Radikalizm (tarihsel)
| Makale serilerinden |
| Makale serilerinden |
| Liberalizm |
|---|
 |
Radikalizm veya klasik radikalizm,[1] sosyal liberalizm, sosyal demokrasi, sivil liberteryenizm ve modern ilerlemeciliğin öncüsü, 18. yüzyılın sonlarında ve 19. yüzyılın başlarında liberalizm içindeki sol-kanat tarihsel bir siyasi harekettir.[2][3]
Kavram olarak ilk defa 1820'lerde İngiltere'de ortaya çıkan Radikalizm, hem henüz doğmakta olan işçi sınıfının önderleri arasında, hem de birçok yeni sanayicilerin çevresinde benimsenmekteydi. Kurumsallaşma yanlısıydılar. Tarih, gelenek ve görenek gibi kavramları bir yana iterek, her şeyin kendine özgü gerçek köklerine inmeye ağırlık verdiler. Parlamento'nun ve yargı erkinin tümüyle yeniden düzenlenmesini istiyorlardı. Demokrat yönleri daha güçlüydü. Siyasi oy hakkının herkese verilmesinden yanaydılar.[4]
Fransa'da Temmuz Monarşisi'ne karşı çıkan, Üçüncü ve Dördüncü Cumhuriyetlerde ağırlıklı rol oynayan, Devrim'den miras alınan temel ilkelerin uygulanmasını savunan Cumhuriyetçilerin öncülüğünde doğan bir siyasi hareket. Daha özel olarak radikal Cumhuriyetçi ve radikal sosyalist partilerin doktrinlerine atıfta bulunur. Joseph Caillaux'nun savunduğu genel oy hakkının tesis edilmesi, Kilise ile Devletin ayrılması, laik, ücretsiz ve zorunlu ilköğretimin kurulması ve artan oranlı gelir vergisi, radikalizmin önerdiği başlıca reformların bir parçasıydı. Alexandre Ledru-Rollin, Georges Clemenceau, Pierre Mendès Fransa radikalizmin büyük figürleriydi. Özel mülkiyet kavramına sıkı sıkıya bağlı olan radikalizmin destekçileri, bunun kaldırılmasını talep eden Marksist sosyalistlere hızla karşı çıktılar.[5]
Bu hareketin Fransa'daki sol kanadı ise Üçüncü Cumhuriyet'in kuruluşunu takip eden yıllarda radikalizmin sol kanadını oluşturan siyasi bir harekettir. Daha özel olarak radikal Cumhuriyetçi ve radikal sosyalist partiler veya onlardan doğan hareketler içindeki reformist sosyalizme yakın eğilimleri belirtir.[6]
19. yüzyılda Birleşik Krallık, kıta Avrupası ve Latin Amerika'da radikal terimi, Fransız Devrimi'nden esinlenen ilerici bir liberal ideolojiyi belirtir. Tarihsel olarak radikalizm, Fransız Devrimi ve diğer ülkelerde ilham verdiği benzer hareketlerle erken bir form olarak ortaya çıktı.
Sosyal liberalizm ve sosyalizm ana akım siyasi ideolojiler olarak ortaya çıkmadan önce, radikalistler modern siyasette sosyal liberallere veya sosyalistlere benzer bir sol siyasi konumdaydı. Sosyal demokrasi kendi başına ayrı bir siyasi güç olarak ortaya çıktıkça, bir zamanlar tarihsel sol radikalizm ile muhafazakâr liberalizm arasında var olan farklılıklar azaldı. 1940 ve 1973 arasında, sosyal demokrat ve muhafazakâr-liberal partiler tarafından üstlenilen rolü ve felsefesiyle, Avrupa'nın kalbinin attığı yerlerin çoğunda feshedildi. Bununla birlikte, bazı bölgeler (Latin Amerika ve Asya gibi) hala "radikal" bir geleneğe sahiptir.
Türkiye ve Radikalizm
1926 yılında Fransız Radikal Partisi, Cumhuriyet Halk Fırkası'nı "sizin programınız radikal fırkaları programının tamamen aynıdır. Biz beynelmilel bir itilaf yaptık, sizin de buna iltihakınızı rica ederiz" diyerek Radikal ve Benzeri Demokratik Partilerin Uluslararası İttifakı'na davet etmiştir.[7]
Bir ara Fransız Radikal Partisi başkanlığı ve Fransız başbakanlığı yapan Édouard Herriot Türkiye'ye 1933 yılında yaptığı ziyarette şu cümleleri sarf etmiştir:
“Görüyorsunuz ya, ben sizin en eski bir dostunuzum 1913'teki fikrimi değiştirmedim. Çünkü Türk milletinden düşündüğüm şeyden başka bir hareket görmedim. Ben laik ve Radikalim. Siz de laik ve Radikalsiniz. 1924'te Hariciye nazırı (dışişleri bakanı) olur olmaz aramızdaki mektep ihtilafını derhal hallettim. Geçen sene de mevkii iktidarda iken Suriye ihtilafını düzelttim. Görüyorsunuz ya! Fikrimi hiç değiştirmedim. Dünya sulhu için Türk’lerle beraber çalışmağı düşündüm ve bu düşüncemde musırrım. Hiç şüphe yok ki, Büyük Şefiniz Gazi Mustafa Kemal Hz. dünyanın en inkılâpçı bir adamıdır. Saltanat ve hilafeti kaldıran, yaptığı büyük inkılâplarla Türk milletine en mes’ut bir istikbal hazırlayan bu büyük adam hakkında söyleyecek söz bulamıyorum. Gazi Hazretlerinin kudretini ölçmek için eserlerini görmek kâfi değil midir? O, asırların güç yetiştirdiği bir dehadır. Bu seyahatimde beni en fazla mes’ut eden nokta Gazi Hazretlerine tazimlerimi arza fırsat bulacağımdır.”[8]
“Gazi Hazretlerini henüz tanımak şerefine nail olmadım. Fakat her şahıs eserleri ile ölçülür. Gazinin eserleri ise meydandadır. Bilhassa inkılâbın ilk merhalesi olarak hilâfet ve saltanatı ilgaya karar vermesi, Gazinin büyüklüğü hakkında lâzım gelen fikri vermiş ve tarihe geçirmiştir. Ben Gazinin hayranıyım. Fazla bir şey söylemeye artık ne lüzum var?”[9]
Édouard Herriot, İzmir'deyken yaptığı bir açıklamada Türkiye'ye yönelik izlenimini şöyle ifade etmektedir:
“Bilhassa Gazi Hazretlerinin memleket harsını yenilemek için esas tuttuğu Laisizm fikrinin hayranıyım. Zira, bu, Fransız Devrimi'nin de esaslarından biridir.”[10]
Yine Herriot, radikal düşüncenin tanımına uygun olarak Atatürk'ü şöyle anlatmaktadır:
(...) Hemen söylemeli ki, Mustafa Kemal bir diktatör değildir. Ben onu hakiki bir cumhuriyetçi, laik, liberal, kelimenin bugün modası geçmiş de olsa pozitivist olarak kabul ediyorum. Onu halkın hukukuna samimiyetle ve derinden hürmetkar bir demokrat olarak sayıyorum (...)[11]
Türkiye Cumhuriyeti'nin 10. yılında, Herriot'nun Cumhuriyet Bayramı tebrikine cevap olarak Atatürk şu sözleri etmiştir:
"Radikal Fırkası Reisi M. Herriot Hazretleri'ne
Dostane tebriklerinizden ve temennilerinizden dolayı gerek Zatıalinize ve gerek Fransız Radikal Fırkası'na samimi surette teşekkür ederim. Büyük ve cumhuriyetçi ve cumhuriyet fikirlerini o kadar asil bir kanaatle temsil etmekte olan bir fırka tarafından bana yöneltilen sözlerden pek mütehassis olduğum halde size ve fırkanıza gerek kendi namıma ve gerek Cumhuriyet Hükümeti namına çok dostane selamları arz ederim, Reis Hazretleri."[12]
İsmet İnönü "Atatürk’ün Ölümünün 24. Yıldönümü Dolayısıyla Türkiye Radyolarında Verilen Söylev" kapsamında şunları söylemiştir:
Demokrasiyi hazırlama devri
Benim herkesin bilmesini istediğim husus şudur: Demokratik rejim Atatürk İdaresinin amacı olmuştur. Atatürk idaresinin demokratik rejimi hazırlama devri olduğu Avrupa ilim adamlarınca hem Atatürk'ün sağlığında, hem ayrıldıktan sonra bir araştırma konusu olmuştur. Ben, M. Herriot'dan idaremizin tamamı ile 1789 Fransız İhtilâli prensiplerinin ayni olduğunu dinlemişimdir. Atatürk'ten sonra Fransız Profesör Maurice Duverger, Atatürk idaresinin demokratik rejimi hazırlama devri olduğunu takdir etmiştir. Zaten Atatürk'ün ayrılmasında bütün demokrasi dünyasının yakın ilgi ve sempati göstermesinin temel sebebi budur. Bu, modern ve medenî manâda bir islâhatçı ve insaniyetçi devlet adamına duyulan saygının eseridir. Mutlakiyet heveslisi bir insana medenî âlemin genel bir ilgi göstermesi tasavvur edilemez. 1789 ihtilâlini bir burjuva ihtilâli sayanlar ve onu daha başka ihtilâllerin takip etmesi özleminde olanlar bulunabilir. Ama bunların önder diye Atatürk'ü göstermeye çalışmaları, kaba bir sahtecilikten başka bir şey değildir[13]
Klasik ve modern radikalizm
Kaynakça
- ^ Nails Grene; Marjorie Grene; Debra Nails, (Ed.) (1986). Spinoza and the Sciences. Springer Science & Business Media. s. 162. ISBN 9789027719768.
... Yet we are sufficiently outside classical radicalism or classical liberal Utopianism to draw a few conclusions. ...
- ^ Paul McLaughlin, P. McLaughlin, (Ed.) (2012). Radicalism: A Philosophical Study. Palgrave Macmillan.
- ^ Jacob Kramer, (Ed.) (2017). The New Freedom and the Radicals: Woodrow Wilson, Progressive Views of Radicalism, and the Origins of Repressive Tolerance. Temple University Press.
- ^ "Index". anabilgi.anadolu.edu.tr. 24 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2023.
- ^ "Radikalizm". Dictionnaire de l’Académie française. 24 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2023.
- ^ "Fransız Akademisi Sözlüğü'nde Radikal-sosyalizm". Dictionnaire de l’Académie française. 24 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2023.
- ^ Uyar, Hakkı. "CHP'nin Avrupa'nın Radikal ve Demokrat Partileri ile İlişkileri (1926-1935)". 26 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2024 – www.academia.edu vasıtasıyla.
- ^ “Eski Fransız Başvekili M. Heriyo Dün Şehrimize Geldi”, Anadolu, 9 Ağustos 1933.
- ^ M. Heryo Bugün Gidiyor”, Cumhuriyet, 11 Ağustos 1933.
- ^ “M. Herriot Şehrimizde, Sabık Fransız Başvekilinin Gazetemize Mühim Beyanatı”, Yeni Asır, 9 Ağustos 1933.
- ^ Atatürk'ün Bütün Eserleri. 26. Cilt (1932–1934), s. 220.
- ^ Atatürk'ün Bütün Eserleri. 26. Cilt (1932–1934), s. 303.
- ^ "İnönü Vakfı, İsmet İnönü Konuşma, Demeç, Makale, Mesaj ve Söyleşileri 1961 – 1965, İsmet İnönü, İsmet İnönü Kimdir, İsmet İnönü Hayatı, İsmet İnönü Resimleri, İsmet İnönü Biyografisi, Mevhibe İnönü, Mevhibe İnönü Kimdir, Mevhibe İnönü Hayatı,İnönü Vakfı, Pembe Köşk, Özden Toker". www.ismetinonu.org.tr. 10 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
