İçeriğe atla

Rahmankul Han

Rahmankul Han, Hacı Rahman Kul Kutlu, (Kırgızca: Рахманкул хан / Rahmankul han, Рахманкул Жапаркул уулу / Rahmankul Caparkul uulu); Ağustos, 1913 - 06-Ağustos, 1990) – Küçük Pamir'deki Güney Türkistan'daki (şimdiki Afganistan'ın kuzey bölümü) Kırgızların hanı (1949-1978).[1]

Yaşamı

Caparkul oğlu Rahmankul, Tacikistan'ın Murgab ilçesinde (başka bir malumata göre- Güney Kırgızistan'daki Çon Alay yerinde) 1913-yılı Ağustos (baş oona) ayında doğmuştur. Babası Caparkul bir zamanlar Hokand hanı Kudayar'ın binbaşısı olmuştur. Kırgız Türklerinin Teyit adlı boyundandır.

Caparkul Sovyet devrinde Afganistan'a göçüp kaçtığı anlatılır. 1938-yılı Rahmankul'un Afganistan'daki Kırgızların hanı olduğunu ilan edildi. 1948-yılı o hanlıktan çekilip Çin tarafındaki Pamir dolayına geçer. İki yıl sonra, Çin'in komünist rejimi kurulunca, o da 1950 yılı yaz ayında Afgan Pamiri tarafına geri döner. Pakistan'a vardığında Bin-Teke adlı yerde Çin sınır koruyucularını öldürmüş, silahlarını alıp Küçük Pamir bölgesine geçmiştir.

Afganistan devlet başkanı Zakir-şah onu 1950 yılı kendi tarafına çeker. Afgan Kırgızları Rahmankul'u tekrar han yaparlar. 1964-yılı Rahmankul Han Afganistan'ın parlamentosu- Loya Cırga'nın milletvekili olmuştur. Bir de Afganistan parlamentodaki yöneticisi de olmuştur. 1978-yılında Afganistanda Saur inkılabı (Nisan inkılabı) diye adlanan olay gerçekleşti. Sovyetlerin etkisi hissedilir hale gelince Rahmankul Han, Pamir'deki halkıyla Pakistan'a göç eder. Pakistan'da Gilgit vadisinin sıcak ve nemli havası Kırgızları rahatsız eder. Hastalıklar baş gösterir. Çok sayıda Kırgız burada yaşamını yitirir. Malumatlara göre, Rahmankul Han Kırgızları ABD'nin Alaska bölgesine yerleştirilmesi teklifinde bulunulmuştur.

1982- yılının Ağustos ayında Rahmankul Han 293 aile (1138 kişi) Kırgızları ile hava yoluyla Türkiye'nin Adana bölgesine getirilmiş ve Rahmankul Han tarafından soğuk bir yer istenmiştir. Bunun üzerine Van'ın Karagündüz köyüne geçici olarak yerleştirilmiş ardından yine Van'ın Erciş ilçesine bağlı Altındere harasının yakınındaki kendi isimlerini verdikleri Van Gölü'nün kuzey boyun Ulupamir köyüne yerleştirilmişlerdir.[2]

Ayrı kalan bazı Kırgız aileleri Pakistan'da kalmış veya Afganistan Pamirine geri dönmüştür. Fransız Türkolog ve Kırgızşinas Remi Dor gibi araştırmacılar Rahmankul'un bilimli, akıllı bir siyasetçi olduğunu belirtirler.

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2016. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2019. 

Ek kaynaklar

  • Реми Дор. Рахманкул - Памирдин акыркы ханы. - Париж: Мишел де Мол басмасы, 2015. (французча).
  • Бейше Урстанбеков, Тынчтыкбек Чороев. Кыргыз тарыхы: Кыскача энциклопедиялык сөздүк. Фрунзе, Кыргыз Совет Энциклопедиясынын Башкы редакциясы. 1990. -

ISBN 5-89750-028-2. Жалпы көлөмү – 288 бет.

  • M. N. Shahrani, The Kirghiz and Wakhi of Afghanistan: Adaptation to Closed Frontiers (Seattle: University of Washington University Press, 1979).
  • Remy Dor, Si tu me dis chante! chante!....: Documents pour servir a la connaissance et l'etude de la tradition orale des Kirghiz du Pamir Afghan (Paris, 1981).
  • Remy Dor, "Orature du Nord-est Afghan: Les Kirghiz du Pamir" Turcica Vol VIII (1976).
  • M. N Shahrani, "Afghanistan's Kirghiz in Turkey" Cultural Survival Vol VIII, No. 1 (1983);
  • Deborah Denker, "The Last Migration of the Kirghiz of Afghanistan" Central Asian Survey Vol. II No. 3 (1983).

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Afganistan</span> Batı, Orta ve Güney Asyanın birleştiği yerde bulunan devlet

Afganistan ya da resmî adıyla Afganistan İslam Emirliği, Orta Asya'nın güneyinde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Doğu ve güneyde Pakistan; batıda İran; kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan; kuzeydoğuda ise Çin ile komşudur. 652.000 km² yüz ölçümlü, kuzey ve güneydoğusunu düzlüklerin oluşturduğu dağlık bir ülkedir. Başkenti ve en büyük şehri Kâbil'dir. Yaklaşık 40 milyonluk nüfusunun çoğunluğunu Peştunlar, Tacikler, Hazaralar ve Özbekler oluşturur. Ülke, uluslararası alanda Afganistan İslam Cumhuriyeti olarak tanınmaktadır. ABD'nin Afganistan'dan çekilmesine akabinde gerçekleşen Taliban saldırıları ile 15 Ağustos 2021'de Taliban'ın başkent Kâbil'i ele geçirmesi sonucunda kurulmuş olup, yönetimin devri konusundaki tartışmalar ve görüşmeler devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Taliban</span> Afganistan merkezli İslamcı hareket

Taliban, Afganistan'da yönetimi elinde bulunduran Diyubendi İslamcı hareket ve askeri organizasyondur. Kendilerine Afganistan İslam Emirliği demekte olup ülke içinde bir savaş sürdürmüştür. İslam şeriatını yayma amacıyla Molla Muhammed Ömer tarafından 1994 yılında kurulan Taliban'ın 2016'dan beri lideri Mevlevi Hibetullah Ahundzade'dir. Grup; eroin gibi narkotiklerin ticaretinin yanı sıra haraç toplama, fidye ve alıkoyma gibi faaliyetlerle finanse edilmektedir. Ayrıca 2010'ların ortalarında, önceki hükûmetin yönetiminde yasadışı olan madencilik faaliyetlerinin kontrolünü ele geçirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Peştuca</span> dil

Peştuca ya da Afganca, Afganistan’da ve Pakistan’ın batı kesiminde yaşayan Peştunların konuştuğu dil. Hint-Avrupa dillerinin Hint-İran dilleri öbeğine bağlıdır. Kırk beş harfli bir alfabesi vardır. Bazı sesler Sanskritçede de bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Ulupamir, Erciş</span>

Ulupamir, Van ilinin Erciş ilçesine bağlı bir mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">Emanullah Han</span> Afganistan kralı ve emiri

Emanullah Han veya unvanıyla Gazi Emanullah Han, 1919'dan 1929'daki tahttan çekilişine kadar önce Emir, 1926'dan sonra da Kral olarak Afganistan'ın hükümdarıydı. Ağustos 1919'da Üçüncü İngiliz-Afgan Savaşı'nın sona ermesinin ardından, Afganistan bağımsızlığını ilan etti. Birleşik Krallık'ın etkisinden uzak ve bağımsız bir dış politika izlemek için korunan devlet statüsünden feragat etti.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan İslam Cumhuriyeti</span> Afganistanda hüküm sürmüş eski bir devlet

Afganistan İslam Cumhuriyeti, Afganistan Savaşı sırasında 2004-2021 yılları arasında Afganistan'da var olan bir İslam cumhuriyetiydi. 2001'de ABD'nin Afganistan'ı işgal etmesinin ardından Taliban liderliğindeki Afganistan İslam Emirliği'nin ele geçirilmesi sonrası 2004 yılında kuruldu. 15 Ağustos 2021'de ülkenin büyük bölümünün kontrolü Afganistan İslam Emirliği'ne geçti. Afganistan'ın uluslararası olarak tanınan tek meşru devleti olduğu iddia edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Muhammed Zahir Şah</span> Afganistan Kralı (1914-2007)

Muhammed Zahir Şah, 8 Kasım 1933'ten 17 Temmuz 1973'te tahttan indirilene kadar hüküm süren son Afganistan Kralıydı. 40 yıl boyunca görev yapan Zahir, 18. yüzyılda Durrani İmparatorluğu'nun kuruluşundan bu yana Afganistan'da en uzun süre görev yapan hükümdardı.

<span class="mw-page-title-main">Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesi</span>

Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesi veya Sovyet-Afgan Savaşı, Sovyet kontrolündeki Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nde (DRA) 1979'dan 1989'a kadar süren uzun süreli bir silahlı çatışmaydı. Savaş, Soğuk Savaş'ın büyük bir çatışmasıydı, çünkü DRA, Sovyetler Birliği ve müttefik paramiliter gruplar arasında Afgan mücahitlere ve onların müttefik yabancı savaşçılarına karşı yoğun çatışmalar yaşandı. Mücahitler çeşitli ülke ve kuruluşlar tarafından desteklenirken, desteklerinin çoğunluğu Pakistan, ABD, İngiltere, Çin, İran ve Basra Körfezi'ndeki Arap ülkelerinden geldi. Yabancı güçlerin katılımı, savaşı ABD ile Sovyetler Birliği arasında bir vekalet savaşı haline getirdi. Çatışmalar 1980'ler boyunca çoğunlukla Afgan kırsalında gerçekleşti. Savaş yaklaşık 3.000.000 Afgan'ın ölümüyle sonuçlandı, milyonlarcası da mülteci olarak ülkeden kaçtı. Ülke dışında yerinden edilen Afganların çoğu Pakistan ve İran'a sığındı. Afganistan'ın 1979 nüfus sayımına göre 13,5 milyonluk eski nüfusunun yaklaşık %6,5 ila %11,5'inin çatışma sırasında öldürüldüğü tahmin edilmektedir. Sovyet-Afgan Savaşı, Afganistan genelinde büyük yıkıma neden oldu ve bilim adamları tarafından Sovyetler Birliği'nin dağılmasına ve Soğuk Savaş'ın resmen sona ermesine katkıda bulunan önemli bir faktör olarak gösterildi.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan'daki Yahudilerin tarihi</span>

Yahudilerin 2000 yıldan fazla yaşadığı Afganistan'da dış göçler nedeniyle nüfus zamanla büyük miktarda azalmıştır. Afgan Yahudi cemaatleri bugün en çok İsrail'de ve bir kısmı da ABD'de varlıklarını sürdürmektedir. Bugün Afganistan'da Zablon Simintov isimli tek bir Yahudi kalmıştır. Zablon, Afganistan'ın başkenti Kâbil'deki köhne sinagogun bakımıyla ilgilenmektedir; dünyanın çeşitli yerlerindeki Müslüman ve Yahudilerden gelen yardımlarla yaşamını sürdürmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan pasaportu</span> pasaport

Afgan pasaportu Pasaport Genel Müdürlüğü tarafından uluslararası seyahat amacıyla Afgan vatandaşlarına verilir. Geçerli bir Afgan kimlik kartına (Tazkira) sahip olan her kişi, her 5-10 yılda bir yenilenen bir Afgan pasaportu için başvurabilir ve alabilir.

<span class="mw-page-title-main">Abdullah Abdullah</span> Afgan politikacı

Abdullah Abdullah, Afgan politikacı ve hekim. Afganistan İcra Kurulu Başkanı'ydı. Bir danışman olarak Eylül 2001'de öldürülen "Panjşir Aslanı" olarak bilinen Kuzey İttifakı lideri ve komutanı Ahmet Şah Mesud'un yakın arkadaşıydı. Abdullah, Taliban rejiminin yıkılmasından sonra, 2001-2005 yılları arası Afganistan Dışişleri Bakanı olarak görev yaptı. Taliban ile Afganlar arası barış görüşmelerine liderlik etmesi beklenen Ulusal Uzlaşma Yüksek Konseyi'ne (HCNR) liderlik etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Vahan Koridoru</span>

Vahan Koridoru, Afganistan'ın Doğu Türkistan`a kadar uzanan kuzeydoğu topraklarının dar şerit durumunda, Pakistan'ın Keşmir bölgesi idaresini Tacikistan'dan ayıran ve Kuzeyden güneye kadarki Pamir Dağları ve Hindukuş Dağları arasına sıkışmış bir koridordur. Uzunluğu yaklaşık 350 km ve genişliği 13-65 kilometredir.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Krallığı</span> 1926-1973 yılları arasında Orta Asyada bir monarşi

Afganistan Krallığı, Güney ve Orta Asya'da 1926'da Afganistan Emirliği'nin halefi olarak kurulan bir anayasal monarşiydi. Tahta çıktıktan yedi yıl sonra ilk kralı Emanullah Han tarafından emirliğin krallığa dönüşümü ilan edildi. Monarşi, 1973 Afganistan Darbesi'yle birlikte sona erdi.

Türkiye'deki Kırgızlar, Türkiye Kırgızları ya da Türkiye Kırgız Türkleri, 20. yüzyılda Orta Asya'nın Rus İmparatorluğu tarafından ele geçirilmesinden sonra kimi yıllarda az sayıda olarak Türkiye topraklarına gelen Kırgızların Türkiye sınırlarında kalan kısmıdır. Türkiye'deki Kırgızların sayısı 15 bin dolayındadır.

Van Kırgızları - Dünyadaki Kırgızların diasporalık kısımlarından biridir. Van Kırgızları günümüzde Türkiyenin doğusundaki Van gölünün kuzeyinde Ulupamir köyünde 1980'li yıllardan beri yaşamaktadır, bu yüzden Kırgızistan'daki akademisyenler "Van Kırgızları" olarak adlandırmışlardır. Esas kökleri - Afganistan Pamir yöresine yerleşen "İçeri Kırgızları"ndan gelirler.

<span class="mw-page-title-main">Rémy Dor</span>

Remi Dor - Fransız Türkolog ve Kırgız kültürü araştırmacısı.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Savaşı (1978-günümüz)</span>

Afganistan Savaşı, Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin 27-28 Nisan 1978'de gerçekleştirdiği Sevr Devrimi ile Afganistan Cumhuriyeti'nin yıkılıp Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulması sonrasında, kurulan hükûmete karşı olan kesimin ayaklanmasıyla başlayan ve devam eden iç savaş. Savaşın evreleri şunlardır:

<span class="mw-page-title-main">Afganistan ordu tarihi</span>

Afganistan ordusu, ilk kez 1709'da Kandehar'da Hotakîler'in ve ardından Dürrânîler'in kurulmasıyla ortaya çıkmıştır. Afgan ordusu, ülkenin Abdurrahman Han tarafından yönetildiği 1880'de İngilizlerin yardımıyla yeniden yapılandırılmıştır. 20. yüzyılın başlarında Kral Emanullah Han'ın yönetimi sırasında ve daha sonra Kral Muhammed Zahir Şah'ın kırk yıllık yönetimi sırasında modernize edildi; Sovyetler Birliği, 1950'ler ve 1970'ler arasında neredeyse tüm silah, eğitim ve askeri ihtiyaçları sağladı. 1978'den 1992'ye kadar, Sovyet destekli Afgan Silahlı Kuvvetleri, o zamanlar Amerika Birleşik Devletleri, Pakistan ve diğer ülkeler tarafından desteklenen çok uluslu mücahit gruplarla şiddetli çatışmalara girdi. Başkan Necibullah'ın 1992'de istifa etmesi ve Sovyet desteğinin sona ermesinden sonra, Afgan ordusu farklı gruplar tarafından kontrol edilen kısımlara ayrıldı. Bu dönemi, liderleri Pakistan Silahlı Kuvvetleri tarafından eğitilen ve etkilenen Taliban rejimi izledi.

<span class="mw-page-title-main">2021 Taliban saldırısı</span> Afganistandaki askeri saldırı

2021 Taliban saldırısı, Taliban ve müttefik militan grupların Afganistan İslam Cumhuriyeti ve müttefiklerine karşı 1 Mayıs 2021'de başlayan ve 15 Ağustos 2021'de Kabil'in Düşüşü ile biten büyük bir saldırıydı. Saldırı sonucunda Taliban ülkeyi ele geçirdi ve Afganistan İslam Emirliği'ni kurdu.

Afganistan, Peştuca ve Darice olmak üzere iki dilin hem resmi hem de en yaygın olarak konuşulduğu çok dilli bir ülkedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.