Diğer anlam için Ekonomi sayfasına bakınız
Ekonomi veya İktisat, mal ve hizmetlerin üretim, dağıtım ve tüketimini inceleyen sosyal bilimdir. Ekonomi, ekonomik aktörlerin davranış ve etkileşimlerine ve ekonomilerin nasıl işlediğine odaklanır. Mikroekonomi, bireysel ajanlar ve piyasalar, bunların etkileşimleri ve etkileşimlerin sonuçları da dahil olmak üzere ekonomideki temel unsurlar olarak görülen şeyleri analiz eden bir alandır. Bireysel aracılar arasında örneğin hane halkı, firmalar, alıcılar ve satıcılar yer alabilir. Makroekonomi, üretim, tüketim, tasarruf ve yatırımın etkileşim içinde olduğu bir sistem olarak ekonomi ve emek, sermaye ve toprak kaynaklarının istihdamı, para birimi enflasyonu, ekonomik büyüme ve bu unsurlara etkisi olan kamu politikaları gibi ekonomiyi etkileyen faktörleri analiz eder.
Adam Smith FRSA, "Ekonominin Babası" ve "Kapitalizmin Babası" olarak anılan İskoç ekonomist, ahlak filozofu, politik ekonominin öncüsü ve İskoç Aydınlanması sırasındaki önemli bir figürdü.
Tekel veya monopol, bir pazarda belirli bir ürün için üretici ya da dağıtımcı olarak tek bir firmanın bulunması durumudur. Bir monopol, rakip firmaların daha düşük fiyat koyması korkusu olmadan kendi fiyatını belirleme gücüne sahiptir. Monopoli, serbest rekabeti ortadan kaldırarak kaynakların verimli kullanımını önleyen bir durum yaratır.
Mikroekonomi teorisinde, arz ve talep arasındaki karşılıklı dengeye dayanan ekonomi modeli, rekabet içindeki piyasalardaki ürünlerin fiyatlarını ve satışlarını tanımlamak, açıklamak ve tahmin etmek için, Alfred Marshall ve Leon Walras tarafından geliştirilmiştir. Bu model sadece önemli görülen stilize edilmiş gerçekleri inceleyip teorinin gelişmesine yardım etmeyen gerçekleri bir kenara iterek bilimsel hipotezlerin nasıl ortaya çıkarıldığına güzel bir örnektir. Bu nedenle belirsiz bir pazarı tanımlamak için kullanılan yaklaşımdır.
Oligopol piyasası, genelde 2, 3 veya 4 oyuncunun hakimiyetinde şekillenen piyasa.
İthalat, başka bir ülkeden mal veya hizmet satın alımıdır. Bir ithalatçı ülke ise ihracatı gerçekleştiren bir ülkeden çıkan mal veya hizmeti alan ülkedir. İthalat ve ihracat, uluslararası ticarette kullanılmakta olan finansal işlemlerdir. İthalat, başka bir ülkede üretilen mal veya hizmetlerin satın alınmasını, kullanılmasını veya yararlanılmasını içeren bir dış ticaret etkileşimidir. Bu tür mal ve hizmetlerin satıcısına ihracatçı, yabancı alıcısına ise ithalatçı adı verilir.
Pazar ya da piyasa, ekonomide her türlü mal ve hizmetin alınıp satıldığı veya takas yoluyla el değiştirdiği yer olarak tanımlanmaktadır. Buna göre, semt pazarları, borsalar, fuar, sergi ve panayırlar, farklı ülkeler ile kişi veya kuruluşlar arasındaki değiş-tokuş faaliyetine konu olan alanlar pazarı oluşturur. Satıcıların serbest bir şekilde karşılaştıkları, kâr amaçlı ya da kâr amaçsız her türlü mal ve hizmetin alıcı ve satıcılar arasında değiştirildiği, değişim fiyatının oluştuğu yer veya koşullar dizisi, şeklinde tanımlanmaktadır.
Serbest piyasa, ürün fiyatının alıcı ve satıcının karşılıklı anlaşmasıyla belirlendiği, arz ve talebe hükûmet tarafından müdahale edilmeyen piyasadır. Ekonomik faaliyet tam rekabet şartları içinde serbestçe yapılır, ekonomik sorunların çözümünde müdahale değil, fiyat mekanizmasının kullanımı esastır. Fakat, her ne kadar serbest piyasa, hükûmetin arz, talep veya fiyatlar üzerine herhangi bir müdahale yapmamasını gerektirse de, tüccarların birbirlerini zorlamamasını ya da aldatmamasını da gerektirir. Bu yüzden tüm alım ve satımlar gönüllü olarak yapılır.
Türkiye'de rekabet hukuku, serbest piyasa ekonomisindeki rekabet sisteminin dengeli ve yeknesak bir biçimde uygulanmasını sağlayıcı düzenlemelerin, Türkiye için sağlanması amacıyla oluşturulan hukuk kurallarıdır.
Ekonomide pazar yapıları rekabet etme şekillerine göre çeşitli şekillerde olur.
- Tam rekabet, çok sayıda firmanın oluştırduğu pazar yapısıdır ve ürünler homojendir.
- Monopolcü rekabet rekabetçi pazarda denilir. Çok sayıda bağımsız firmanın küçük parçalar halinde pazarı paylaşmasıdır.
- Oligopol az sayıda baskın firmanın %40'tan fazla bir oranla pazarı paylaşmasıdır.
- Monopol hizmet ya da ürünü üreten tek bir firmanın olduğu pazar yapısıdır.
- Doğal monopol
- Monopson tek bir alıcının olduğu pazar yapısıdır.
İktisadi kıtlık ya da ekonomik kıtlık kâr amaçlı ekonomik sistem tarafından kar elde etmek amacıyla kasıtlı olarak yaratılan ve bir toplumun sahip olduğu üretim kaynaklarının, mevcut teknolojik gelişmişlik düzeyiyle işletilmesi ile ulaşılan üretim düzeyinin, sonsuz insan ihtiyaçları ve isteklerini karşılamakta yetersiz olduğunu ifade eden iktisadi bir terimdir. Gündelik hayatta kullanılan kıtlık kavramı somut bir yokluğu veya yetersizliği ifade ederken iktisadi anlamıyla kıtlık, mevcut kâr bazlı ekonomik sistem ve üretim teknolojisiyle ulaşılan üretim düzeyi ile ilgili bir yetersizliği ifade eder. Her adım başı üretilmiş envai çeşit ürünlerle dolup taşan çeşitli dükkân ve marketlerin boy gösterdiği günümüzde, ekonomi biliminin temeli olan kıtlığın anlamı üzerine derin düşünmek gereklidir.
Perakende satış, son tüketicilere veya alım amacı ticari kâr sağlamak olmayan kuruluşlara yapılan ürün veya hizmet satışıdır.
Tam rekabet piyasası; bir pazarda hiçbir satıcının sattığı ürünün fiyatını etkileme gücüne sahip olmadığı piyasadır. Bir piyasanın tam rekabet içinde bulunabilmesi için çok sıkı koşullar vardır ve bu nedenle gerçek dünyada bir tam rekabet piyasası bulmak oldukça zordur. Tam rekabette P=MR=D'dir. Miktar eksenine paraleldir.
Tekelci rekabet piyasası ya da Monopolcü rekabet piyasası, rekabet içerisinde olan çok sayıda satıcıya ve üreticiye (işletmeye) sahiptir. Bu piyasa türünde firmalar rekabet içerisinde iken homojen mallar değil birbirinin yerini doldurabilecek ikame (farklılaştırılmış) mallar üreterek rekabet ederler. Farklılaştırılmış mal üretimi bu piyasaya hem rekabetçi hem de tekelci bir özellik kazandırır ancak piyasada çok sayıda satıcı bulunması nedeniyle fiyatlar az sayıda şirket tarafından belirlenemez. Tekelci rekabet piyasasında önemli olan malın ilgi çekici, tercih edilir ve vazgeçilemez olmasıdır.
Pazarlamada, bir ürün, bir müşterinin arzusunu veya ihtiyacını karşılamak için bir pazara sunulabilecek herhangi bir şeydir. Perakendecilikte ürünler, genellikle "ticari mal" olarak isimlendirilir.
Ekonomi'de emtia ekonomik bir mal, genellikle tam veya önemli değiştirebilirlik içeren bir kaynaktır: yani piyasa malın örneklerini kimin ürettiği dikkate almadan eşdeğer veya buna yakın olarak ele alır.
Mal piyasası, hammadde veya birincil ürünlerin satın alınması, satılması ve ticaretinin yapıldığı bir pazardır.
Karaborsa, yeraltı ekonomisi veya gölge ekonomisi, bazı yasadışılık yönlerine sahiplikle karakterize edilen gizli bir piyasa veya işlemler dizisidir. Yasadışı işlemler, üretimi ve dağıtımı kanunla yasaklanmış mal ve hizmetleri tanımlıyorsa, işlemin kendisi yasa dışı olduğundan karaborsa ticaretini oluşturur. Aynı zamanda yasaklanmamış bir ürün de olsa, etik ve ticaret yasalarına aykırı şekilde piyasada bulunmayan bir malın gizlice, el altından çok yüksek fiyatla alınıp satılması işi de karaborsa oluşturur.
Cournot rekabeti, şirketlerin üretecekleri çıktı miktarı üzerinde rekabet ettikleri, birbirlerinden bağımsız olarak ve aynı anda karar verdikleri bir endüstri yapısını tanımlamak için kullanılan ekonomik bir modeldir. Adını, bir kaynak suyu ikilisindeki rekabeti gözlemlemekten ilham alan Antoine Augustin Cournot'tan (1801-1877) almıştır. Aşağıdaki özelliklere sahiptir:
- Birden fazla firma var ve tüm firmalar homojen bir ürün üretiyor, yani ürün farklılaştırması yok;
- Firmalar işbirliği yapmaz, yani gizli anlaşma olmaz;
- Firmaların pazar gücü vardır, yani her firmanın üretim kararı malın fiyatını etkiler;
- Firma sayısı sabittir;
- Firmalar fiyatlar yerine miktarlar üzerinden rekabet eder; ve
- Firmalar ekonomik olarak rasyoneldirler ve stratejik olarak hareket ederler, genellikle rakiplerinin kararları göz önüne alındığında karı maksimize etmeye çalışırlar.
