Puntila Ağa ve Uşağı Matti

Puntila Ağa ve Uşağı Matti
Herr Puntila und sein Knecht Matti
Bursa Devlet Tiyatrosu'nda oyun afişi
Yazar	Bertolt Brecht
İlk gösterim	5 Haziran 1948
İlk gösterildiği yer	Schauspielhaus Zürich
Orijinal dil	Almanca
Tür	Epik komedi
Zaman ve mekân	Finlandiya, 1920"ler

Puntila Ağa ve Uşağı Matti (Almanca: Herr Puntila und sein Knecht Matti), Alman modernist yazar Bertolt Brecht'in 1940 yılında yazdığı epik komedi oyunu. Ayıkken kapitalizmin katı kurallarının etkisinde kalan, sarhoşken ise insancıl yönlerini ortaya çıkaran toprak ağası Puntila'nın ikilemi üzerinden işlenen oyun, psikolojik ve sosyolojik öğeler içeriyor.^[1] Brecht'in, II. Dünya Savaşı sırasında, Finlandiya'da sürgünde iken yazdığı eser, ilk kez 1948'de, Zürih'te sahnelenmiştir.^[2] Puntila ile uşağı Matti arasındaki ikili ilişki, Charlie Chaplin'in Şehir Işıkları filmindeki (1931) Tramp ile Milyoner arasındaki ilişkiyle benzeşmektedir.^[3]

Oyun, kapitalist düzenin acımasız aristokrat yüzü Puntila Ağa ve uşağı Matti'nin, sosyal ve ekonomik farklılıklar fonunda, sürekli ikili bir şekil alan ilişkisini mizahi bir dille anlatmaktadır. Zengin bir toprak ağası olan Puntila, çalışanlarıyla tam olarak nasıl davranacağını bilemezken, sarhoş olduğu zaman iyi bir işveren, ayık olduğu zaman ise zalim bir efendi olarak davranır. Bu ikilemler yüzünden, kızı Eva'yı kah zengin bir ataşe, kah da kızına âşık olduğunu bildiği Uşak Matti ile evlendirmeye karar verir. Matti, patronunun değişken durumuna bir anlam veremese de, onunla dost olmaya çalışarak, Eva'ya yaklaşmayı umut etmektedir.

Oyunun metni, Fin yazar Hella Wuolijoki'nin, kişisel anılarından yola çıkarak, 1930'lu yıllarda yazdığı Sahanpuruprinsessa isimli komedisine dayanmaktadır.^[3] Şöyle ki, Brecht, hikâyeyi gördükten sonra, 1940 yılında, Fin Dram Yazarları Birliği tarafından düzenlenen bir yarışmaya katılmak üzere, Wuolijoki'ye teklif götürür. Teklifinin kabul edilmesiyle birlikte, oyun üzerinde çalışmaya başlarlar. Brecht'in çalışabilmesi için oyun, Margarete Steffin tarafından, Die Sägenmehlprinzessin (Hızar Talaşı Prensesi) adıyla Almancaya tercüme edilir.

"Hella Wuolijoki ile, Finlandiya'da bir yarışma için bir halk oyunu yazmaya giriştik. Bir Fin toprak ağası ile şoförünün serüveni. Ağa yalnız sarhoş olunca insanlaşıyor, çünkü o zaman çıkarlarını unutuyor."^[4]

Brecht, temel konuya sadık kalsa da, genel konsepti ve bazı detayları değiştirir. Orijinal metinde, aslında yargıç olan ve şoför Kalle Aaltonen rolüne giren Dr. Vuorinen karakteri, yeni versiyonda Uşak Matti'ye dönüşür.

"Puntila üstünde çalışma. Hella Wuolijoki'nin oyunu, yarı yarıya bitmiş durumda bir konversasyon komedisi. (...) Benim yapmam gereken ise, temeldeki kaba hikâyeyi işlemek, ruhsallaştıran diyalogları ayıklamak ve Fin halk yaşantısının anlatılarına, görüşlerine yer açmak, "Ağa" ile "Uşak" karşıtlığını sahneye getirmek ve konuya şiirini ve güldürüsünü yeniden kazandırmak. Konu, alışılmış dram tekniğinin Hella Wuolijoki'yi tüm alçak gönüllülüğüne, yaşam deneyimine, canlılığına ve yazarlık yeteneğine rağmen nasıl engellediğini gösteriyor."^[4]

Brecht'in 2 Eylül'de başlayıp, 19 Eylül'de bitirdiği Puntila ya da Yağmur Hep Aşağı Doğru Yağar (Puntila oder Der Regen fällt immer nach unten) isimli versiyon, Finceye İso-Heikkilän isäntä ja hänen renkinsd Kaile. Komediakertomus Hämeen humalasta (Büyük Heikkilä Ağa ile Uşağı Kaile. Tavastland Sarhoşluğu Üstüne Komedik Hikâye) ismiyle çevrildi. Oyun, yazar adı olarak Ursus ismini kullanarak yarışmaya verilse de, ödül alamadı. 1940'ta Steffin, daktilo metnini temize çekip Brecht'e gönderdi. Sonraki yıllarda, Halk Oyunu Üstüne Notlar adıyla yayınlanacak olan bir sonsöz de eklenen oyuna, Ağa Puntila ve Uşağı Matti adı verildi. 1941 yılında, Brecht ve Wuolijoki, oyunun telif hakları üzerine bir anlaşma imzaladılar. Oyun (Fince versiyon) ilk kez 1946 yılında, Hella Wuolijoki tarafından Helsinki'de yayınlandı.

Puntila Ağa ve Uşağı Matti, ilk kez 5 Haziran 1948'de, Schauspielhaus Zürich tiyatrosunda sahnelendi. Oyunu, Brecht yönetse de, resmî çalışma izni olmadığı için künyede yönetmen olarak Kurt Hirschfeld'in ismi yer aldı. Bu temsilde, Puntila rolünü Leonard Steckel, Matti rolünü Gustav Knut, Eva rolünü ise Helen Vita canlandırdı.^[5]

Teknik kadro

• Yönetmen - Bertolt Brecht
• Yönetmen asistanı - Kurt Hirschfeld
• Tasarımcı - Teo Otto

Oyuncu kadrosu

• Leonard Steckel - Puntila Ağa
• Gustav Knut - Uşak Matti
• Helen Vita - Eva
• Lukas Amann - Ataşe
• Therese Giese - Emma
• Blandine Ebinger - Eczacı kız

Oyun, Almanya'da ilk olarak, Hamburg'daki Deutsches Schauspielhaus tiyatrosunda oynanmaya başlandı. Albert Lippert'in rejisiyle sahnelenen oyun, 22 Kasım 1948 tarihinde prömiyer yaptı.

Brecht, eşi Helene Weigel ile birlikte, 1949 yılında kurduğu Berliner Ensemble tiyatrosunun açılış oyunu olarak Puntila Ağa ve Uşağı Matti'yi tercih etti. 12 Kasım 1949'da, Deutsches Theatre'da prömiyer yapan oyun, Erich Engel ve Brecht'in yönetimiyle sahneleniyordu.

Teknik kadro

• Yönetmen - Erich Engel
• Besteci - Paul Dessau
• Tasarımcı - Casper Neher

Oyuncu kadrosu

• Leonard Steckel/Curt Bois - Puntila Ağa
• Erwin Geschonneck - Matti
• Therese Giese - Emma
• Annemarie Hase - Fina
• Regine Lutz - Sütçü kız

Türkçeye, Yılmaz Onay tarafından çevrilen oyun, ilk kez 1965 yılında Dormen Tiyatrosu'nda sahnelenmiştir. Sonraki yıllarda yine çeşitli tiyatro toplulukları tarafından oynanmaya devam etmiştir.

Teknik kadro

• Yazar - Bertolt Brecht
• Çeviren - Yılmaz Onay
• Yönetmen - Necati Zengin

Oyuncu kadrosu

• Necati Zengin - Puntila
• Süleyman Sırtkaya - Matti
• Zeynep Yılmaz - Eva
• Ramazan Uzun - Garson
• Soner Çelik - Yargıç
• Bülent Şen - Ataşe
• İbrahim Gürsoy - Veteriner/Avukat
• Yasemin Aslan - Kaçakçı Emma
• Sevil Araboğlu - Eczacı kız/Fina
• Songül Nadir Kamber - Sütçü kız
• Güliz Oktar - Telefoncu kız
• Duygu Elmas - Laina

Oyun, 2007 yılı Ekim ayında Boğaziçi Üniversitesi Oyuncuları tarafından sahnelenmiştir.^[6]

Teknik kadro

• Reji - Mustafa Çiçek, Nevzat Eser, Nihal Albayrak, Özge Korkmaz
• Reji danışmaları - Ömer Özdinç, Özgür Eren
• Müzikal danışman - İbrahim Odak
• Canlı müzik - Birgül Serçe, Mesut Gökdai, Orçun Yıldırım, Şale Türkeli, Uluç Büyükbeşe
• Dekor ve aksesuar - Ahmet Özkan, Merve İş, Öner Zafer, Tuğçe Çuhadaroğlu
• Kostüm - Dila Okuş, Duygu Dalyanoğlu, Pınar Gümüş, Yaprak Aydın
• Işık - Banu Karakaş, Mustafa Çiçek, Samet Kurtuluş, Zilan Kaki
• Afiş tasarım - Öner Zafer

Oyuncu kadrosu

• Ahmet Özkan
• Banu Karakaş
• Burak Akyunak
• Dila Okuş
• Duygu Dalyanoğlu
• Merve Han
• Merve İş
• Mustafa Çiçek
• Nevzat Eser
• Nihal Albayrak
• Özge Korkmaz
• Volkan Mantu

En son, Bursa Devlet Tiyatrosu'nda sahnelen oyun, 3 Ekim 2017'de prömiyer yapmış ve 2017-18 sezonu boyunca oynanmaya devam etmiştir.^[7][8]

Teknik kadro

• Yazar - Bertolt Brecht
• Çeviren - Yılmaz Onay
• Yönetmen - Ümit Aydoğdu
• Müzik - Oktay Köseoğlu

Oyuncu kadrosu

• Halil Balkanlar - Puntila
• Ali Volkan Çetinkaya - Matti
• Serap Uluyol Karanfilci
• Levent Uzunbilek
• Hatice Sezer
• Ali Bircan Teke
• Acan Ağır Aksoy
• Cenk Turan
• Salih Cem Şener
• Erdem Erdoğan
• Nejat Orbay Şehlikoğlu
• Cem Hamza Çanakoğlu
• Ayşe Dinç
• Cansu Yılmaz
• Öykü Esendemir
• Erem Nalcı
• Emine Irmak Bavkır
• Sıdıka Derya Gümral
• Nergiz Acar
• Gizem Çakmak
• Ceren Kayış
• Diyar Gönülalçak
• Irmak Şahin
• Didem Ale
• Çağla Genç