İçeriğe atla

Pullman Şirketi

Pulman vagonunun içi
Pullman Grevi sırasında şirket merkezi ordu birlikleri tarafından korunuyor
1962 yılına ait bir Pullman reklamı

Pullman Şirketi, 1867 yılında George Pullman tarafından kurulmuş olan demiryolu vagonu üretim şirketidir. ABD'de sanayi devrimi sırasında artan demiryolu taşıma ihtiyacını karşılayan şirketin geliştirdiği vagon tasarımı günümüzde hala şirketin ismi olan pulman adıyla anılmaktadır. Şirketin faaliyet gösterdiği alanda yapılan işçi örgütlenmeleri ve grevleri de tarihe mal olmuştur. Şirket bünyesinde hammallık yapan Vagon Hamalları Sendikası 20.yüzyılda ABD'deki en güçlü Afrikalı-Amerikalı sendikası olmuştur.

Tarihçe

Uzun bir tren yolculuğu sırasında geceyi rahatsız bir şekilde geçiren George Pullman tüm yolcular için uygulanabilecek ve uyumayı kolaylaştıracak bir tasarım geliştirmeye karar verir. Buna göre yolcuların oturdukları kısmın üstündeki bölme kapalı bir şekilde günümüzdeki uçaklardaki gibi durmaktadır. Geceleyin ise üst kısım açılıyor ve birbirine karşılıklı bakan iki koltukla birlikte görece rahat bir gece geçirilmesini sağlıyordu. Bugünün standartlarına göre oldukça ilkel olarak tanımlansa bile dönemin standartlarında büyük bir ilerleme olarak değerlendirilmiştir. Oturma gruplarının arkasından çekilebilen perde sayesinde az da olsa bir mahremiyet sağlanıyor, her vagonun sonundaki tuvaletlerde ise hem kadın hem erkekler için ayrı bölümler bulunuyordu.

1862 yılında şirketini kurarak konforlu tren vagonları üretmeye başlayan Pullman, özellikle zengin müşterileri için o dönemde düşünülemeyecek derecede lüks yolculuk ortamları sağlamıştır. Yapılan özel vagonlarda halılar, gelişmiş tuvalet sistemleri, mobilyalar, kütüphaneler, kart oyunları için uygun masalar ve görülmemiş bir hizmet standardı yakalanmıştır.

Ancak tüm bu gelişmelere rağmen Pullman Şirketi daha çok 1894 yılında sendikalı işçiler tarafından gerçekleştirilen Pullman Grevi kötü bir şöhret elde etmiştir. Ekonomik kriz döneminde işçilerini haklarında yapılan kesintiler sonunda eyleme giden işçiler dönemin ünlü sosyalisti Eugene V. Debs liderliğindeki Amerika Demiryolu İşçileri Sendikasına örgütlenmişlerdir.

1897 yılında Pullman'ın ölümünden sonra ABD Başkanı Abraham Lincoln'un oğlu Robert Todd Lincoln şirketin başına geçmiştir. Şirket 1955 yılında Şikago'da kendi fabrikası için kurmuş olduğu Pullman kasabasından taşınır. Pullman şirketi 1930 yılında Standard Steel Fabrikasını satın alır. 1982 yılında en son üretilen Amtrak modelinden sonra vagon üretimini sona erdiren şirket Bombardier tarafından satın alınınca vagon tasarımları da el değiştirir.

Şirket tarihi

Şirket 1 Ocak 1900 tarihinde rakip şirketlerin bünyeye katılması ve hisselerin yeniden organize edilmesiyle şirket The Pullman Co. adını alır. 1924 yılında üretim kısmını içerecek şekilde Pullman Car & Manufacturing Co. kurulur. ana şirket olan Pullman Co. ise 1927 yılında Pullman Inc. olacak şekilde yeniden yapılandırılır. Şirket için en kârlı dönem 1920'li yılların ortaları olur. bu dönemde şirketin sahip olduğu vagon sayısı 10 bin seviyelerine çıkmıştır. Şirketin sağladığı hizmet sektöründe 28 bin kondüktör ve 12 bin hamal istihdam edilir. Şirket 1934 yılında standard Steel Co. ile birleşerek Pullman-Standard adını alır. Vagon üretimine yönelik olan birliktelik 1982 yılına kadar sürecektir. 1940 yılında şirket genişleme aşamasındayken Adalet Bakanlığı tarafından aleyhine açılan anti-tröst davasıyla karşı karşıya kalır. Davada şirketin vagon üretim ve tren seyahat hizmetlerinin ayrılması talep edilir. 1944 yılında alınan kararla şirketin üretim ve hizmet olarak ayrılması sonucuna varılır. Şirketin hizmet alanındaki faaliyetleri çok sayıda farklı demiryolu hizmet şirketine satılarak parçalanmıştır.[1] 1943 yılında gemi üretim alanında faaliyete giren şirket II. Dünya Savaşına yönelik olarak küçük ölçekli savaş gemisi üretimine başlar. Bu amaçla Chicago'da Calumet Gölü kıyısına tersane kurulur. faaliyet gösterilen iki yıl boyunca 60 metre uzunluğa ve 640 ton ağırlığa sahip 34 adet Korvet ile 70 metre uzunluğa ve 520 ton ağırlığa sahip Amfibi hücum gemisi üretilir. Şirket 1944 yılındaki parçalanmadan sonra üretim, hizmet ve vagon kiralama alanında faaliyet gösteren üç şirkete ayrılır. Hizmet üretimiyle ilgili şirket 1968 yılında lağvedilecektir. Üretim yapan şirket 1981 yılına kadar varlığını sürdürecektir. Vagon tasarımları ayrı bir tasarım şirketi olan Pullman Technology Inc. bünyesinde değerlendirilecektir. Bu şirket ise günümüzde halen Bombardier bünyesinde faaliyet içindedir.

Pullman yerleşimleri

Pullman, Şikago

Şirket Şikago şehrinin 23 km güneyindeki 16 km² araziye 1880 yılında Pullman isimil bir kasaba kurar. Tamamen şirketin sahip olduğu kasaba 6 bin fabrika işçisi ve yan sanayi çalışanı için ev, alışveriş merkezi, kütüphane, kilise ve eğlence merkezleri içerir.

Pullman evinde doğdum, Pullman dükkanında beslendim, Pullman okulunda okudum, Pullman Kilisesine gittim ve ölünce Pullman Cehennemine gideceğim.

— Bir Pullman işçisi

Kasabada alkol tüketimi yasaktı, ancak kasabadaki Florence Otelinde çok pahalı olarak bulunabiliyordu. Pullman Grevi sonrasında yapılan denetlemelerin ardından 1898 yılında mahkeme kararıyla kasaba şirketten satın alınarak Şikago'ya dahil edildi. Bugün Pullman bölgesi National Historic Landmark ilan edilmiştir.

Pullman hamalları

Pullman hamalı bir yolcuya yardım ederken

Pullman Şirketi özellikle hamallarıyla tanınırdı. Bu görevde özellikle yoğun bir şekilde çalışan Afrikalı-Amerikalı işçiler döneme göre iyi ücret alırdı. Pullman hamalları sendikalarda örgütlenmiştir.

Ürünler

Vagon

Troleybüs

Kaynakça

  1. ^ İlgili arşiv çalışması 10 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 24 Kasım 2011 tarihinde erişilmiştir

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tren</span> raylar üzerinde giden ulaşım ve taşıma aracı

Tren, raylar üzerinde bir ya da birkaç lokomotif tarafından çekilen veya itilen vagonlardan oluşan ulaşım aracı. Tren kelimesi Türkçe ve diğer dillere Latince trahereden (çekmek) türeyen eski Fransızca trahinerden gelmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Compagnie Internationale des Wagons-Lits</span>

Compagnie Internationale des Wagons-Lits, yataklı ve yemekli vagonları bulunan Fransız demiryolu işletmesi.

<span class="mw-page-title-main">Şark Ekspresi</span> 1883 ile 1977 yılları arasında Paris ve İstanbul arasında sefer yapan uluslararası tren

Şark Ekspresi ya da orijinal adıyla Orient Express, 1883 ile 1977 yılları arasında Paris - İstanbul arasında sefer yapan tren.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları</span> Türk devlet kurumu

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD), Türkiye'deki demiryolu ulaşımının altyapısını geliştiren, düzenleyen ve kontrol eden resmî kurumdur.

Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayi A.Ş. veya kısaltmasıyla TÜLOMSAŞ, Eskişehir merkezli, TCDD'nin bağlı ortaklığında 1986-2020 arası faaliyet gösteren lokomotif üreticisi anonim şirket. Tüm faaliyetleri 2020'de kurulan TÜRASAŞ bünyesine dahil edilerek varlığına son verilmiştir.

Türkiye Demiryolu Makinaları Sanayii Anonim Şirketi (TÜDEMSAŞ), 1939 yılında Sivas'ta kurulmuş, esas işi yük vagonu üretimi ve tamiri olan TCDD'ye bağlı bir şirkettir. Sivas şehir merkezinde bulunan TÜDEMSAŞ, içerisinde 4 fabrikasının bulunduğu büyük bir kampüsü vardır; vagon üretim, vagon onarım, talaşlı imalat ve dökümhane.

Başkent Ekspresi, önceden Ankara – İstanbul, 2009-2012 yılları arası Eskişehir – İstanbul ana hattında sefer yapmış TCDD'ye ait bir süper eksprestir. Kalkış istasyonu Eskişehir Garı olan tren 314 km.'lik seyahatini 4:12 saatte tamamlamaktaydı. Başkent Ekspresi her gün iki şehirden karşılıklı olarak hareket etmekteydi. Önceliği yüksek olduğu için demiryolunun tek hat olduğu bölümlerde diğer trenler Başkent Ekspresi'ne yol verirlerdi.

1927 Adana Demiryolu Grevi, Mersin-Adana-Akçakale-Ceylanpınar-Nusaybin tren hattındaki işçilerin başlattıkları 10 Ağustos 1927'de başlattığı ve 13 gün süren, hükûmetin de araya girmesiyle işçilerin %7'lik maaş zammını kabul ettiği grevdir.

<span class="mw-page-title-main">Demiryolu hat açıklığı</span> demiryolu hattındaki raylar arasındaki boşluk

Demiryolu hat açıklığı, bir demiryolu hattını oluşturan yük taşıyan iki tren rayı arasındaki mesafeyi tanımlar. Dünyadaki demiryolu hatlarının %60'ı standart hat açıklığı olarak 1.435 mm mesafeyi kullanır. Farklı mesafelerdeki hat açıklıkları geniş veya dar olarak adlandırılır. İki farklı hat açıklığına sahip hatların buluştuğu yerlerde hat kesintiye uğrar. Bu yüzden bazı geçiş bölgelerinde farklı hat genişlikleri arasında kolayca geçiş yapılabilmesi için çok sayıda hat içeren kısımlar inşa edilmiştir. Hat açıklığı olmayan tek demiryolu türü monoray olarak adlandırılan hat yapısıdır. Bazı hafif yük taşıyan elektrikli demiryolu hatlarında üçüncü veya dördüncü hat bulunabilmektedir. Esas hattın dışında yer alan bu hat elektrik şebekesinin beslenmesi amacıyla kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">TÜVASAŞ</span> şirket

Türkiye Vagon Sanayisi A.Ş. ya da kısaltmasıyla TÜVASAŞ, Adapazarı merkezli, TCDD'nin bağlı ortaklığında KİT vagon üreticisi eski anonim şirket. TCDD'nin raylı araçların ve parçalarının imalâtı, onarımı ve bakımından sorumluydu.

Pulman aşağıdaki anlamlara gelebilir:

<span class="mw-page-title-main">Karşıyaka Tren İstasyonu</span> Karşıyaka, İzmirde bir tren istasyonu

Karşıyaka Tren İstasyonu, eskiden Kordelio Tren İstasyonu, İzmir'in Karşıyaka ilçesi Donanmacı Mahallesi'nde 1732. Sokak üzerinde yer alan TCDD'ye ait eski hemzemin tren istasyonudur.

<span class="mw-page-title-main">TCDD Taşımacılık</span> Türkiye demiryollarının işletmecisi

TCDD Taşımacılık A.Ş., Türkiye'de demiryolu taşımacılığı hizmeti veren bir kamu şirketidir.

<span class="mw-page-title-main">TCDD TVS2000</span> yolcu vagonları

TCDD TVS 2000, TÜVASAŞ tarafından Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları için üretilen şehirlerarası yolcu vagonlarıdır. 1990'ların başlarında eskiyen vagonların yerini almak ve TCDD'nin zayıf imajını düzeltmek amacıyla Başkent Ekspresi'nde kullanılmak üzere üretilmiş olup günümüzde Türkiye'de en yaygın kullanılan vagonlardır.

Fransız - Yunan Demiryolu Şirketi , 1929 - 1955 yılları arasında eski Rumeli Demiryolu hattının Yunanistan sınırlarındaki ardılı olan Dedeağaç - Svilengrad demiryolu (Dedeağaç - Pythion - Karaağaç - Ormenio - Svilengrad) hattını işleten Paris merkezli demiryolu şirketidir. CFFH, 1 Ocak 1955 tarihinde Yunanistan Devlet Demiryolları tarafından devralınarak feshedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">TCDD Taşımacılık Yük Taşımacılığı</span> TCDD Taşımacılık tarafından sunulan trenle yük taşımacılığı hizmeti

TCDD Taşımacılık Yük Taşımacılığı, TCDD'ye ait demiryolu hatları üzerinde TCDD Taşımacılık tarafından yürütülen Yük Taşımacılığı Hizmetidir.

<span class="mw-page-title-main">Adtranz</span>

ABB Daimler-Benz Transportation veya kısaca Adtranz, Almanya merkezli çokuluslu bir raylı taşıt üreticisiydi. Şirket, 1996 yılında ABB Group ve Daimler-Benz'in raylı ekipman üreticilerinin birleşmesi sonucu kurulmuştur. Şirketin merkezi Berlin'de yer almaktaydı.

<span class="mw-page-title-main">Afyonkarahisar Şehir Garı</span> Merkez, Afyonkarahisarda bir tren istasyonu

Afyonkarahisar Şehir Garı, eskiden Afyonkarahisar Garı ya da halk arasındaki adıyla İzmir İstasyonu, Afyonkarahisar'ın il merkezi Selçuklu Mahallesi'nde yer alan TCDD'ye ait eski hemzemin ana tren istasyonudur.

<span class="mw-page-title-main">Gotha Vagon Üretimevi</span>

Gotha Vagon Üretimevi 1883'te Gotha'da uçak ve vagon yapımı için kurulmuş bir şirkettir.

Pullman Grevi 11 Mayıs 1894 günü başlayıp farklı şekillerde bir aydan çok süren grevleri anlatır. American Railway Union (ARU) sendikası düşük ücretler, şirketin sağladığı kalacak yerlerin yüksek kiraları, sendikal faaliyete izin verilmemesi gibi sebeplerle Pullman Şirketine karşı greve çıkar. Chicago'daki grev başarısız olunca ARU, Pullman tarafından işletilen vagonlara karşı tüm ülke çapında iş bırakılmasını örgütlemiştir. Detroit'in batısındaki tüm demiryolu taşımacılığını etkileyen grev oldukça büyük yankı yapar. Ancak ABD Başkanı Grover Cleveland'ın şirketten yana taraf alması ve ARU sendikasının diğer sendikalar tarafından yalnız bırakması sonucunda grevcilere geri adım attırılır. Bunda başkanın talimatıyla ordu birliklerinin grevin kırılmasında kullanılması belirleyici olur. Grevin lideri konumundaki Eugene V. Debs tutuklanıp, ARU yasadışı ilan edilse de 27 eyalette yaklaşık 250 bin işçinin katıldığı grev ABD işçi tarihi için belirleyici öneme sahip olmuştur. Grevin bastırılmasının ardından demiryollarında örgütlenme ve hak arama faaliyetleri artmış, Pullman Şirketinin yaptığı keyfi uygulamalar iptal edilmiştir.