Eutheria, keselilere göre etenelilerle daha yakından ilişkili olan tüm doğurgan memelileri (Theria) kapsayan bir kladdır.
Archaeopteryx, kuşumsu bir teropod dinozor, uçamayan tüylü dinozorlar ve çağdaş kuşlar arası geçişi simgeleyen en ünlü avialan cinsi. Cins, uzun süre geleneksel olarak kuşlar sınıfında (Aves) sınıflandırıldı; ancak daha güncel çalışmalarda, Avialae kladındaki en ilkel üyelerden biri –ya da deinonychosaur– olarak kabul edilir. 19. yüzyıl sonu ve 21. yüzyıl başı arası dönemde Archaeopteryx, paleontologlar ve popüler kitaplarca bilinen en eski kuş olarak kabul görmekteydi. İlerleyen süreçte Anchiornis, Xiaotingia ve Aurornis gibi daha yaşlı potansiyel avialanlar tanımlandı.
Kuş kalçalı dinozorlar veya Ornithischia, kuşlarınkini andıran kalça yapılarıyla karakterize edilen ve çoğunlukla otçul dinozorlardan meydana gelen soyu tükenmiş bir klad. Ornithischia veya "kuş kalçalı" kelimesi Eski Yunanca "kuşa ait" anlamına gelen ornith- (ὀρνιθ-) ve "kalça eklemi" anlamına gelen ischion (ἴσχιον), çoğul haliyle ischia kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Ancak kuşlar teropod dinozorlardan olduğu için bu grupla yalnızca uzaktan akrabadır.
Kuşların evrimi, Jura döneminde başlamış, en eski kuşlar Paraves adlı bir teropod dinozor kladından evrimleşmiştir. Kuşlar, biyolojik olarak Aves sınıfında yer alır. Yaklaşık 150 yıl önce, Geç Jura dönemine yaşamış theropod cinsi dinozor Archaeopteryx lithographica, uzun bir süre en eski kuş olarak kabul edilmiştir. Modern soy bilimciler, kuşları bir dinozor kladı olan Theropoda'ya dahil etmiştir. Yaygın kanıya göre, Aves ve yakın akrabası olan Timsahlar takımı, Archosauria (arkozor) olarak bilinen bir "sürüngen" kladının yaşayan tek üyeleridir. 66 milyon yıl önce yaşanan Kretase-Tersiyer yok oluşundan dört farklı kuş soyu hayatta kaldı ve deve kuşlarına ve akrabalarına (Paleognathae), ördeklere ve akrabalarına (Anseriformes), uçamayan kümes hayvanlarına (Galliformes) ve "modern kuşlara" (Neoaves) hayat verdi.
Paraves, Geç Jura Devri'nde ortaya çıkan yaygın bir teropod dinozor grubudur. Soyu tükenmiş dromaeosauridler, troodontidler, anchiornithidler ve scansoriopterygidlere ek olarak grup, aralarında on binden fazla canlı kuş türü olan avialanları da içerir. Paraves'in ilkel üyeleri, bazı türlerde yürürken yerden tutulan ayağın ikinci basamağında büyütülmüş bir pençe bulundurmaları ile iyi bilinir.
Avialae, yaşayan tek dinozorlar olan mevcut kuşları (Aves) ve yakın akrabalarını içeren bir kladdır. Genellikle tüm teropod dinozorların çağdaş kuşlarla deinonychosaurlardan daha yakın akraba olanlarını sınıflandırmada kullanılır. Aves sınıfından olmayan Avialae üyelerine de sıklıkla kuş denir.
Ornithothoraces tüm enantiornithes ve euornithes'i içeren bir Avialan kladıdır.
Tyrannosauroidea veya tiranozorlar, Tyrannosauridae familyasını ve daha bazal akrabalarını içeren, teropod dinozor üst familyasıdır. Tyrannosauroidler, Jura döneminden itibaren Lavrasya süper kıtasında yaşadı. Kretase döneminin sonunda tyrannosauroidler, Kuzey Yarımküre'de devasa Tyrannosaurus ile bilinen baskın büyük yırtıcılardı. Fosil buluntuları; Kuzey Amerika, Güney Amerika, Avrupa, Asya ve Avustralya kıtalarında bulundu.
Euornithes, Sinornis'ten modern kuşlara daha yakın olan tüm avialanları içeren bir gruptur.
Pygostylia, Confuciusornithidae ile Jinguofortisidae familyalarını, kuşları ve yakın akrabalarını içeren Ornithothoraces grubunu barındıran bir avialan kladıdır.
Euavialae, bazal, uzun kuyruklu kuşlar Archaeopteryx ve Jeholornis'ten çok modern kuşlarla daha yakından ilişkili tüm kuş türlerini içeren bir theropod dinozor grubudur.
Gansus, Batı Çin'in şimdiki Kansu ve Liaoning eyaletlerinde bulunan Erken Kretase (Aptian-Albian) döneminin Aptian çağında yaşamış bir su kuşu cinsidir. Fosillerinin bulunduğu kaya katmanları 120 milyon yıl öncesine tarihleniyor. İlk olarak 1984 yılında izole bir sol bacak temelinde tanımlanmıştır. Modern kuşları (Neornithes) ve Ichthyornis ve Hesperornithes gibi soyu tükenmiş ilgili grupları içeren grup olan Ornithurae'nin bilinen en eski üyesidir.
Anchiornithidae, Avialae soyundaki kuşların en bazal familyası olabilecek bir eumaniraptoran familyasıdır. Anchiornithidler, maniraptoran ağacında çeşitli konumlarda sınıflandırılmıştır, bazı bilim adamları onları ayrı bir aile, Troodontidae'nin bir bazal alt familyası, veya Archaeopterygidae familyasının üyeleri olarak avialae veya Paraves içinde evrimsel bir grup dinozor topluluğu olarak sınıflandırır.
Yuanchuavis, Enantiornithes grubundan soyu tükenmiş bir pengornithid kuş cinsidir. Türü ve tek örneği IVPP V27883, tek türü olan Y. kompsosoura için holotiptir. Çin'in Jiufotang Formasyonu'ndan çıkarıldı ve yüksek dereceli dümencinin fosilleşmiş bir yelpazesi vardı.
Confuciusornis, Çin'in Yixian ve Jiufotang Oluşumlarının Erken Kretase Dönemi'nden 125 ila 120 milyon yıl öncesine tarihlenen, ilkel, karga büyüklüğünde bir avialan cinsidir. Modern kuşlar gibi, Confuciusornis'in dişsiz bir gagası vardı, ancak Hesperornis ve Ichthyornis gibi modern kuşların yakın akrabaları dişliydi, bu da Confuciusornis ve canlı kuşlarda diş kaybının yakınsak bir şekilde meydana geldiğini gösteriyor. Gagası olduğu bilinen en eski kuştur. Adını Çinli ahlak filozofu Konfüçyüs'ten almıştır. Confuciusornis, Yixian Formasyonu'nda bulunan en bol omurgalılardan biridir ve birkaç yüz tam, eklemli örnek bulunmuştur.
Eogranivora, Erken Kretase döneminde günümüz Çin bölgesinde yaşayan Ornithuromorpha'ya ait avialan cinsidir. Tip türü Eogranivora edentulata'dır.
Praeornis, 1971 yılında Sharov tarafından Kazakistan'ın Karabastau Formasyonu'nda keşfedilen tek bir tüy temelinde adlandırılan, erken dönem avialan veya kuş benzeri dinozorun şüpheli bir cinsidir. İkinci bir örnek 2010 yılında Dzik ve diğerleri tarafından keşfedilmiştir. Praeornis'in tüyleri, muhtemelen, diğer bazı erken avialanlarda bulunanlara benzer şekilde, sergileme veya denge için kullanılan değiştirilmiş kuyruk tüylerini temsil eder. Praeornis'in tüyleri, son derece kalın merkezi tüyleri (rachis) ve sertleştirilmiş dikenleri sayesinde benzersizdir.
Enantiornithineler veya enantiornitheanlar olarak da bilinen Enantiornithes, Mezozoik Çağ'dan bilinen en bol ve çeşitli soyu tükenmiş avialan grubudur. Neredeyse tümünün dişleri ve kanatlarında pençe parmakları vardı, ancak bunun dışında dışarıdan modern kuşlara çok benziyorlardı. Seksenden fazla enantiornithine türü adlandırılmıştır, ancak bazı isimler yalnızca tek kemikleri temsil eder, bu nedenle hepsinin geçerli olmaması muhtemeldir. Enantiornithes, Kretase-Paleojen sınırında hesperornithidler ve diğer tüm kuş olmayan dinozorlarla birlikte yok oldu.
Jeholornis, Çin'de Erken Kretase döneminde yaklaşık 122 ila 120 milyon yıl önce yaşamış bir avialan dinozor cinsidir. Jeholornis fosilleri ilk olarak Çin'in Hubei yaletindeki Jiufotang Formasyonu'nda keşfedildi. Daha sonra daha yaşlı Yixian Formasyonu'nda ek örnekleri bulundu.
Scansoriopterygidae tırmanan ve süzülen maniraptoran dinozorlarından oluşan soyu tükenmiş bir familyadır. Scansoriopterygidler, Liaoning ve Hebei, Çin'deki Tiaojishan Formasyonu fosil yataklarında ortaya çıkarılan dört türü temsil eden iyi korunmuş beş fosilden bilinmektedir.
Wikimedia Commons'ta Protopteryx ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Vikitür'de Protopteryx ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.