Triyas, 251,902 milyon yıl önce (myö) Permiyen Dönemi'nin sonundan 201,4 myö Jura Dönemi'nin başlangıcına kadar 50,5 milyon yılı kapsayan jeolojik bir dönem ve sistemdir. Triyas, Mezozoyik Zaman'ın ilk ve en kısa dönemidir. Dönemin hem başlangıcı hem de sonunda büyük yok oluşlar görülmüştür. Triyas Dönemi, Erken Triyas, Orta Triyas ve Geç Triyas olmak üzere üç devreye ayrılır.
Dinosauromorpha veya dinozoromorf, dinozorları ve ona yakın bir takım akrabalarını da içeren avemetatarsalian arkozorların bir kladı. Başlangıçta dinosauriformları ve lagerpetidleri içerecek şekilde tanımlandı ancak daha sonra yapılan çalışmalar teruzorları bu tanımdan çıkarmıştır. Kuşlar günümüzde hayatta kalan tek dinozoromorftur.
Azendohsaurus, Fas ve Madagaskar'ın Erken Triyas döneminde yaşamış otçul bir archosauromorph sürüngen cinsidir.
Kuşların evrimi, Jura döneminde başlamış, en eski kuşlar Paraves adlı bir teropod dinozor kladından evrimleşmiştir. Kuşlar, biyolojik olarak Aves sınıfında yer alır. Yaklaşık 150 yıl önce, Geç Jura dönemine yaşamış theropod cinsi dinozor Archaeopteryx lithographica, uzun bir süre en eski kuş olarak kabul edilmiştir. Modern soy bilimciler, kuşları bir dinozor kladı olan Theropoda'ya dahil etmiştir. Yaygın kanıya göre, Aves ve yakın akrabası olan Timsahlar takımı, Archosauria (arkozor) olarak bilinen bir "sürüngen" kladının yaşayan tek üyeleridir. 66 milyon yıl önce yaşanan Kretase-Tersiyer yok oluşundan dört farklı kuş soyu hayatta kaldı ve deve kuşlarına ve akrabalarına (Paleognathae), ördeklere ve akrabalarına (Anseriformes), uçamayan kümes hayvanlarına (Galliformes) ve "modern kuşlara" (Neoaves) hayat verdi.
Arkozorlar (Archosauria), kuşların ve timsahların yaşayan tek temsilcileri olduğu bir diapsid kladı. Arkozorlar genel olarak sürüngen olarak sınıflandırılır. Kladistik bakımdan kuşlar da sürüngenlere dahil edilir. Soyu tükenmiş arkozorlar arasında kuş olmayan dinozorlar, pterozorlar ve timsahların soyu tükenmiş akrabaları bulunur. Modern paleontologlar, Arkozorları yaşayan kuşların, timsahların ve onların soyundan gelenlerin en son ortak atasını ve onun soyundan gelenleri içeren bir taç grubu olarak tanımlar. Arkozorlar iki ana klada ayrılır: timsahlar ve soyu tükenmiş akrabalarını içeren Pseudosuchia kladı ve yine aynı şekilde kuşlar ve soyu tükenmiş yakın akrabalarını içeren Avemetatarsalia kladı.
Avemetatarsalia, 1999 yılında Britanyalı paleontolog Michael Benton tarafından, timsahlardan çok kuşlara daha yakın olan tüm taç grubu arkozorlar için oluşturulmuş bir kladdır. Ayrıca Panaves terimi de timsahlardan çok kuşlarla daha yakın akraba olan tüm yaşayan veya soyu tükenmiş hayvanlar için kullanılır. Hemen hemen tüm avemetatarsaliyenler, benzer bir ayrıma sahip Ornithodira alt grubunun üyeleridir. Ornithodira, dinozorların ve teruzorların son ortak atası ve onun soyundan gelenler olarak tanımlanır.
Avialae, yaşayan tek dinozorlar olan mevcut kuşları (Aves) ve yakın akrabalarını içeren bir kladdır. Genellikle tüm teropod dinozorların çağdaş kuşlarla deinonychosaurlardan daha yakın akraba olanlarını sınıflandırmada kullanılır. Aves sınıfından olmayan Avialae üyelerine de sıklıkla kuş denir.
Crocodyliformes, genellikle geleneksel olarak "timsahlar" olarak adlandırılan grup olan crurotarsan arkozorlarının bir kladıdır. Daha sonraki akrabalarını tanımlayan özelliklerin çoğuna sahip olan Crocodylomorpha'nın ilk üyeleridir.
Sauria, arkozorların ve lepidosaurların en son ortak atalarını ve tüm soyundan gelenleri içeren bir sürüngen kladıdır. Kaplumbağaların Sauria içinde bulunduğunu varsayarsak, grup diapsidlerin taç grubu veya genel olarak sürüngenler olarak düşünülebilir. Son genomik çalışmalar ve fosil kayıtlarındaki kapsamlı araştırmalar ile kaplumbağaların daha önce düşünüldüğü gibi Saurian öncesi parareptillerle değil, arkozorlarla yakından ilişkili olduğu öne sürülüyor. Sauria, tüm modern sürüngenleri ve çeşitli soyu tükenmiş grupları içerir. Sauria, sürüngenlere memelilerden daha yakın akraba olan çeşitli kök sürüngenleri de içeren Sauropsida grubu içinde yer alır.
Archosauromorpha, lepidozorlardan ziyade arkozorlarla daha yakından ilişkili tüm sürüngenleri içeren bir diapsid sürüngen kladıdır. Archosauromorflar ilk olarak Orta Permiyen döneminde ortaya çıktı ancak Triyas devrinde çok daha yaygın ve çeşitli hale geldiler.
Pantestudinler, kaplumbağalarla diğer Saurianlardan daha yakın akraba olan tüm tetrapodların grubudur. Grup, hem modern kaplumbağaları (Testudines) hem de soyu tükenmiş tüm akrabalarını içerir.
Röt Oluşumu veya Rötton Oluşumu, Almanya'daki Buntsandstein'ın jeolojik bir oluşumudur. Orta Triyas dönemine ait fosilleri muhafaza eder. Oluşum, Plattenstein ve Solling Oluşumları üzerinde yer alır ve Jena Oluşumu tarafından örtülüdür.
Neosuchia, mevcut tüm modern timsahları ve onların en yakın fosil akrabalarını içeren, Mesoeucrocodylia içinde bir kladdır. Notosuchus terrestris'ten ziyade Crocodylus niloticus ile daha yakından ilişkili tüm crocodylomorfları içeren en kapsayıcı klad olarak tanımlanır. Neosuchia, 1988'de ilk kez adlandırıldığından bu yana birçok revizyona uğradığından, çok çeşitlidir ve polifiletik Neosuchia üyeleri genellikle, daha bazal timsah biçimli grupların karasal alışkanlıklarının aksine, tatlı sudaki su yaşamına uyarlanmış timsah benzeri bir vücut biçimini paylaşırlar. En erken neosuchianın, Sinemuriyen ve Pliensbakiyen evrelerinde yaşamış Calsoyasuchus olduğu ileri sürülmektedir ve genellikle Gonioholididae'nin bir üyesi olarak tanımlanır. Bu tartışmalı takson, grubun en erken kayıtlarını Orta Jura'ya yerleştiren Neosuchia'nın dışında olabilir.
Probainognatiyenler (Probainognatia), Eucynodontia kladının iki ana grubundan biridir. Gruba dahil en eski canlılar etçil veya böcekçildi, ancak bazı gruplar sonunda otçul diyetler de geliştirdi. En erken ve en bazal probainognatiyen, Güney Afrika'nın Orta Triyas'ında (Anisiyen) yaşamış Lumkuia'dır, ancak probainognatiyenler Geç Triyas'ın orta Noriyen aşamasına kadar belirgin değildiler. Triyas'ın sonundaki yok oluştan üç grup hayatta kaldı: Her ikisi de Jura'ya kadar hayatta kalan Tritheledontidae ve Tritylodontidae –ikincisi Kretase'ye kadar hayatta kaldı – ve memelilerin ortaya çıkmasına neden olan Mammaliaformes.
Dracohors, dinozorları ve silesauridleri içeren dinosauriform arkozorların bir dalıdır. Bilinen en eski dracohortiyen, Orta Triyas döneminin Anisiyen çağında yaklaşık 245 milyon yıl öncesine tarihlenen Asilisaurus'tur. Andrea Cau'ya (2018) göre, dracohortiyenlerin sinapomorfileri şunlardır:
Dinosauriformes, dinozorları ve onların en yakın akrabalarını içeren bir arkozor sürüngen kladıdır. Tüm dinosauriformlar, kısaltılmış ön ayaklar ve kısmen ila tamamen delikli bir asetabulum, geleneksel olarak dinozorları tanımlamak için kullanılan kalça yuvasındaki delik gibi çeşitli özelliklerle ayırt edilir. Bilinen en eski dinosauriform türü, yaklaşık 245 milyon yıl önce, orta Triyas döneminin Anisiyen yaşı kadar erken yaşamış olabilecek bir silesaurid olan Asilisaurus'tur.
Archosauriformes, Geç Permiyen'de bir süre önce arkozoromorf atalarından gelişen diapsid sürüngenlerin bir kladıdır. Jacques Gauthier (1994) tarafından, Proterosuchidae ve Archosauria'nın [timsahları, teruzorları ve dinozorları içeren grup] son ortak atası ve tüm soyundan gelenler olarak tanımlandı. Phil Senter (2005), onu Proterosuchus ve Archosauria'yı içeren özel klad olarak tanımlar.
Lagosuchus, Arjantin'in Geç Triyas döneminden soyu tükenmiş bir avemetatarsalian arkozor cinsidir. Lagosuchus'un tip türü olan Lagosuchus talampayensis, erken Karniyen yaşlı Chañares Formasyonu'ndan elde edilen küçük bir kısmi iskelete dayanmaktadır. L. talampayensis'in holotip iskeleti oldukça parçalıdır, ancak Lagosuchus'un dinozorlarla yakından ilişkili olası bir dinozor türü olduğunu düşündüren bazı özelliklere sahiptir.
Postosuchus anlamına gelen Postosuchus, Geç Triyas döneminde şu anda Kuzey Amerika olarak bilinen yerde yaşayan P. kirkpatricki ve P. alisonae olmak üzere iki türden oluşan soyu tükenmiş bir rauisuchid sürüngen cinsidir. Postosuchus, modern timsahları içeren arkozorların soyu olan Pseudosuchia soyunun bir üyesidir. Adı, Teksas'ta P. kirkpatricki türü türlerin birçok fosilinin bulunduğu bir yer olan Post Quarry'den gelir. Triyas sırasında, zamanının küçük dinozor yırtıcılarından daha büyük olan, bölgesinin en büyük avcılarından biriydi. Muhtemelen dicynodonts gibi büyük hantal otçulları ve kendisinden daha küçük diğer birçok canlıyı avlayan bir avcıydı.
Ornithosuchidae, Triyas devrinde yaşamış, pseudosuchia kladından soyu tükenmiş bir familya. Ornithosuchidler dört ayaklıydı ancak kısa bir süreliğine de olsa iki ayak üzerinde yürüyebiliyorlardı. Kendine özgü sarkık burunları, eşsiz ayak bileği kemikleri ve onları diğer arkozorlardan ayıran daha birçok özelliği vardı. Ornithosuchidler, Geç Triyas'ın Karniyen ve Noriyen çağı sırasında geniş bir coğrafyaya yayılmıştı, öyle ki Arjantin, Brezilya ve Birleşik Krallık'ta fosilleri bulunmuştur. Şimdilik Ornithosuchus, Venaticosuchus, Dynamosuchus ve Riojasuchus'tan oluşan dört cinsi bilinmektedir. Familya, Alman paleontolog Friedrich von Huene tarafından 1908'de tanımlandı.
