Rızaeddin Fahreddin
| Rızaeddin Fahreddin | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 12 Ocak 1859 Bügülme, Tataristan |
| Ölüm | 12 Nisan 1936 (77 yaşında) Ufa, Başkurdistan |
| Meslek | Müftü |
| Milliyet | Tatar |
| Vatandaşlık | Rus İmparatorluğu Sovyetler Birliği |
Rızaeddin Fahreddin veya tam adıyla Rızaeddin bin Fahreddin bin Seyfeddin eş-Şirdanî (Tatarca: Ризаэддин Фәхреддин; 12 Ocak 1859, Bügülme[1][2] - 12 Nisan 1936, Ufa), Tatar müftü, tarihçi. Ceditçi ve reformcu fikirleriyle tanınmaktadır.
Hayatı
On yaşında, bugün Leninogorsk bölgesinde bulunan Tüben Şelçeli Medresesi'nde eğitimine başladı. Bu sırada klasik eserleri istinsah ederek bilgi birikimini artırdı. 25 yaşından itibaren İsmail Gaspıralı'nın çıkardığı Tercüman gazetesini okumaya başlamasıyla yeni fikirler tanıdı ve Gaspıralı ile mektuplaşmaya başladı. Şehabeddin Mercanî'nin reformcu fikirleri dikkatini çekti ve kendisiyle tanışmak için Kazan'a gitti. Eğitiminin ardından 1887'de öğrenim gördüğü medresede ders vermeye başladı. Ertesi yıl fikir dünyasını etkileyen Cemaleddin Efganî ile Sankt-Peterburg'da tanıştı.
1889'da medreseden ayrıldıktan sonra imam ve müderrislik görevine başladı. 1891 yılında Ufa'da bulunan Orenburg Müftülüğü'nde kadılık görevine getirildi. Rus Devrimi (1905)'nden sonra Müslümanların basın kurmasına izin verilmesi üzerine kadılık görevinden istifa ederek Orenburg'da Vakit gazetesinde yazı yazmaya Şura dergisinde editörlük yapmaya başladı. Bu sırada bulunduğu şehirde medresede siyer ve hadis dersi verdi. Sevinçle karşıladığı Ekim Devrimi'nden sonra yazdığı gazete ve derginin kapatılmasından sonra umudu kırıldı.[3] Ardından tekrar Ufa'daki kadılık görevine geri döndü.
Alimcan Barudi'nin ölümünden sonra onun yerine müftülük görevini vekaleten devraldı. 1923'te Ufa Müftülüğüne seçildi. Bu müftülüğün yayın organı olarak İslam Mecellesi adında bir dergi çıkardı. 1926'da Mekke'de organize edilen İslam Kongresi'ne Sovyetler Birliği delegeleri reisi olarak iştirak etti. Sovyetler Birliği'nin din adamları ve kurumları üzerindeki baskılarını artırması üzerine protestolarını her daim sürdürdü. 12 Nisan 1936'da maddi sıkıntılar içerisinde Ufa'da öldü.
Fikir dünyası
Fikri dünyasını etkileyenler arasında Cemaleddin Efganî, İsmail Gaspıralı, Muhammed Abduh, Kasım Emin ve Şehabeddin Mercani gibi isimler vardır. Musa Carullah ise yakın ahbabıdır. Türk dilinde birliği savunmuş, tasavvufa mesafeli durmuştur. Sovyetler Birliği'ni methetmemiştir.
Eserleri
Tarih
- Bulgar ve Kazan Türkleri
- İbn Battuta'nın Deşt-i Kıpçak'taki Seyahati
- Altınorda Hanları
- Kazan Hanları
Biyografi
- Asar
- İbn Rüşd
- Meşhur Hatunlar
- İmam Gazzali
- Ebü'l-Ala el-Maarri
- İbn Teymiyye
- Şeyh Zeynullah Hazret'in Terceme-i Hali
- İbn Arabî
- Ahmed Midhad Efendi
Din, Ahlak ve Eğitim
- Kitabü'l-İ'tibar
- et-Tahrirü'l-musaffa
- Terbiyeli Bala
- Menasıb-ı Diniyye
- Terbiyeli Ana
- Terbiyeli Ata Ya ki Kıraat-i Türki
- Adab-ı Ta'lim
- Nasihat
- Aile
- Rusya Müslümanlarının İhtiyaçları ve Onlar Hakkında İntikad
- İslamlar Hakkında Hükûmet Tedbirleri
- Rahmet-i İlahiyye Meselesi
- Cevamiu'l-kelim Şerhi
- İlm-i Hadisten Kütüb-i Sitte ve Müellifleri
- Dini ve İctimai Meseleler
Kaynakça
- ^ Шакуров Р. З. Фахретдинов Риза (Ризаитдин) Фахретдинович. // Башкортостан: краткая энциклопедия. — Уфа: Башкирская энциклопедия, 1996. — С. 604. — 672 с. — ISBN 5-88185-001-7.
- ^ "Татарская Энциклопедия". 13 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2022.
- ^ Goulnara Baltanova, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt: 35, sayfa: 70-71
