Pritzker Mimarlık Ödülü

Pritzker Mimarlık Ödülü, Hyatt Vakfı tarafından 1979’dan beri her sene verilen bir mimarlık ödülü olup yeteneği, önsezileri ve sorumluluk bilinciyle, topluma ve mimarlığa anlamlı katkılar sağlayan mimarları onurlandırma amacı taşır.^[1]

Hyatt Vakfı 1979 yılında Jay A. Pritzker ve eşi Cindy Pritzker tarafından Pritzker Mimarlık Ödülleri’ni vermek için kuruldu ve de finansmanı hâlen Pritzker ailesi tarafından sağlanmaktadır. Milliyet, ırk, köken veya ideoloji ayrımı yapılmaksızın verilen ödül 100.000 Amerikan Doları ve 1987 yılından beri üzerine Latince: Firmitas, Utilitas, Venustas (Türkçe: Sağlamlık, İşe Yararlık, Zariflik) yazılmış bir bronz madalyadır.^[2] Bu madalyanın ilham kaynağı Vitruvius'dur. 1987 yılına kadar da Henry Moore tarafından tasarlanmış heykeller, para ödülüne ek olarak, verilmekteydi.

2006 yılında ödülü kazanan ünlü Brezilyalı mimar Paulo Mendes da Rocha'nın ödülü ilk defa Türkiye’de bir törenle 30 Mayıs 2006 tarihinde Dolmabahçe Sarayı'nda verilmiştir. Prizker Vakfı adına konuşan Thomas Pritzker, her sene farklı bir ülkede ödül töreninin düzenlenmesini tercih ettiklerini belirterek 2006 yılında Türkiye’nin ve Dolmabahçe Sarayı’nın seçilme nedenini “Yüzyıllardır doğu ve batı kültürlerinin kavşak noktasında yer alan bu coğrafyada mimariye karşı olan farkındalığı artırmak” olarak özetledi.^[3]

2020 itibarıyla hâlen ödül komisyonu başkanı olan Martha Thorne, gerek bu ödülü geçmişte kazanan mimarlardan gerekse "mimarlık sektoründe tecrübeli ve ilgili" akademisyenler, eleştirmenler ve diğerlerinden aday göstermelerini beklediklerini belirtir. Ayrıca "her sene 1 Kasım’a kadar, ülkesinde lisanslı herhangi bir mimar da kişisel tavsiyesini komisyona bildirebilir. Her sene oluşturulan jüri "mimarlık, iş dünyası, eğitim, basın ve kültür alanlarında tanınmış" beş ila dokuz uzmandan oluşur. Bu üyeler o seneki ödülün sahibini ilkbaharın başında seçer. Mimarlık dünyasının bir nevi Nobel'i sayılan ve en prestijli ödülü olarak kabul edilen Pritzker Mimarlık Ödülü için bugüne kadar 47 ülkeden, 500'den fazla kişi veya oluşum bu ödül için adaylar önerdi.

Bu ödülün ilk sahibi olan Philip Johnson’a ödülü takdim edilirken “50 yıllık tasarım yeteneğinin ve enerjisinin sayısız müze, tiyatro, kütüphane, müstakil ev, bahçe ve ofis yapılarında hayat kazandığı” belirtilmiştir. Ödülü 2004 yılında kazanan Zaha Hadid, bu ödülü kazanan ilk kadın mimardır.^[4] Ryue Nishizawa 44 yaşında bu ödülü kazanan en genç mimardır, Frei Otto ise 89 yaşında bu ödülü kazanan en yaşlı mimardır.^[5]

Pritzker Ödülü tarihinde geniş çaplı tartışmalara da neden oldu. 1991 yılında ödülün Robert Venturi'ye verilip ortağı Denise Scott Brown'a verilmemiş olması, meslekteki cinsiyet eşitsizliğine işaret edilerek tepki topladı. Pritzker komitesi, ödülün yalnız kişilere verildiğini açıklayarak kararlarını savunmuşsa da, sonraki yıllarda bu kararını değiştirerek ödülü kurucu ortaklara birlikte vermeye başladı.^[6] İlk olarak 2001 yılında ödül Jacques Herzog ve Pierre de Meuron'a birlikte verildi, 2010 yılında da ortaklar Kazuyo Sejima ve Ryue Nishizawa birlikte ödüllendirildi. Bu gelişmeler üzerine, ödülün Denise Scott Brown'a da verilip haksızlığın telafi edilmesi talebiyle 2013 yılında başlatılan uluslararası bir imza kampanyasıyla 9 binin üzerinde imza toplandı, fakat Pritzker komitesi geçmiş yıllara yönelik ödül verilemeyeceğini açıklayarak talepleri reddetti.^[7] Bu karar üzerine Denise Scott Brown, "bana bir ödül değil, bir ödül seremonisi borçları var" cevabını verdi.^[7] Pritzker tarihinde ödül yalnız beş kadın mimara, Zaha Hadid, Kazuyo Sejima, Carme Pigem, Yvonne Farrell ve Shelley McNamara'ya verilmiştir.

Sene	Ödülü kazanan	Ülke	Projelerinden örnek (Tamamlandığı yıl)		Ödül töreninin gerçekleştiği mekân	Ref
1979	Johnson, PhilipPhilip Johnson	ABD		Cam Ev (1949)	Dumbarton Oaks	[8] [9]
1980	Barragán, LuisLuis Barragán	Meksika		Torres de Satélite (1957)	Dumbarton Oaks	[10] [11]
1981	Stirling, JamesJames Stirling	Büyük Britanya		Seeley Tarih Kütüphanesi (1968)	Ulusal Yapı Müzesi	[12] [13]
1982	Roche, KevinKevin Roche	ABD		Knights of Columbus Binası (1969)	Art Institute of Chicago	[14] [A]
1983	Pei, Ieoh MingIeoh Ming Pei	ABD		Ulusal Sanat Galerisi (Doğu Kanadı – 1978)	Metropolitan Sanat Müzesi	[15] [B]
1984	Meier, RichardRichard Meier	ABD		High Museum of Art (1983)	Ulusal Sanat Galerisi	[16]
1985	Hollein, HansHans Hollein	Avusturya		Abteiberg Müzesi (1982)	Huntington Kütüphanesi	[17]
1986	Böhm, GottfriedGottfried Böhm	Batı Almanya		Christi Auferstehung (1968)	Worshipful Company of Goldsmiths	[18]
1987	Tange, KenzoKenzo Tange	Japonya		Amerikan Tıp Derneği Genel Merkezi (1987)	Kimbell Sanat Müzesi	[19] [20]
1988	Bunshaft, GordonGordon Bunshaft	ABD		Beinecke Nadir Kitaplar ve El Yazmaları Kütüphanesi (1963)	Art Institute of Chicago	[21]
1988	Niemeyer, OscarOscar Niemeyer	Brezilya		Brasilia Katedrali (1958)	Art Institute of Chicago	[22]
1989	Gehry, FrankFrank Gehry	Kanada ABD		Santa Monica Place (1980)	Tōdai-ji	[23] [C]
1990	Rossi, AldoAldo Rossi	İtalya		Bonnefanten Müzesi (1990)	Palazzo Grassi	[24] [25]
1991	Venturi, RobertRobert Venturi	ABD		National Gallery, Sainsbury Kanadı (1991)	Iturbide Sarayı	[26] [27]
1992	Vieira, Álvaro SizaÁlvaro Siza Vieira	Portekiz		Portekiz Pavyonu, Expo’98 (1998)	Harold Washington Kütüphanesi	[28]
1993	Maki, FumihikoFumihiko Maki	Japonya		Tokyo Metropolitan Gymnasium (1991)	Prag Kalesi	[29]
1994	de Portzamparc, ChristianChristian de Portzamparc	Fransa		Fransa Başkonsolosluğu, Berlin (2003)	The Commons	[30] [31]
1995	Ando, TadaoTadao Ando	Japonya		Nagaragawa Kongre Merkezi (1995)	Versay Sarayı	[32] [33]
1996	Moneo, RafaelRafael Moneo	İspanya		Kursaal Sarayı (1999)	Getty Center	[34]
1997	Fehn, SverreSverre Fehn	Norveç		Norveç Buzul Müzesi (1991)	Guggenheim Müzesi Bilbao	[35] [36]
1998	Piano, RenzoRenzo Piano	İtalya		Kansai Havaalanı (1994)	Beyaz Saray	[37] [38]
1999	Foster, NormanNorman Foster	Büyük Britanya		Millennium Köprüsü (2000)	Altes Museum	[39]
2000	Koolhaas, RemRem Koolhaas	Hollanda		Second Stage Theatre (1999)	Kudüs Arkeoloji Parkı	[40] [41]
2001	Herzog & de Meuron	İsviçre		Tate Modern (2000)	Monticello	[42] [43]
2002	Murcutt, GlennGlenn Murcutt	Avustralya		Berowra Waters Inn (1983)	Capitol Tepesi	[44] [45]
2003	Utzon, JørnJørn Utzon	Danimarka		Sidney Opera Evi (1973)	San Fernando Güzel Sanatlar Kraliyet Akademisi	[46] [47]
2004	Hadid, ZahaZaha Hadid	Büyük Britanya		Köprü Pavyonu (2008)	Hermitage Müzesi	[48] [D]
2005	Mayne, ThomThom Mayne	ABD		San Francisco Federal Binası (2007)	Jay Pritzker Pavyonu	[49] [50]
2006	da Rocha, Paulo MendesPaulo Mendes da Rocha	Brezilya		Estádio Serra Dourada (1975)	Dolmabahçe Sarayı	[51] [52]
2007	Rogers, Lord RichardLord Richard Rogers	Büyük Britanya		Lloyd Binası (1986)	Banqueting House, Whitehall	[53] [54]
2008	Nouvel, JeanJean Nouvel	Fransa		Torre Agbar (2005)	Kongre Kütüphanesi	[55]
2009	Zumthor, PeterPeter Zumthor	İsviçre		Therme Vals (1996)	Buenos Aires Yasama Sarayı	[56] [57]
2010	SANAA	Japonya		21. Yüzyıl Çağdaş Sanatlar Müzesi, Kanazawa (2003)	Ellis Adası	[58]
2011	Eduardo Souto de Moura	Portekiz		Braga Belediye Stadyumu, Braga (2004)	Andrew W. Mellon Oditoryumu	[59]
2012	Wang Shu	Çin		Ningbo Müzesi, Ningbo (2008)	Pekin	[60]
2013	Toyo Ito	Japonya		Sendai Mediatheque, Sendai (2001)	John F. Kennedy Başkanlık Kütüphanesi ve Müzesi	[61]
2014	Shigeru Ban	Japonya		Centre Pompidou-Metz, Metz (2010)	Rijksmuseum Amsterdam	[62]
2015	Otto, FreiFrei Otto	Almanya		Olimpiyat Stadyumu (Münih)	New World Center, Miami	[63][64]
2016	Aravena, AlejandroAlejandro Aravena	Şili		Siyam Kuleleri, Şili Papa Katolik Üniversitesi	Birleşmiş Milletler Genel Merkezi, New York City	[65][66]
2017	Rafael Aranda, Carme Pigem & Ramón Vilalta (RCR Arquitectes)	İspanya		Sant Antoni Kütüphanesi, Barselona (2008)	Akasaka Sarayı, Tokyo	[67]
2018	B. V. Doshi	Hindistan		Hint Yönetim Bilimleri Enstitüsü (1977–1992)	Ağa Han Müzesi, Toronto	[68]
2019	Arata Isozaki	Japonya		Art Tower Mito (1990)	Versay Sarayı	[69]
2020	Yvonne Farrell ve Shelley McNamara	İrlanda		Bocconi Üniversitesi (2008)		[70]
2021	Anne Lacaton ve Jean-Philippe Vassal	Fransa		Ulusal Mimarlık Okulu, Nantes (2009)		[71]
2022	Diébédo Francis Kéré	- Burkina Faso - Almanya		Toprak Mimarisi Merkezi, Mopti (2010)	LSE Marshall Binası, Londra	[72]
2023	David Chipperfield	Birleşik Krallık		Neues Museum, Berlin (1997–2009)	Atina Agorası	[73]
2024	Riken Yamamoto	Japonya		Yokosuka Sanat Müzesi, Kanagawa (2007)	Art Institute of Chicago	[74]

• ^A Kevin Roche İrlanda’da doğmuştur.
• ^B I. M. Pei Çin’de doğmuştur.
• ^C Frank Gehry Kanada’da doğmuştur.
• ^D Zaha Hadid Irak’da doğmuştur.

• Mimarlık ödülleri listesi

• Pritzker Mimarlık Ödülü Resmî İnternet Sayfası31 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.