İçeriğe atla

Reşid Ali Geylani

Reşid Ali Geylani
Irak Başbakanı
Görev süresi
3 Nisan 1941 - 29 Mayıs 1941
Hükümdar II. Faysal
Yerine geldiğiTaha el-Haşimi
Yerine gelenCemil el-Midfai
Görev süresi
31 Mart 1940 - 31 Ocak 1941
Hükümdar Gazi
Yerine geldiğiNuri el-Said
Yerine gelenTaha el-Haşimi
Görev süresi
20 Mart 1933 - 9 Kasım 1933
Hükümdar Faysal bin Hüseyin
Yerine geldiğiNaci Şevket
Yerine gelenCemil el-Midfai
Kişisel bilgiler
Doğum 1892
Bağdat, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm 28 Ağustos 1965
Beyrut, Lübnan
Partisi Millî Kardeşlik Partisi
Dini Sünni İslam

Raşid Ali el-Geylani (Arapçaرشيد عالي الكيلاني, diğer telaffuzları Seyyid Raşid Ali el-Gillani, Seyyid Raşid Ali el-Gaylani veya bazen Seyyid Raşid Ali el Keylani) (1892 – 28 Ağustos 1965), Irak Krallığı'nda 3 kez başbakanlık yapmış olan Iraklı asker ve siyasetçi.

Bağdat'ın ünlü ailelerinden birinin çocuğu olarak dünyaya geldi. 1924'te, Yasin Haşimi'nin hükûmetine adalet bakanı olarak atanmasıyla siyasi kariyeri başlamış oldu; İngilizlerin örtülü bir manda rejimi kurdukları Irak'ın içişlerine müdahale etmelerine Haşimi'yle birlikte şiddetle karşı çıkıyordu. 1930'da, Nuri Said başkanlığında oluşturulan yeni hükûmetin İngilizlerle imzaladığı yeni ittifak antlaşmasına karşı çıktı. Hemen sonra milliyetçi hedefleri gerçekleştirmeye yönelik olarak Ulusal Kardeşlik Partisi'ni kurdu.

1933'te, Kral Faysal bağımsızlık sonrasında bölünmüş siyasal çevreleri birleştirmek amacıyla muhalefet önderlerinden Raşid Ali Geylani'yi başbakanlığa getirdi. 1933'te Musul'daki Asurilerin ayaklanmasını sert biçimde bastıran Raşid Ali Geylani hükûmeti çok geçmeden yerini daha ılımlı bir hükûmete bıraktı.

II. Dünya Savaşı patlak verdiğinde başbakan olan Nuri Said, Irak'ın tarafsızlığını ilan etmekle birlikte Almanya'yla diplomatik ilişkiyi kesti. Kral Gazi'nin ölümünden sonra Emir Abdullah'ın naipliğinde kral ilan edilen 4 yaşındaki oğlu II. Faysal'ın zayıf yönetiminden faydalanan ve Mihver devletlerine yakın olan güçlerin temsilcisi olan Raşid Ali bir darbeyle Mart 1940'ta iktidara geldi. Raşid Ali, giderek güçlenen Pan-Arabizm akımının baskısı altında İngiliz karşıtı bir tutuma yöneldi. Öte yandan Mihver Devletleri'yle gizli görüşmelere başladı. Bunun üzerine Birleşik Krallık Nisan 1941'de Basra üzerinden Irak'a takviye birlikler gönderdi. Irak'taki üslerden de destek gören bu birlikler bir ay içinde Irak ordusunu teslim olmaya zorladı. Çarpışmalar sırasında ülkeden kaçan kral naibi Emir Abdullah ve Nuri Said'in dönüşüyle İngilizlerle işbirliğine yatkın yeni bir hükûmet kuruldu.

Raşid Ali Geylani görevden uzaklaştıktan sonra Almanya'ya kaçtı ve Berlin'de bir sürgün hükûmeti kurdu. Ancak Nazi Almanyasının yenilgisinden sonra Suudi Arabistan'a iltica etti. 1958'de Abdülkerim Kasım'ın monarşiyi deviren darbesinden sonra Irak'a geri döndü. Bir kez daha iktidara gelmek için Kasım'a karşı bir ayaklanma başlattı ancak başarılı olamadı, önce idam cezasına mahkûm edildi ancak sonradan affedildi. Ölümüne kadar Lübnan'da sürgün hayatı sürdü.

Kaynakça

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Suud bin Abdülaziz Âl-i Suud</span> 2. Suudi Arabistan kralı

Suud bin Abdülaziz Âl-i Suud, Suudi Arabistan kralı, 9 Kasım 1953'ten 2 Kasım 1964'e kadar tahtta kalmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Hâşimoğulları (Hicaz)</span> Arap kraliyet ailesi

Hâşimoğulları veya Hâşimîler, Hüseyin bin Ali tarafından kurulan Arap ailesi. İslam peygamberi Muhammed'in mensup olduğu Benî Haşim ailesine bağlı bir Kureyş boyu olduğunu iddia etmektedirler. Ayrıca kan bağı ve kabile birlikteliği yoluyla Kızıl Deniz boyunca kurulan hanedanların sahibi olan boy. Sülale ismini İslam peygamberi Muhammed'in büyük-büyükbabası Haşim bin Abdimenaf'dan alır. I. Dünya Savaşı esnasında İngiliz desteğiyle Osmanlı Devleti'ne isyan etmiş, Arap Yarımadası'nın kontrolünü eline geçirmiş, fakat birkaç yıl sonra Suudi Hanedanlığı'na yine bir isyanla kaybetmişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">I. Abdullah</span>

I. Abdullah,, Ürdün Kralı. Arap-İsrail savaşları sırasında öldürüldü, yerine oğlu 1. Talal geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Nuri Said Paşa</span> Iraklı asker ve siyasetçi

Nuri Said Paşa, Uzun yıllar ülke yönetiminde etkili olmuş Iraklı asker ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">II. Faysal</span>

II. Faysal, son Irak kralı. Babası Gazi bin Faysal'ın trafik kazası geçirdiği 4 Nisan 1939 tarihinden, 14 Temmuz Darbesinde infazına kadar 19 sene hüküm sürdü.

<span class="mw-page-title-main">I. Faysal</span> 1921den 1933e kadar Haşimi Irakın ilk kralı

I. Faysal, 1920 yılında kurulan kısa ömürlü Suriye Krallığı ve ardından Irak Krallığı kralı. Taç giydiği 23 Ağustos 1921 tarihinden, kalp krizi geçirerek öldüğü 1933 yılına kadar 12 sene hüküm sürmüştür. Kendisini Hicaz Kralı ilan ederek Osmanlı İmparatorluğu'na karşı Arap İsyanını başlatan Şerif Hüseyin'in üçüncü oğludur.

<span class="mw-page-title-main">Gazi bin Faysal</span>

I. Gazi, Irak'ın ikinci kralı. I. Faysal'ın tek oğlu olarak, tahta geçtiği 8 Eylül 1933 tarihinden, trafik kazası geçirerek öldüğü 4 Nisan 1939'a kadar 5 sene hüküm sürdü.

<span class="mw-page-title-main">Ion Antonescu</span>

Ion Antonescu, Rumen asker ve siyasetçi. II. Dünya Savaşı sırasında Romanya Krallığı'nın mareşal, başbakan ve "Millî Şef"i olarak Nazi Almanyası yanlısı bir diktatörlük kurmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Irak Krallığı</span> Birleşik Krallık Mezopotamya Mandasından sonra kurulan monarşik krallık

Irak Krallığı, Birleşik Krallık Mezopotamya Mandası'ndan sonra kurulan monarşik krallık. Ağustos 1921'de Faysal bin Hüseyin ilk kral olmuş ve 1958 tarihinde Abdülkerim Kasım'ın başbakan olması ile sonlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Farhud</span>

Farhud, Yahudilerin Şavuot bayramı sırasında, 1-2 Haziran 1941 tarihlerinde, Irak Krallığı'ndaki Bağdat'ta Yahudilere yapılan pogrom veya "zorla tahliye" olayıdır. Ayaklanma, Nazi yanlısı Reşid Ali Geylani hükûmetinin çökmesinden sonra başlayan otorite boşluğunda gerçekleşti. Başlangıçta müdahaleden kaçınan İngiliz güçleri katliamların genel bir anarşi hâlinde devam etmesi üzerine kargaşa çıkaranlara müdahale etti. Saldırılar sonucunda 175 Yahudi öldü ve 1000 Yahudi yaralandı. Yahudilerin malları yağmalandı ve 900 Yahudi evi harabeye çevrildi. 1951'e kadar, Irak'ın Yahudi nüfusunun %80'ini oluşturan 110.000 Yahudi'nin çoğu başta İsrail'e olmak üzere ülkeyi terk etti. Farhud için "Holokost'un unutulmuş pogromu" ve "Irak Yahudi cemaatinin sonunun başlangıcı" denildi; Yahudiler bölgede 2600 yıldır yaşıyordu.

<span class="mw-page-title-main">Irak Ulusal İstihbarat Servisi</span>

Irak Ulusal İstihbarat Servisi (INIS) Geçici Koalisyon Otoritesi yetkisiyle Nisan 2004 yılında kurulan Irak hükûmetinin bir istihbarat kuruluşudur.

<span class="mw-page-title-main">Arap Federasyonu</span> 1958 yılında kısa ömürlü Irak ve Ürdün konfederasyonu

Haşimi Arap Federasyonu, 1958'de Irak ve Ürdün Haşimi Krallıkları arasındaki birlikten kurulan kısa ömürlü bir ülkeydi. Adı federal bir yapıyı ima etse de, fiilen bir konfederasyondu.

<span class="mw-page-title-main">14 Temmuz Devrimi</span> 1958de Irakta monarşiyi deviren askeri darbe

1958 Irak askerî darbesi olarak da bilinen 14 Temmuz Devrimi, 14 Temmuz 1958 tarihinde Irak'ta gerçekleşen ve Kral II. Faysal'ın devrilmesi ve Haşimi liderliğindeki Irak Krallığı'nın yıkılmasıyla sonuçlanan bir darbedir. Bu darbenin ardından kurulan Irak Cumhuriyeti, altı ay önce Irak ve Ürdün arasında kurulan Haşimi Arap Federasyonu'nun sonunu getirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Abdülilah</span>

Abdülilah, Irak Kralı Gazi bin Faysal'ın kuzeni ve kayınbiraderi. Son Irak Kralı II. Faysal'ın Kral Naipliğini üstlenmiştir. Kral Faysal'ın küçük yaşta tahta geçtiği 4 Nisan 1939 tarihinden 14 Temmuz Darbesinde öldürülmesine kadar Kral Naibi ve Irak Veliahtı olarak görevde kaldı.

<span class="mw-page-title-main">1941 Irak askerî darbesi</span>

1941 Irak askerî darbesi, kendilerine Altın Meydan adını veren bir grup Nazi yanlısı milliyetçi subay tarafından 1 Nisan tarihinde gerçekleştirilmiş Askerî darbedir. Darbenin başarılı olmasının ardından Birleşik Krallık yanlısı Kral Naibi Abdülillah ve Başbakan Nuri Said Paşa ülkeden kaçtılar ve milliyetçi Reşid Ali Geylani hükûmeti başa geçti.

Ulusal Kardeşlik Partisi (Arapça: حزب الاخاء الوطني, romanize: Hizb el-Ikha el-Watani, kısaca UKP) 1930/1931'de Yasin el-Haşimi, Naci es-Suveydi ve Reşid Ali Geylani tarafından kurulan bir Irak siyasi partisiydi. Pan-Arabist ve güçlü bir milliyetçi partiydi, Britanya İmparatorluğu'na karşı muhalefetle ilişkilendirildi. Kuruluşundan 1936 darbesine kadar Irak hükûmetlerine egemen oldu.

<span class="mw-page-title-main">Irak Cumhuriyeti (1958-1968)</span> Irak tarihinin dönemi

Irak Cumhuriyeti, halk arasında Birinci Irak Cumhuriyeti olarak da bilinen, 1958'de Cumhurbaşkanı Muhammed Necib er-Rubai ve Başbakan Abdülkerim Kasım'ın yönetimi altında kurulan bir devletti. Rubai ve Kasım ilk olarak Irak Krallığı'nın Haşimi monarşisinin devrildiği 14 Temmuz Devrimi ile iktidara geldi. Sonuç olarak, Krallık ve Arap Federasyonu feshedildi ve Irak Cumhuriyeti kuruldu. Dönem, 1968'de Baasçıların iktidara gelmesiyle sona erdi.

Anayasa Birlik Partisi 1949 yılında Nuri es-Said tarafından kurulan bir Irak siyasi partisiydi. Parti, farklı etnik köken ve dinlerden politikacıları içeriyordu, merkezi er-Raşid Caddesi, Bağdat'ta bulunuyordu. Parti ilk konferansını 23 Aralık 1949'da düzenledi. Konferansta partinin Yüksek Komisyonu üyeleri seçildi ve Said parti başkanı oldu.

<span class="mw-page-title-main">Ali Rikabi</span> Ürdünlü siyasetçi (1864-1942)

Ali Rıza Paşa Rikabi modern Suriye'nin ilk başbakanı ve aynı zamanda Ürdün başbakanıydı.

<span class="mw-page-title-main">Yasin el-Haşimi</span>

Yasin el-Haşimi, iki kez başbakanlık yapan Iraklı bir politikacıydı. Irak'ın ilk liderlerinin çoğu gibi, el-Haşimi de ülkenin Osmanlı kontrolü sırasında askeri subay olarak görev yaptı. Siyasi olarak ilk çıkışını selefi Cafer el-Askerî'nin hükûmeti altında yaptı ve kısa bir süre sonra, Ağustos 1924'te onun yerine başbakan oldu. El-Haşimi on ay boyunca hizmet etti, ardından yerini Abdulmuhsin es-Sa'dun aldı. Sonraki on yıl boyunca çeşitli hükûmet pozisyonlarını doldurdu ve nihayet Mart 1935'te başbakanlık makamına geri döndü. 30 Ekim 1936'da Haşimi, General Bekir Sıdkî ve etnik azınlıklardan oluşan bir koalisyon tarafından yönetilen bir darbeyle görevden alınan ilk Irak başbakanı oldu. O zamanlar savunma bakanı olan el-Askerî'nin aksine, el-Haşimi darbeden sağ çıktı ve üç ay sonra öldüğü Suriye'nin Şam kentine gitti. Ağabeyi ve yakın müttefiki Taha el-Haşimi, 1941'de Irak Başbakanı olarak görev yaptı.