İçeriğe atla

Pretoryanizm

Pretoryanizm silahlı kuvvetlerin kendilerini devletin, mevcut rejimin veya mevcut iktidar ve yöneticilerin koruyucusu olarak görmesi durumudur.[1] Bu anlayışta ordu doğrudan veya dolaylı olarak ülke siyasetine ve gündemine yön verebilmekte gerektiğinde ise müdahalede bulunabilmektedir. Bu müdahalelerde ordunun tamamı veya ordu içerisindeki yüksek rütbeli kişiler ile onlara bağlı olan askerler aktif rol oynayabilirler.

Hakkında

Pretoryen kavramının kökleri Roma İmparatorluğu'na kadar uzanmaktadır ve imparatoru koruyan askerleri temsil etmektedir. İmparatoru koruyan yüksek rütbeli ve seçkin muhafızlar merkezi otoritenin zayıf olmasından dolayı çeşitli olaylar sonucunda imparatoru devirip yenilerini atayacak kadar nüfuz sahibi olmuşlardır. Pretoryanizm kavramı gerçek anlamda askeriyenin siyasi sistemi kontrol etmesi durumudur. Pretoryen anlayışın etkili olduğu yerlerde askerler yönetimi tam manasıyla üstlenmeseler bile yürütme gücü üzerinde egemenlikleri bulunabilir. Pretoryen anlayış üzerinde sivil bir denetim mekanizması da oluşturulabilir.

Ordular çoğu zaman da sivil siyaseti dolaylı olarak yönlendirmek yerine doğrudan kendi ellerinde bulundurmak isteyebilirler. Bunun için de askerî müdahalede bulunurlar ve mevcut iktidarı devirebilirler. Genellikle bu müdahaleler sonucunda askeri yönetimler başa geçer ve bunun sonuçları askeri diktatörlüğe kadar uzanabilir.[2][3]

Örnekler

Osmanlı İmparatorluğu'nda yeniçerilerin desteği ile yönetime geçen ilk padişah I. Selim olmuştur.[4]

2007 yılında Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığı resmî sitesinde yayımlanan yazıda yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimi için laiklik vurgusu yapılmıştır. Bu açıklama Türkiye kamuoyunda e-muhtıra olarak geçmektedir.[5]

2013 yılında Mısır Genelkurmay Başkanı Abdülfettah el-Sisi ülke içerisindeki siyasi krizlerin devleti çöküşe sürükleyeceğini söyledi.[6] Aynı yılın temmuz ayında ise ülkede Mısır askerî darbesi gerçekleşti ve seçilmiş Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi görevden alınarak hapse atıldı ve yargılandı. Darbeden 11 ay sonra ise yüzde 96,9'luk bir oyla Sisi cumhurbaşkanı oldu.[7] Abdülfettah el-Sisi'yi Genelkurmay Başkanlığı görevine dönemin Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi atamıştı.[8]

2016 Türkiye askerî darbe girişimi sonrasında Recep Tayyip Erdoğan'ın yaverlerinden bazıları[9] ile eski Genelkurmay Başkanı Orgeneral Yaşar Büyükanıt'ın da yaveri darbe girişimi ile bağlantısı olduğu iddia edildiği için gözaltına alındı.[10]

Türkiye'de Fethullah Gülen ve ona bağlı olan Gülen Hareketi'nin devlet içerisinde yapılanmış, çeşitli mevkilere usulsüzlüklerle cemaat üyelerini getirmiş, devletin gizli bilgilerini ele geçirip ve ordu içerisinde yapılanmıştır. Ayrıca Türkiye kamuoyunda 2016 Türkiye askerî darbe girişiminin Gülen Hareketi'ne bağlı olan askerler tarafından düzenlenmiştir. Darbe girişiminin ardından Türk Silahlı Kuvvetleri'nde 3 bin 725 personel görevden alınmıştır. Görevden alınanlar arasında üst düzey askerler de olmuştur.[11][12][13][14][15]

Kaynakça

  1. ^ Siyaset Kavramlar, Kurumlar, Süreçler. s. 180. ISBN 9789750516528. 
  2. ^ "Siyaset Kavramlar, Kurumlar, Süreçler". 23 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2016. 
  3. ^ Güneş, Ahmet Faruk. "Türk Silahlı Kuvvetleri'nin Görünürlüğü ve Demokratik Sivil Kontrolü" (PDF). İTİCÜ, Sosyal Bilimler Dergisi. 21 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2016. 
  4. ^ Prof. Dr. Yavuz Ercan. "Yavuz Sultan Selim Dönemi" (PDF). Ankara Üniversitesi. 23 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2016. 
  5. ^ "e-muhtıra erken seçimi gündeme taşıdı". Radikal. 4 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2016. 
  6. ^ "Mısır: General Sisi'den 'çöküş' uyarısı". BBC Türkçe. 23 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2016. 
  7. ^ "Sisi darbeden 11 ay sonra resmen Cumhurbaşkanı". BBC Türkçe. 23 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2016. 
  8. ^ "Portre: Mısır Genelkurmay Başkanı Abdülfettah el Sisi". BBC Türkçe. 23 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2016. 
  9. ^ "4 yaver de gözaltında". Al Jazeera. 22 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2016. 
  10. ^ "Büyükanıt'ın yaveri için gözaltı kararı". Yeni Şafak. 27 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2016. 
  11. ^ "FETÖ'nün izleri silahlı kuvvetlerden siliniyor". Anadolu Ajansı. 22 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2016. 
  12. ^ "Hürriyet.com.tr". 22 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2016. 
  13. ^ "Milliyet.com.tr". Erişim tarihi: 21 Ağustos 2016. 
  14. ^ "Habetürk.com". 23 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2016. 
  15. ^ "Cnntürk.com". 23 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2016. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kenan Evren</span> 7. Türkiye cumhurbaşkanı (1982–1989)

Ahmet Kenan Evren, Türk asker, devlet adamı ve ressam. Türk Silahlı Kuvvetlerinin 17. Genelkurmay Başkanı, 12 Eylül Darbesi sonrası Türkiye'nin Devlet Başkanı (1980-1982) ve 7. Cumhurbaşkanıdır (1982-1989). Ayrıca 1982 yılında kurulan Mehmetçik Vakfının kurucularındandır. 1998 yılında "Atatürk" adlı yağlı boya tablosunun 105 milyar liraya satılmasıyla dönemin yaşayan en pahalı Türk ressamı olmuştur. Osmanlı Devleti'nin vatandaşı olarak doğmuş son Türkiye cumhurbaşkanıdır.

<span class="mw-page-title-main">12 Mart Muhtırası</span> 1971 yılında III. Demirel Hükûmetini istifaya zorlayan askerî uyarı

12 Mart Muhtırası, 12 Mart 1971 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetleri Komuta Kademesinin; Genelkurmay Başkanı Orgeneral Memduh Tağmaç, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Faruk Gürler, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Celal Eyiceoğlu ve Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Muhsin Batur imzasıyla Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'a bir muhtıra vererek 32. Türkiye Hükûmetini istifaya zorladığı askerî müdahaledir.

<span class="mw-page-title-main">Türk Silahlı Kuvvetleri</span> Türkiye Cumhuriyetinin askerî gücü

Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK), yurt dışından gelecek tehdit ve tehlikelere karşı Türk vatanını savunmakla görevli askerî kuvvettir. Görevi caydırıcılık sağlayacak şekilde askerî gücün muhafazasını ve güçlendirilmesini sağlamak, Türkiye Büyük Millet Meclisi kararıyla yurt dışında verilen görevleri yapmak ve uluslararası barışın sağlanmasına yardımcı olmaktır.

<span class="mw-page-title-main">Hilmi Özkök</span> 24. TSK Genelkurmay Başkanı

Hilmi Özkök Türk asker. Türk Silahlı Kuvvetlerinin 24. Genelkurmay Başkanı.

<span class="mw-page-title-main">Yaşar Büyükanıt</span> 25. TSK Genelkurmay Başkanı

Mehmet Yaşar Büyükanıt, Türk asker. Türk Silahlı Kuvvetlerinin 25. Genelkurmay Başkanı.

<span class="mw-page-title-main">E-muhtıra</span> 27 Nisan 2007 askerî muhtırası

E-muhtıra ya da 27 Nisan Bildirisi, Türk Silahlı Kuvvetleri adına Genelkurmay Başkanlığının cumhurbaşkanlığı seçimi dolayısı ile 27 Nisan 2007 tarihinde gece saat 23.20'de yaptığı, laiklikle ilgili açıklama. Türkiye kamuoyunda hâkim olan görüş, basın açıklamasının "muhtıra" olduğu yönündedir. Bildiri internet aracılığıyla verildiği için "e-muhtıra" olarak da adlandırılmıştır.

Yüksek Askerî Şûra (YAŞ), Türkiye'nin başkentinde yalnız barış zamanında görev yapmak üzere oluşturulan kurul.

20 Mayıs 1969 askerî müdahalesi, Türkiye tarihinde 27 Mayıs Darbesi sonrası siyasi yasaklı olan eski Demokrat Partili Celal Bayar ve arkadaşlarının siyasi haklarının iadesi sürecinde ordu üst kademesi ve siyasiler arasında yaşanan kriz sonucu meydana gelmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Mısır-Türkiye ilişkileri</span> Mısır ve Türkiye arasındaki ikili ilişkiler

Türkiye-Mısır ilişkileri, Mısır ile Türkiye arasında 1925'te kurulan diplomatik ve ticari ilişkilerdir. Günümüzde her iki ülkenin başkentlerinde büyükelçilikler ve büyük şehirlerinde konsoloslukları bulunmaktadır. Ayrıca Türkiye ve Mısır Akdeniz için Birlik'e tam üyedir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de askerî müdahaleler</span> Vikimedya anlam ayrımı sayfası

Türkiye'de askerî müdahaleler, Türk Silahlı Kuvvetlerinin kurumsal olarak ya da bazı subayların kendi başlarına inisiyatif alarak sivil yönetime yaptığı müdahalelerdir.

<span class="mw-page-title-main">2011-2012 Mısır parlamento seçimleri</span>

2011-2012 Mısır parlamento seçimleri, 28 Kasım 2011 ile 11 Ocak 2012 tarihleri arasında yapılan, Hüsnü Mubarek'in devrilmesiyle sonuçlanan 2011 Mısır Devrimi sonrası yapılan ilk seçimlerdir. Seçimler Mısır Silahlı Kuvvetleri Yüksek Konseyi idaresi altındaki Mısır'da yapılmıştır. Seçim sonuçlarınca Müslüman Kardeşler'in desteğini alan Muhammed Mursi'nin partisi, Özgürlük ve Adalet Partisi; Mısır Parlamentosu'nda çoğunluğu elde etmiş ve yeni Mısır hükûmetini kurmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Mısır Silahlı Kuvvetleri</span> Mısırın askerî gücü

Mısır Silahlı Kuvvetleri, Mısır'ı karadan, havadan ve denizden gelebilecek her türlü saldırıya karşı korumakla görevli olan askerî kuvvet. Mısır Kara Kuvvetleri, Mısır Hava Kuvvetleri, Mısır Deniz Kuvvetleri ve Mısır Hava Savunma Kuvvetleri'nden askeri birliklerden oluşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">2012-2013 Mısır protestoları</span>

2012-2013 Mısır protestoları: Devrim sonrasında Mısır genelinde 22 Kasım 2012 tarihinde başlamış, Devlet Başkanı Muhammed Mursi ve hükûmet karşıtı protestolardır. Daha sonra askeri darbe olarak sonuçlanmış ve ordu yönetimi ele almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Abdülfettah es-Sisi</span> 6. Mısır devlet başkanı

Abdülfettah Said Hüseyin Halil es-Sisi, daha yaygın bilinen adıyla Mareşal Sisi, 2014'ten beri Mısır devlet başkanı olarak görev yapan Mısırlı siyasetçi ve emekli subay. Sisi, 2014 yılında Mısır Ordusu'ndan general olarak emekli olmadan önce 2013 ile 2014 yılları arasında Mısır Başbakan Yardımcısı, 2012 ile 2013 yılları arasında Savunma Bakanı ve 2010 ile 2012 yılları arasında Askeri İstihbarat Direktörü olarak görev yaptı. Ocak 2014'te Mareşal rütbesine terfi etti.

<span class="mw-page-title-main">Adli Mansur</span>

Adli Mahmud Mansur, Mısır Yüksek Anayasa Mahkemesi eski başkanı ve Mısır'ın 3 Temmuz 2013-8 Haziran 2014 tarihleri arası geçici Cumhurbaşkanı olarak görev yapan Mısırlı bir yargıçtır. Mısır ordusu tarafından yapılan bir duyuruda, kitlesel protestolar sonucu olan 2013 Mısır darbesi sonrasında Cumhurbaşkanı ilan edildi. Muhammed Mursi, askerî darbeyi kabul etmediğini ve halen Mısır'ın meşru Cumhurbaşkanı olduğunu iddia etmektedir. Mansur, 4 Temmuz 2013 tarihinde Yüksek Anayasa Mahkemesi önünde yeni görevi için yemin etti.

<span class="mw-page-title-main">2013 Mısır askerî darbesi</span>

2013 Mısır Askerî Darbesi, Genelkurmay Başkanı Abdülfettah es-Sisi komutasındaki Mısır Silahlı Kuvvetlerinin ülkede devam eden protestolar sırasında hükûmet ve eylemcilere verdiği 48 saatlik uzlaşma süresinin dolması üzerine 3 Temmuz 2013 tarihinde ülke yönetimine yaptığı askerî darbedir.

<span class="mw-page-title-main">Hulusi Akar</span> Türk asker ve siyasetçi

Hulusi Akar, Türk asker ve siyasetçi. Türkiye 52. Millî Savunma Bakanı. Türk Silahlı Kuvvetlerinin 29. Genelkurmay Başkanı. 28. Dönem Kayseri Milletvekili ve TBMM Millî Savunma Komisyonu Başkanı.

<span class="mw-page-title-main">Sudan cumhurbaşkanları listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu madde, Sudan'ın 1956'daki bağımsızlığından bu yana devlet başkanlarını listeler.

<span class="mw-page-title-main">15 Temmuz Darbe Girişimi</span> TSK içerisindeki bir grup askerin 65. Türkiye Hükümetini hedef almış olduğu askeri darbe teşebbüsü

15 Temmuz Darbe Girişimi veya 2016 Türkiye Askerî Darbe Teşebbüsü, darbe metninde yer aldığı isimle Yurtta Sulh Harekâtı, 15-16 Temmuz 2016 tarihleri arasında Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde kendilerini Yurtta Sulh Konseyi olarak tanımlayan bir grup asker tarafından Türkiye'de düzenlenen askerî bir darbe girişimidir.

Muhtıra ya da memorandum, bir kişi ya da grup veyahut kurumun, bir başka kişi, grup ya da kurumu uyarmak amacıyla ona gönderdiği yazılı metin. Aynı zamanda bir anlaşma, sözleşme ya da uzlaşmanın resmî bir özeti ve belgesidir. Resmi ya da iş dünyasına ait kullanım alanları mevcuttur. İletişim amaçlı kullanılır. Hatırlatmaya dayalıdır. Bir konu ile ilgili olayları, gözlemleri, fikirleri içerebilir. Herhangi bir şekil şartı yoktur ancak genel temayül "Kimden", "Kime", "Tarih", "Konu" başlıklarını içeren bir formatta olmasıdır. Bildiriler, raporlar, geçici anlaşmalar, mektuplar memorandum kapsamına girebilir. 1 sayfa ya da daha fazla sayfadan oluşabilir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.