Psikotrop madde
| seri |
| Tüttürmek |
|---|
 |
| Ruh sağlığı hukuku |
|---|
 |
| Genel |
|
| Prensipler |
|
| Mevcut prosedürler |
|
| Kanun |
|
Psikotrop madde ya da psikoaktif madde, asıl olarak merkezi sinir sisteminde etkisini gösteren ve beynin işlevlerini değiştirerek algıda, ruh hâlinde, bilinçlilikte ve davranışta geçici değişikliklere neden olan kimyasal maddelerdir. Bu ilaçlar eğlence amaçlı olarak bilerek bilinç düzeyini değiştirmek, entojen olarak ritüel ve spiritüel amaçlı, zihni incelemek amaçlı ya da tedavi amaçlı ilaç olarak kullanılabilir.
Psikotrop maddeler bilinç düzeyinde ve ruh hâlinde, kullanıcının zevkli bulacağı (örn. öfori) ya da farkındalığı artıracağı değişiklikler yaratabileceğinden birçok psikotrop madde risklerine ve olumsuz sonuçlarına rağmen aşırı derecede kullanılmaktadır. Bazı maddelerin sürekli kullanılması nedeniyle fiziksel bağımlılık oluşabilir. Bu bağımlılıktan kurtulmak için psikoterapi, destek grupları ve hatta diğer psikotrop maddelerin kullanımını içeren bir dizi rehabilitasyon gerekir.
Bu aşırı kullanma ve bağımlılık potansiyeli nedeniyle ilaç kullanımının etiği süregelen bir felsefi tartışma konusudur. Dünya üzerinde birçok hükûmet ilaç üretimi ve satışları üzerine sınırlamalar getirerek aşırı kullanma ve bağımlılığı azaltmaya çalışmaktadır.
Psikotrop maddelerin kullanımı
Psikotrop maddeler insanlar tarafından yasal ve yasa dışı farklı nedenler için kullanılmaktadır. Bazı psikotrop ilaçlar temelde merkezî sinir sistemi üzerinden etki gösteren, mental bozuklukların tedavisinde kullanılan ilaçlardır ve antidepresanlar, antipsikotikler, anksiyolitikler, duygudurum düzenleyicileri, sedatif-hipnotikler ve benzeri ilaç gruplarını içerirler. Tüm dünyada gerek psikiyatriye ve psikiyatrik tedavilere yaklaşımdaki değişiklikler, gerek yeni nesil ilaçların kullanımı ve yan etki profilindeki olumluluklar ve özellikle sık görülen depresyon, anksiyete bozuklukları ve madde kötüye kullanımı-bağımlılığındaki artış nedeniyle psikotrop ilaçların kullanımı da giderek artmaktadır. Bu nedenle bu ilaçların kulanımında özellik arz eden durumların iyi bilinmesi gerekir.[1]
Anestezi
Genel anestezikler hastalarda ağrı ve diğer duyuları engellemek için kullanılan psikotrop ilaçlardır. Anesteziklerin çoğu bilinç kaybına neden olur bu da hastaların fiziksel ağrı duymadan ya da duygusal travma geçirmeden cerrahi müdahaleler gibi tıbbi prosedürlere dayanmalarını sağlar.[2]
Ağrı kesiciler
Ağrı sorunlarına karşı psikotrop ilaçlar kullanılmaktadır. Ağrı duyusu vücutta yer alan nörokimyasallardan endorfinler tarafından düzenlenir ve ağrı ile başa çıkabilmek için sinir sistemi iletimi üzerinde etki eden psikotrop maddeler kullanılır. Bu ilaçlar arasında morfin ve kodein gibi narkotikler[3] ve aspirin ile ibuprofen gibi non steroidal antienflamatuar ilaçlar bulunur.
Psikiyatrik ilaçlar
Psikiyatrik ilaçlar altı ana sınıfa ayrılır:
- Antidepresanlar, klinik depresyon, distimi, anksiyete gibi çeşitli bozukluklarda kullanılır.[4]
- Stimulanlar, dikkat eksikliği bozukluğu, narkolepsi ve anoreksi gibi bozukluklarda kullanılır.
- Antipsikotikler, şizofreni ve mani gibi psikozlarda kullanılır.
- Karakter dengeleyicileri, bipolar bozukluk gibi durumlarda kullanılır.
- Anksiyolitikler, anksiyete bozukluklarında kullanılır.
- Depresanlar, hipnotik, sedatif ve anestezik olarak kullanılır.
Eğlence için kullanılan ilaçlar
Algıda ve ruh hâlinde değişiklik yaratması sebebiyle eğlenci amaçlı olarak kullanılan psikotrop ilaçlar şunlardır:
- Stimulanlar merkezî sinir sisteminin etkisini artırır, öfori ve doping etkisi yapar.
- Halusinojenler, algısal ve bilişsel saptırmalara yol açar.
- Hipnotikler, sarhoşluğa yol açar. Örneğin, kloral hidrat
- Analjezikler, öfori yaratır.
- İnhalanlar, gaz aerosol ya da uçucu sıvı şeklinde olan ve uyuşturucu etkisi bulunan buharların solunmasıyla kullanılan maddeler.
Örnekler arasında kafein, alkol, kokain, LSD ve kenevir bulunur.[5]
Ritüel ve spritüel kullanım
Bazı psikotrop maddeler, özellikle de halüsinojenler tarih öncesi dönemlerden beri dinsel amaçlar için kullanılmıştır. Amerika yerlileri meskalin içeren peyote kaktüsünü 5.700 yıldır dinsel törenler için kullanmaktadır.[6] Müsimol içeren "Amanita muscaria" mantarı tarih öncesi Avrupa'da ritüel amaçlı kullanılmıştır.[7]
Etkiler
Psikoaktif ilaçlar, insanın nörokimyasını geçici olarak etkileyerek ruh hali, bilişsel yetenekler, algı ve insan davranışlarında değişikliklere neden olur.[8][9] Psikoaktif ilaçların beyin üzerinde birçok etki yapma yolu vardır. Her ilaç, beyindeki bir veya daha fazla nörotransmitter veya nöroreseptör üzerinde spesifik bir etki yapar.
Belirli nörotransmitter sistemlerinin aktivitesini artıran ilaçlara agonistler denir.[10] Bunlar, bir veya daha fazla nörotransmitterin sentezini artırarak, sinapslardan geri alımını azaltarak veya doğrudan postsinaptik reseptöre bağlanarak etkilerini taklit ederek işlev gösterirler. Nörotransmitterlerin aktivitesini azaltan ilaçlara ise antagonist denir ve bunlar, senteze müdahale ederek veya postsinaptik reseptörleri bloke ederek nörotransmitterlerin bu reseptörlere bağlanmasını engeller.[11]
Psikoaktif bir maddenin etkisi, sinir sistemi, ilaç varlığıyla bozulan homeostazı geri kazanmaya çalıştıkça nöronların yapısında ve işlevinde değişikliklere yol açabilir.[12][13][14] Belirli bir nörotransmitter antagonistinin etkisi, bu nörotransmittere karşı reseptör sayısını artırabilir veya reseptörlerin kendileri bu nörotransmitterlere karşı daha duyarlı hale gelebilir; bu duruma duyarlılaşma denir. Buna karşılık, belirli bir nörotransmitterin reseptörlerinin aşırı uyarılması, bu reseptörlerin hem sayısını hem de duyarlılığını azaltabilir, buna duyarsızlaşma veya tolerans denir. Duyarlılaşma ve duyarsızlaşma genellikle uzun süreli etkilenme durumlarında meydana gelir, ancak tek bir etkilenme sonrası da oluşabilir. Bu süreçlerin, uyuşturucu bağımlılığının gelişiminde belirli bir rol oynadığı düşünülmektedir.
Notlar
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ Medline Plus. Anesthesia. 20 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim tarihi 16 Temmuz 2007. (İngilizce)
- ^ Quiding H, Lundqvist G, Boréus LO, Bondesson U, Ohrvik J (1993). "Analgesic effect and plasma concentrations of codeine and morphine after two dose levels of codeine following oral surgery". Eur. J. Clin. Pharmacol. 44 (4). ss. 319-23. doi:10.1007/BF00316466. PMID 8513842. (İngilizce)
- ^ Schatzberg, A.F. (2000). "New indications for antidepressants". Journal of Clinical Psychiatry. 61 (11). ss. 9-17. PMID 10926050. (İngilizce)
- ^ Neuroscience of Psychoactive Substance Use and Dependence 3 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by the WHO. 5 Temmuz 2007. (İngilizce)
- ^ El-Seedi HR, De Smet PA, Beck O, Possnert G, Bruhn JG (2005). "Prehistoric peyote use: alkaloid analysis and radiocarbon dating of archaeological specimens of Lophophora from Texas". Journal of ethnopharmacology. 101 (1-3). ss. 238-42. doi:10.1016/j.jep.2005.04.022. PMID 15990261. (İngilizce)
- ^ Vetulani J (2001). "Drug addiction. Part I. Psychoactive substances in the past and presence". Polish journal of pharmacology. 53 (3). ss. 201-14. PMID 11785921. (İngilizce)
- ^ "How Do Drugs and Hormones Influence Behavior?" (PDF). www.ndsu.edu. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2024.
- ^ "Psychoactive Drugs and Their Effects". psychologenie.com. 29 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2024.
- ^ "Drugs that act on the nervous system". www.humanitas.net. 29 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2024.
- ^ "Substance use and suicide". journals.lww.com. 29 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2024.
- ^ "Drug Addiction". openbooks.lib.msu.edu. 29 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2024.
- ^ "Classifications of Psychoactive Substances". kratomsmokeshop.com. 27 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2024.
- ^ "Psychoactive Substances: Characteristics and Types". itspsychology.com. 27 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2024.
