İçeriğe atla

Ren geyiği

Ren geyiği
Korunma durumu
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Alt şube: Vertebrata
İnfa şube: Gnathostomata
Sınıf: Mammalia
Takım: Artiodactyla Çift toynaklılar
Alt takım: Ruminantia (Gevişgetirenler)
Familya: Cervidae (Geyikgiller)
Alt familya: Capreolinae (Karacagiller)
Cins: Rangifer
C.H. Smith, 1827
Tür: R. tarandus
Rangifer tarandus
Linnaeus, 1758

Ren geyiği (Rangifer tarandus), geyikgiller (Cervidae) familyasından arktik ve subarktik bölgelerinde yaşayan bir geyik türüdür.

Yaşam alanı

Ren geyiklerinin yaşam alanında uzaktan fotoğrafı

Ren geyiği dünyanın kuzey bölgelerinde birçok bölgede yayılmıştır: Norveç, İzlanda, İsveç'in kuzey bölgeleri, Finlandiya, Rusya'nın Avrupa bölümündeki kuzey bölgelerden Büyük Okyanus'a uzanan bölümü, Alaska, Kanada ve Grönland. Ren geyiği doğal olarak 10. yüzyıldan beri soyu tükendiği İskoçya'ya 1952 yılında yeniden getirilmiştir. Ayrıca ilk evcil hayvan olma özelliği vardır.

Evcil ren geyiklerine daha çok kuzey İskandinavya ve Rusya'da rastlanır, doğada serbest olarak yaşayan ren geyikleri ise Kuzey Amerika, Grönland ve 18. yüzyılda insanlar tarafından getirildiği İzlanda'da rastlanır. Avrupa'da doğada serbest olarak yaşayan son ren geyiklerine Norveç'in güneyinde rastlanır. Doğal yaşam alanı yaklaşık olarak 62° enlemin içinde kalır.

Fiziksel özellikler

Dişi geyiğinin ağırlığı 60 ile 170 kg arasında değişir. Ren geyiğinin kimi alt türlerinde erkek dişiden çok az büyüktür, diğerlerinde ise 300 kilograma kadar varabilir. Erkeğin de, dişinin de boynuzları bulunur. İskandinavya ren geyiklerinde yaşlı erkeklerde boynuzlar Aralık ayında düşer. Genç erkeklerde ilkbahar başında, dişilerde ise yazın boynuzlar düşer. Boynuzlar genellikle aşağıda ve yukarıda olmak üzere iki ayrı öbek hâlinde çatallaşır. Evcil ren geyikleri doğada serbest yaşayanlara oranla daha kısa bacaklı ve ağırdır. Kuzey Amerika ren geyikleri saatte 80 km hızla koşabilir ve yılda yaklaşık 5.000 km yol alabilir.

Kışları genel olarak likenlerle özel olarak da rengeyiği likeni adı verilen Cladonia rangiferina ile beslenir. Aynı zamanda söğüt ve kayın yapraklarıyla birlikte sazlık ve otlarla da beslenir. Ayrıca kimi durumlarda yaban sıçanı,[1] alp alabalığı ve kuş yumurtaları[2] ile beslendiğine ilişkin birtakım kanıtlar bulunmaktadır.

Ren geyiği boynuzları her yıl kadife adı verilen yumuşak bir deri katmanının altında büyür. Yukarıdaki ren geyiğinin boynuzlarından biri üzerindeki kadife katmanı kalkmak üzere.

Ren geyiklerinin burunlarının içinde bulunan özel kemikler yüzey alanını oldukça artırır. Soluk alınırken gelen soğuk hava ciğerlere girmeden önce hayvanın vücut sıcaklığı ile ısınır, soluk verilirken çıkan havadan da su yoğunlaşarak burunda kalır ve içeri giren havayı nemlendirmek için kullanılır, aynı zamanda büyük olasılıkla mukus dokudan emilerek kana geçer.

Ren geyiklerinin toynakları mevsime uygun olacak şekilde değişir. Yazları, tundra yumuşak ve nemli iken toynakların altı süngerimsi bir yapı kazanarak ek bir çekiş gücü sağlar. Kışları ise toynakların altı büzülerek sıkışır ve toynakların sert olan uçları buzu keserek hayvanın kaymasını engeller.

Ren geyiğinin iki katmanlı bir kürkü vardır. Altta yoğun, yüne benzer bir katman bulunur ve bunun üzerinde de daha uzun içi boş ve hava dolu kıllar vardır. Ren geyiği oldukça kolay ve hızlı yüzer. Göç eden sürüler geniş bir gölü ya da akarsuyu yüzerek geçmekten kaçınmaz.

Popülasyon

Koşan bir ren geyiği (Rangifer tarandus) Laponya - İsveç.

Doğada serbest yaşayan ren geyikleri doğdukları yer ile kışın yaşadıkları yer arasında büyük sürüler hâlinde göçeder. Geniş toynakları karda ve tundrada hareket etmelerine yardım eder, yüzerken de hayvanın ilerlemesine yardımcı olur. Alaska'da yaklaşık bir milyon ren geyiği yaşar, Kanada'nın kuzeyinde de benzer sayılarda ren geyiği bulunur.

Avrasya'da çoğunluğu evcil olmak üzere beş milyon kadar ren geyiği olduğu tahmin edilmektedir. Genetik olarak evcilleşmemiş olan ren geyikleri son olarak Norveç'in ortasında Rondane, Dovrefjell-Sunndalsfjella, Hardangervidda ve Setesdalsheiane dağlık bölgelerinde bulunur.

Erkek ren geyikleri genellikle gruptan ayrılır ve yalnız dolaşır. Geride kalan sürü çoğunlukla dişilerden oluşur ve anaerkil bir yapı görünür.

Hastalıklar ve tehditler

Ren geyiklerinin karşı kaldığı doğal tehditler içinde çığ ile birlikte kurt, ayı sansarı, vaşak ve ayı gibi avcı hayvanlar bulunur. Kaya kartalı altı aylığa kadar olan ren geyiği yavrularının ciğerlerini pençeleriyle delerek öldürür. Kuzgun ise ren geyiği yavrularının gözlerini yiyerek dolaylı yoldan öldürür.

Büvelek, sivrisinek, miyaz sineği, bağırsak solucanı ve tenya gibi asalaklar ile bruselloz, parmaklar arası nekrobasilloz ve keratit (kornea yangısı) gibi hastalıklar ren geyiklerini etkiler.

Doğada serbest yaşayan ren geyikleri, özellikle mayıs sonunda olan yavrulama döneminde ve bunun iki ay öncesinde insanlar tarafından verilen rahatsızlıklardan çok etkilenir. Kanada'da özellikle aşırıya kaçan ağaç kesimi ren geyiklerini tehdit etmektedir. Hayatta kalmak için boreal ormanlara gereksinim duyan ren geyiği buraların yokedilmesi ya da çok az korunması nedeniyle soyunun tükenmesi tehdit altına girmektedir. Ağaçların kesilmesi ve açılan yollar diğer geyikleri de buraya çeker ve beraberinde avcıları, kurtları ve ayıları da bölgeye getirir.

Alt türler

Rus İmparatorluğu'nun Arhangelsk bölgesinde ren geyiği kızağı ile seyahat edenler (Fotokrom, 1890-1900 yılları arasında)
  • Orman ren geyiği (R. tarandus caribou), bir zamanlar Alaska'dan Newfoundland'a kadar Kuzey Amerika taygasında ve New England ile Washington kadar da güneyde bulunan bu ren geyiği türü doğal yaşam alanının güney kısmının tamamında ortadan kaybolmuş ve bulunduğu yerlerde de tehdit altında bir tür olarak görülmektedir. Kanada'nın Britanya Kolumbiyası eyaletindeki Cariboo (en:Cariboo) ilinin adı bir zamanlar bu bölgede bulunan ren geyiğinin (Kuzey Amerika'da ren geyiğinin adı karibudur, (İngilizce) : Caribou) yaygın olması nedeniyle verilmiştir ancak son yüzyılda bu bölgede bir tek orman karibusu bile kalmamıştır. Alberta'da Karibu Dağları'nda(en:Caribou Mountains (Alberta)) koruma altında bir sürü bulunmaktadır.
  • Arktik ren geyiği (R. tarandus eogroenlandicus), 1900'lere kadar doğu Grönland'da bulunan ama artık soyu tükenmiş olan bir ren geyiği alt türüdür.
  • Fin orman ren geyiği (R. tarandus fennicus), doğada serbest hâlde yalnızca Kuzey Avrupa'da Finlandiya ve İskandinavya Yarımadası'nda iki bölgesinde bulunur: Fin/Rus Karelya ve güney Finlandiya'nın ortasında küçük bir popülasyon vardır.
  • Grant ren geyiği (R. tarandus granti) Alaska'da ve Kanada'nın Yukon Kuzeybatı Toprakları'nda bulunur.
  • Grönland ren geyiği (R. tarandus groenlandicus), Kanada'nın Nunavut ve Kuzeybatı Toprakları'nda ve Grönland'ın batısında bulunur.
  • Peary ren geyiği (R. tarandus pearyi), Kanada'nın Nunavut bölgesinin kuzey adalarında ve Kuzeybatı Toprakları'nda bulunur.
  • Svalbard ren geyiği (R. tarandus platyrhynchus), Norveç'in Svalbard adalarında bulunur, en küçük ren geyiği alt türüdür.
  • Dağ ren geyiği (R. tarandus tarandus), Avrasya ve Kuzey Amerika'nın arktik tundralarında bulunur.[3]

Notlar

  1. ^ "Field & Stream - Dream Hunts: Caribou on the Move". 14 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2007. 
  2. ^ Terrestrial Mammals of Nunavut, Ingrid Anand-Wheeler. ISBN 1-55325-035-4.
  3. ^ Rangifer.net sitesinde 30 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ren geyiği alt türlerinin dağılım haritası bulunur.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Grönland</span> Danimarka Krallığına bağlı federe özerk bölge

Grönland, Atlas Okyanusu'nun kuzeyinde, 2.166.086 km² ile kuzey kutbundaki en büyük buz örtüsüyle kaplı, Danimarka Krallığı'na bağlı özerk bir bölgedir. Kanada Arktik Adaları'nın doğusunda, Arktik ve Atlantik okyanusları arasında yer alan dünyanın en büyük adasıdır. Grönland, jeopolitik olarak Avrupa'nın bir parçasıdır. Ülkenin başkenti ve en büyük şehri Nuuk'tur. Fizyografik olarak Kuzey Amerika kıtasının bir parçası olmasına rağmen Grönland, 986'dan başlayarak bin yıldan fazla bir süredir siyâsî ve kültürel olarak Avrupa ile ilişkilendirilmiştir. Sakinlerinin çoğunun ataları Alaska'dan Kuzey Kanada'ya göç eden ve 13. yüzyılda yavaş yavaş adaya yerleşmeye başlayan İnuitlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Manitoba</span>

Manitoba, Kanada'nın Batı Kanada bölgesindeki bir eyâletidir. Manitoba'da İngilizce daha yoğun olarak kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İnuit halkları</span> “İNUİT" bir halk topluluğunun ismi

İnuit halkları, Arktik bölgede, Alaska, Kanada ve Grönland'da yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan biri. Diğer kol Yupik halklarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Narval</span>

Narval veya diğer adıyla denizgergedanı (Monodon monoceros), balinalar (Cetacea) takımının Monodontidae familyası içindeki Monodon cinsinin tek türüdür. Yaşam alanı arktik denizler olan bu deniz memelisi, 70° K enleminin güneyinde nadiren görülür.

<span class="mw-page-title-main">Sığın</span> Bir geyik cinsi

Sığın, sığın geyiği, taçboynuzlu geyik ya da mus, geyikgiller (Cervidae) familyasının ve karacagiller (Capreolinae) alt familyasının monotipik Alces cinsinden, Kuzey Avrasya ile Kuzey Amerika'da yaşayan, kürek boynuzlu ve boynu sakallı, yarı sucul iri bir geyik türü. Yaşayan geyik türleri içinde en iri olanıdır. Diğer geyik türlerinin aksine yalnızcıl bir hayvandır ve sürü oluşturmazlar. Hantal ve yavaş olsa da ürktüğünde ya da kızdırıldığında şaşırtıcı biçimde hızlı ve saldırgan olabilmeleriyle ünlüdür. Sonbaharda, Eylül ve Ekim aylarındaki çiftleşme döneminde erkekler arasında sık sık kavga çıkar. Gündüzleri beslenen sığınların ana düşmanları kurt, ayı ve insandır.

<span class="mw-page-title-main">Geyik</span> geyikgiller familyasındaki gevişgetiren memeliler

Geyik, geyikgiller familyasında geviş getiren otobur memeli hayvanların ortak adıdır. Çift toynaklılar takımında bulunan akraba familyalardaki benzer hayvanlar da genel olarak geyik diye adlandırılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo - Aleut dilleri</span>

Eskimo - Aleut dil ailesi, Grönland, Kanada, Alaska ve Sibirya'nın belli bölgelerinde konuşulan dillerdir. Eskimo - Aleut halklarının ana dilleridir.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo halkları</span> Eski bir kuzey dünya topluluğu

Eskimolar ya da İnuit ve Yupikler, Arktik bölgedeki dört ülkeye dağılmış olarak, Doğu Sibirya, Alaska, Kanada ve Grönland'da yaşayan ve Eskimo - Aleut dillerini konuşan Eskimo - Aleut halklarının en büyük grubunu oluşturan avcı ve toplayıcı halk.

<span class="mw-page-title-main">Holarktik biyocoğrafik bölgesi</span> Dünyanın kuzeyinde baştan başa bulunan bütün karaları bir bütün olarak kapsayan habitatlar

Holarktik biyocoğrafik bölgesi ya da Holarktik ekozon, dünyanın kuzeyinde baştan başa bulunan bütün karaları bir bütün olarak kapsayan habitatlara karşılık gelir. Bu bölge, Güney Asya ve Hindistan altkıtası haricinde Kuzey Afrika ve Avrasya'nın tamamını içeren "Palearktik" ve Kuzey Amerika'nın güneyinde kuzey Meksika'ya kadar olan kısmı kaplayan "Nearktik" biyocoğrafik bölgelerine ayrılır. Bu kısımlar çeşitli alt ekobölgelere de ayrılırlar. Bazı ekosistemler ve bunlara bağlı olan bitki ve hayvan toplulukları, bu biyocoğrafik bölgelerin geniş kısımlarındaki çoklu kıtalarda bulunurlar.

<span class="mw-page-title-main">İnuitler</span> Halk

İnuitler ya da Kanada İnuitleri, Kanada'nın Kuzey Kanada denen bölümünde yaşayan İnuit kolundan Eskimo halklarının ortak adı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 30.500 kişilik nüfustan 24.500 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

Naukan Yupikçesi, Rusya'ya bağlı Çukçi Özerk Okrugunda Naukan ile Dejnyov adlı iki köyde Naukan Yupikleri (нывуӄаӷмит) tarafından konuşulan ve soyu tükenme tehlikesi altında olan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili.

<span class="mw-page-title-main">Inuit Circumpolar Council</span>

Inuit Circumpolar Council (ICC) ya da orijinal olarak önceden Inuit Circumpolar Conference, dört ülkeye dağılmış olarak, Amerika Birleşik Devletleri (Alaska), Kanada, Grönland ve Rusya'da (Çukotka) yaşayan 155.000 nüfuslu Eskimoları temsil eden bir sivil toplum örgütü.

<span class="mw-page-title-main">Batı Kanada İnuitleri</span>

Batı Kanada İnuitleri, Kanada'da Kuzeybatı Toprakları'nda ve birazı da Yukon'da yaşayan İnuitlerin bir kolu.

<span class="mw-page-title-main">Batı Kanada İnuitçesi</span>

Batı Kanada İnuitçesi, Kanada'da Batı Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.

<span class="mw-page-title-main">Kar gözlüğü</span>

Kar gözlüğü, kardan ve buzdan yansıyan güneş ışıklarından gözleri koruyup kar körlüğüne uğramamak için takılan koruma gözlüğü. Geleneksel olarak Kuzey Asya ve Kuzey Amerika'da Arktik bölgede Kuzey Kutup Dairesinde yaşayan Eskimolar, Çukçiler, Yukagirler, Samoyedler gibi yerli Arktika halklarınca kullanılır ve ışığın mümkün olduğunca az gelmesi için yatay çizgi biçiminde daracık görme yarığı bırakılır. Arktika'da özellikle yoğun seyahat ve avlanmanın yaşandığı ilkbahar aylarındaki kar yansımalarından ve soğuktan gözleri korur. Bu bölgelerde kullanılan güneş gözlükleri de kar gözlüğü adıyla anılır.

<span class="mw-page-title-main">Toynak</span> toynaklılar denen memeli grubundaki tırnak

Toynak, toynaklılar denen memeli grubunda, at, eşek, zebra gibi tek toynaklı (Perissodactyla) hayvanlar ile koyun, keçi, geyik, sığır, domuz gibi çift toynaklı (Artiodactyla) hayvanlarda tırnak. Tırnak gibi bunların da temel bileşeni keratindir ve sürekli büyür, fakat üstüne basılarak kullanıldığı için zamanla aşınır.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Kanada</span>

Kuzey Kanada, Kanada'nın coğrafi ve siyasi farklı farklı tanımlanan en geniş ve en kuzey bölgesi. Siyasi olarak Yukon Toprakları, Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut'tan oluşan üçlü Kanada bölgesidir ve güneyde Batı Kanada bölgesinden bir çizgiyle ayrılır. Benzer şekilde, Far North Kuzey Kutup Dairesi'nin kuzeyinde kalan ve Arktik Kanada denen Kanada topraklarını, diğer kısımları ise Nunavik ve Nunatsiavut'u içerebilir.

<span class="mw-page-title-main">Sayisi Deneleri</span>

Sayisi Deneleri, Kanada'da çoğu Manitoba eyaletinde, birazı da Nunavut topraklarında, kuzey ormanları da denen tayganın kuzeyindeki ağaç sınırının altına kadarki geçiş bölgesi ile sınırın üstündeki tundra olmak üzere iki farklı biyomda yaşayan, Deneler etno-kültür grubundan Denesulinelerin Rengeyiği-yiyenler grubunun Doğu Rengeyiği Denesulineleri alt grubundan en doğuda yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, anayerli, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkı. Ana besinlerini ve geçimlerini rengeyiği (etthén) üzerine kurmuşlardır ve rengeyiklerinin Kanada'daki dört sürüsünden biri olan Qamanirjuaq sürüsünü avlarlar. Avlanma stratejisi olarak local bandlar bilateral geniş aile biçiminde regional band oluşturur. 1942 yılında 670.000 iken 1955'te 277.000 olan rengeyiği sayısının 13 yılda üçte iki azalmasının ana sebebini bölgedeki yerli halkta gören Manitoba hükûmeti tarafından 1956 yılında zorla tehcir ettirilen ve üçte birine tekabül eden 100 kişilik yetişkin bir nesli tehcir sırasında ölen Sayisi Dene kabilesinin 1956 yılında toplam nüfusu geleneksel bilgili 250-300 iken günümüzdeki nüfusu geleneksel bilgiden yoksun ancak 360 kişidir. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Sayisi Deneleri de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Nearktik biyocoğrafik bölgesi</span>

Nearktik biyocoğrafik bölge ya da Nearktik ekozon, Grönland, Kuzey Amerika ve Meksika'nın kuzey bölgelerini kapsayan bölgedir. Kuzey Amerika'da Yengeç dönencesinin kuzeyi, Newfoundland, Arktik kutup adaları, Grönland bu alana dahildir. Palearktik ve Nearktik bölgeleri Bering boğazı aracılığı ile tür geçişi sağlayarak birbirlerine benzer özellikler gösterirler. Bu nedenle bazı araştırmacılar tarafından Holarktik biyocoğrafik bölgesisi olarak tek parça kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Halkalı fok</span> memeli türü

Halkalı fok fokgiller familyasından Arktik ve subarktik bölgede yaşayan bir yüzgeçayaklı türüdür. Görece küçük boyutlu olan halkalı fokların boyu nadiren 1,5 m.'yi geçer. Adını kürkündeki koyu renkli beneklerin çevresinde bulunan açık gri halkalardan alır. Kuzey Yarımküre'de buz üstünde yaşayan en yaygın fok türüdür. Yaşam alanı Arktik Okyanusu'ndan Bering Denizi ve Ohotsk Denizi'ni geçerek Pasifik Okyanusu'nda en güneyde Japonya'nın kuzey kıyılarına kadar, Atlantik Okyanusu'nda da Grönland ve İskandinavya kıyıları ile en güneyde Newfoundland'a kadar uzanır ve ayrıca Avrupa'nın kuzeyinde tatlısuda yaşayan iki türü de bulunur. Halkalı foklar kutup ayılarının ana avlarından biridir ve çok uzun süredir Arktik bölgede yaşayan yerli halkların sofralarında yer alır.