas alınarak saptanması kabul edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Sabit kur</span>

Sabit kur, sabit döviz kuru rejimi, kambiyo kontrolü bir ekonomideki yetkili para politikası otoritesi tarafından, ülkede kullanılmakta olan yerel para birimi değerinin, daha istikrarlı veya uluslararası alanda daha yaygın olarak kullanılan bir para birimi, çeşitli para birimleri sepeti veya altın gibi değerli metallerin değerlerine sabitlendiği bir kur rejimidir.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan manatı</span> Azerbaycanda kullanılan para birimi

Manat, Azerbaycan'da kullanılan para birimidir. Azerbaycan'ın millî parası olarak 15 Ağustos 1992'te Ruble ile beraber kullanılmaya başlanmıştır. 1 Ocak 1994'ten beri ülkede geçerli olan tek para birimidir.

<span class="mw-page-title-main">Avustralya doları</span>

Avustralya doları, 1966 yılından itibaren Avustralya'nın para birimidir. Ayrıca Christmas Adası, Cocos Adaları, Norfolk Adası ve bağımsız Pasifik Ada ülkeleri Kiribati, Nauru ve Tuvalu'nun para birimidir. Genelde Dolar simgesiyle ($) kısaltılır. Alternatif olarak A$ veya $A, $AU veya AU$ yazılarak diğer dolar para birimlerinden ayırt edilir.

Merkez bankası, bir ülkenin ya da ülkeler grubunun para politikasından sorumlu kurumdur. Merkez bankasının temel amacı para biriminin ve para arzının istikrarının sürdürülmesidir. Fakat merkez bankalarının bunun dışında bankacılık sektörünün son kredi mercii olmak, faiz haddinin kontrolü gibi görevleri de vardır. Bunun yanında merkez bankasının, bankalar ve diğer finansal kurumları, tedbirsizlik ve dolandırıcılığa karşı denetlemek gibi yetkileri de olabilir.

Özel çekme hakları (SDR), Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından 1969 yılında meydana getirilmiş uluslararası bir rezerv para birimidir ve aynı adı taşıyan ayrı bir departman tarafından çıkartılır. Uluslararası likiditeyi artırmak için IMF tarafından yaratılan özel bir uluslararası rezerv aracıdır. Bu kanaldan üye ülkelere IMF'deki Normal Çekme Hakları'ndan ayrı bir dış rezerv sağlamaktadır. IMF'ye bağlı olmakla birlikte, normal çekme haklarından farklı bir statüye sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">İsviçre frangı</span> İsviçre ve Lihtenştaynın para birimi

İsviçre frangı, İsviçre ve Lihtenştayn'da kullanılan para birimidir. İsviçre Ulusal Bankası tarafından piyasaya sürülmekte olan İsviçre frangı, Euroya geçişten sonra Avrupa'da kullanılan tek ve son frank para birimidir. Uluslararası kısa kodu, Confederatio Helvetica Franc'ın kısaltması olan CHF'dir. En büyük kullanıcı ülkesi olan İsviçre'de Dünya Bankası istatistiklerine göre 2007 yılı enflasyon oranı %3.6'dır.

<span class="mw-page-title-main">Suriye lirası</span> Suriyenin para birimi

Suriye lirası, Suriye'de kullanılan para birimidir. Bir lira, yüz kuruştan (piastre) oluşmaktadır. Ancak günümüzde Suriye lirasında kuruşlar tedavülde kullanılmamaktadır. Suriye Lirası'nın uluslararası kısaltılışı SYP'dir. Suriye Lirası'nın üzerinde ihracat kısıtlamaları vardır.

<span class="mw-page-title-main">Amerikan doları tarihi</span> ABD para birimi

Amerika Birleşik Devletleri Dolarının tarihi, Amerika Birleşik Devletleri Kıta Kongresi'nin 1775'te Kıta Para Birimi'nin çıkarılmasına izin vermesinden bu yana 240 yıldan fazla bir süreye atıfta bulunmaktadır. 2 Nisan 1792'de Amerika Birleşik Devletleri Kongresi, ülkenin standart para birimi olarak ABD dolarını yarattı. Dolar terimi ise İspanyollar tarafından, Yeni İspanya'da kullanılan sekiz gerçek madeni paraya atıfta bulunulduğu, sömürge döneminden beri zaten yaygın olarak kullanılıyordu.

<span class="mw-page-title-main">100 Amerikan doları banknotu</span> Amerikan dolarının banknotu

100 Amerikan doları banknotu veya kısaca yüz dolar ($100), Birleşik Devletler para birimi olan Amerikan dolarının en çok kullanılan banknotudur. Bu değere sahip ilk Birleşik Devletler Senedi 1862'de yayımlandı ve Federal Rezerv Senedi versiyonu diğer kupürlerle birlikte ancak 1914'te piyasaya sürülebildi. Banknotun ön yüzünde 1914'ten beri, Amerikalı devlet adamı, mucit ve diplomat olan Benjamin Franklin; arka yüzünde ise 1929'den beri, Philadelphia şehrindeki Independence Hall yer alıyor. 500 dolarlık, 1.000 dolarlık, 5.000 dolarlık ve 10.000 dolarlık banknotların tedavülden kalktığı 13 Temmuz 1969'dan bu yana basılan ve dolaşıma giren en büyük banknot 100 dolarlık banknottur. Gravür ve Baskı Bürosu, dolaşımdaki 100 dolarlık bir banknotun ortalama ömrünün, aşınma ve yıpranma nedeniyle 90 ay olduğunu söylüyor.

<span class="mw-page-title-main">1 Amerikan doları banknotu</span>

1 Amerikan doları banknotu veya kısaca bir dolar ($1), Birleşik Devletler para birimi olan Amerikan dolarının en çok kullanılan ve en düşük değere sahip banknotlarından biridir. Banknotun ön yüzünde 1796'da Gilbert Stuart'ın resmettiği, ilk ABD Başkanı George Washington'un portresi; arka yüzünde ise Amerika Birleşik Devletleri Büyük Mührü yer alıyor. Bir dolarlık banknot, günümüzde aktif olan diğer ABD doları banknotlarına kıyasla en eski, genel tasarıma sahiptir. İlk defa 1955'te, yasa gerekçesi ile Tüm ABD para birimlerine "In God We Trust" sloganının eklenmesi gerekli kılındı ve 1957'de bir dolar banknotuna da eklendi.

<span class="mw-page-title-main">Avustralya Rezerv Bankası</span> Avustralyanın Merkez Bankası

Avustralya Rezerv Bankası, Avustralya'nın merkez bankasıdır. Banka, 14 Ocak 1960 tarihinde 1959 Merkez Bankası yasası gereği Commonwealth Bank'ın merkez bankası işlevlerinin kaldırılması sonucu kurulmuş olup Avustralya'nın para birimi ve işletme para politikasından sorumludur. Merkezi Sidney'de yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">50 Amerikan doları banknotu</span> Amerikan dolarının banknotu

50 Amerikan doları banknotu veya kısaca elli dolar ($50), Birleşik Devletler para birimi olan Amerikan dolarının bir banknotudur. Ön yüzünde 18. Birleşik Devletler başkanı Ulysses S. Grant ve arka yüzünde Amerikan Kongre Binası yer almaktadır. Aralık 2018 istatistik verileri doğrultusunda, bir $50 senedinin ortalama ömrü 12,2 yıldır. 2019'da basılan tüm banknotların yaklaşık %3,5'i $50 senediydi.

<span class="mw-page-title-main">Weimar Cumhuriyeti'nde hiperenflasyon</span>

Hiperenflasyon, Weimar Cumhuriyeti'nin para birimi olan Alman Papiermark'ı 1921 ve 1923 yılları arasında, özellikle 1923'te etkiledi. Ülkede kayda değer bir iç siyasi istikrarsızlığa, Fransa ve Belçika tarafından Ruhr'un işgaline ve genel halk için sefalete neden oldu.

<span class="mw-page-title-main">20 Amerikan doları banknotu</span>

20 Amerikan doları banknotu veya kısaca yirmi dolar ($20), Birleşik Devletler para birimi olan Amerikan dolarının banknotlarından biridir. Banknotun ön yüzünde 1928 yılından bu yana Amerika Birleşik Devletleri'nin 7. Başkanı (1829-1837) Andrew Jackson'ın portresi ve arka yüzünde ise Beyaz Saray'ın 16. Cadde tarafında yer alan cephesi görülmektedir. 2013 yılı itibari ile 1996-2009 serisi banknotlar tedavüldedir.

Zimbabve altını, Zimbabve'nin 8 Nisan 2024 tarihi itibarıyla tedavüle giren resmî para birimidir. Hızlı değer kaybı sebebiyle dolaşımdan kaldırılan Zimbabve dolarının yerini aldı ve $575 milyon değerindeki maddi varlık paketiyle desteklendi. 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 ve 200'lük olmak üzere sekiz farklı banknottur.

<span class="mw-page-title-main">Çin'in yabancı döviz rezervleri</span>

Çin'in döviz rezervleri, Çin Halk Cumhuriyeti tarafından tutulan ve nakit para, banka mevduatları, tahviller ve Çin'in ulusal para birimi (renminbi) dışındaki para birimleri cinsinden ifade edilen diğer finansal varlıklardan oluşan döviz rezervlerinin durumudur. Nisan 2024 itibarıyla Çin'in döviz rezervlerinin toplamı 3.200 trilyon ABD dolarına ulaştı; bu, herhangi bir ülkenin en yüksek döviz rezervidir.