Potemkin Zırhlısı (film)
| Броненосец «Потёмкин» (Bronyenosyets Potyomkin) | |
 | |
| Yönetmen | Sergey Eisenstein |
|---|---|
| Yapımcı | Yakov Blyoh |
| Senarist | Nina Agadjanova Nikolay Aseyev Sergey Eyzenşteyn Sergey Tretyakov |
| Oyuncular | Aleksandr Antonov Vladimir Barskiy Grigoriy Aleksandrov Ivan Bobrov |
| Müzik | Edmund Meisel Mark-Andreas Schlingensiepen |
| Görüntü yönetmeni | Eduard Tisse |
| Stüdyo | Mosfilm |
| Dağıtıcı | Goskino |
| Türü | Dram Savaş |
| Renk | Siyah-beyaz |
| Yapım yılı | 21 Aralık 1925 Sovyetler Birliği |
| Çıkış tarih(ler)i | 21 Aralık 1925, Moskova 12 Kasım 1926, Fransa 5 Aralık 1926, ABD 12 Ağustos 1930, Almanya 16 Ekim 1967, Türkiye(Türk Sinematek Derneği) |
| Süre | 75 dakika |
| Dil | Ara yazıları Rusça sessiz film |
| Diğer adları | Броненосец Потёмкин |
Potemkin Zırhlısı, 1925 Sovyetler Birliği yapımı sessiz filmdir. Özgün adı Bronyenosyets Potyomkin (Броненосец «Потёмкин») olan film Türkiye'de ilk kez 1927'de gösterilmiştir.[1]
Rusya'nın ve Avrupa'nın en eski ve büyük film stüdyosu olan Mosfilm tarafından yapılan filmin yönetmeni Sergei Eisenstein'dır. Yönetmenin ikinci filmi olan Potemkin Zırhlısı konusunu Potemkin Zırhlısı Ayaklanması olarak bilinen gerçek bir olaydan almıştı. Filmde, 1905 yılında Rusya'nın Karadeniz filosuna bağlı Savaş Gemisi Potemkin'de dayanılmaz yaşama şartlarından bezmiş mürettebatın Çar rejimine bağlı subaylara karşı başlattıkları bir ayaklanmanın sonunda gemiyi ele geçirmeleri ve sonrasında gelişen olaylar dramatize edilerek anlatılmıştır.
"Potemkin Zırhlısı Ayaklanması" 1917'de gerçekleşecek olan Ekim Devrimi'nin bir provası niteliğinde olduğu için film, 1925 yılında Sovyet hükûmeti tarafından bir devrim propagandası filmi olması için özellikle ısmarlandı. Ama Sergei Eisenstein bunun çok ötesine geçerek filmde kurgu (montaj) ile ilgili kuramlarının tamamını deneme fırsatı buldu. Ortaya sinemasal açıdan da devrimci bir film çıktı, artık sinemada kurgunun hayati bir önemi olduğu anlaşılmıştı.
Potemkin Zırhlısı tüm zamanların en etkileyici filmlerinden biridir ve 1958 yılında Belçika'nın Brüksel şehrinde açılan Dünya Fuarında "tüm zamanların en büyük filmi" olarak ilan edilmişti.
Filmin tarzı ve genel bakış
Kasıtlı bir şekilde devrim propaganda filmi olarak çekilmiştir. Eisentein bu filmde montaj yeteneklerini de test etmiştir. Rus Devrimci film yapımcılarının okulu Kuleşov film yapımı okulu daha seyirciler üzerinde montaj tekniğini hazmetmeye çalışırken, Eisenstein filmdeki montajlarıyla seyirci üzerinde muhteşem bir duygusal düşünceler oluşturmayı başarıp böylece çarlık rejimi altında ezilen insanlar için sempati oluşmasını (özellikle devrimci zırhlı gemi “Potemkin”) ve cani çarlık rejimi için de nefret beslenmesini sağlamıştır ve bu etkileme düzeni o kadar kusursuz kurulmuştur ki seyirci ister istemez bir sempati oluşturur.
Eisenstein'in deneyi mükemmel bir başarı elde etmişti. “Potemkin bütün Rusya'da sinemalarda oynamasına rağmen, mahkeme kararıyla diğer ülkelerin sinemalarında fazla gözükmedi. Fakat Rusya'daki ve uzakdenizlerdeki seyircileri şok eden sadece politik olaylar değildi. O zamanın teknikleriyle gerçekleştirilen üstün şiddet ve vahşet sahneleriydi. Nazi propaganda elçisi (Joseph Goebbels) bile film için “Eşi benzeri olmayan şaheser. Bu filmi izleyen insan bir Bolşevik olabilir.” demiştir.[2]
Filmin bölümleri
Film beş bölümden oluşmuştur:
- "İnsanlar ve kurtçuklar" (Люди и черви): Bu bölümde gemide kurtlu ve kokuşmuş et yemeye zorlanan mürettebatın protestoları gösterilir.
- "Limandaki dram" (Драма на тендре): Gemi mürettebatının isyanı ve liderleri Vakulinçuk'un öldürülmesinin anlatıldığı bölümdür.
- "Ölü bir adam adalet arıyor" (Мёртвый взывает): Vakulinçuk'un cenazesinin Odessa'ya getirilmesi ve şehir halkının mürettebatla birlikte onun yasını tutmaları anlatılır.
- "Odessa merdivenleri" (Одесская лестница): Çar'ın Kazak askerlerinin Odessa şehrinin ünlü merdivenlerinde isyan eden sivil halkı katlettiği sahnedir.
- "Filo ile randevu" (Встреча с эскадрой): Potemkin Zırhlısı'nı yakalamak için Çar'ın gönderdiği Karadeniz donanmasına ait bir filonun taraf değiştirerek Potemkin'in mürettebatının yanında yer alması anlatılır.
Oyuncu kadrosu
| Oyuncu | Rolü |
|---|---|
| Aleksandr Pavlovich Antonov | Grigori Vakulinçuk, Bolşevik denizci |
| Vladimir Barski | Kumandan Golikov |
| Grigori Aleksandrov | Kıdemli Subay Giliarovski |
| Ivan Bobrov | Kırbaçlanan genç denizci |
| Mikhail Gomorov | Militan denizci |
| Aleksandr Levshin | Astsubay |
| N. Poltavseva | Gözlüklü kadın |
| Konstantin Feldman | Tahrikçi öğrenci |
| Beatrice Vitoldi | Çocuk arabası taşıyan kadın |
Odessa Merdivenleri sahnesi
Filmin en meşhur sahnesi Odessa merdivenlerindeki kıyımdır (Primorski (Potemkin) Merdivenleri). Çarlık askerleri beyaz yazlık tunikleriyle sanki havada süzülürcesine ve çok ritmik bir şekilde -makine gibi- merdivenlerden inerken, merdivenlerde askerlerden kaçan sivil insanların katledildiği sahnedir.
Bu sahne Eisensteinin montaj tekniğine en iyi örnek olabilir. Ayrıca Leni Riefenstahl İradenin Zaferi (Almanca, Triumph des Willens) adlı filminde aynı montaj tekniğini uygulamaya çalışmıştır.
Bu teknik bundan sonra gelecek olan birçok filmde yer almıştır. Örnek olarak Francis Ford Coppola'nın Babasında, Brian De Palma versiyonu olan The Untouchablesında, Terry Gilliam’ın Brazil filminde, Çıplak Silah 33⅓ ve en yeni örneği olarak da Yıldız Savaşları: Bölüm III - Sith'in İntikamını gösterebiliriz (askerlerin “yukarı” çıkma sahnesi hariç).
Ayrıca yönetmenliğini komedyen Woody Allen’ın yaptığı Bananas filminde bu sahne ufak bir şaka olarak kullanılmıştır.
Fakat Eisenstein’nın merdivenlerde görüntülediği kıyımda bir mantık hatası vardır. Askerler insanları kıyıma uğrattığı halde merdivenler sapasağlam durmaktadır.
Eski sansürler ve genel yenilemeler
Film Rusya'da yayınlandıktan sonra Alman yayıncılar tarafından bazı sahneler (kıyım ve şiddet sahneleri) makaslanıp sinemalara çıktı. Ruslar, Leon Troçki’nin yazdığı Rusça film tanıtımında Josef Stalin hakkında kafasında takıldığı ve yazdığı yazılarıda kesmişlerdir. Daha sonra film Naziler tarafından yasaklanıp yayından kaldırılmıştır. Ardından da filmin devrim’e kışkırtıcı propaganda olduğunu düşünen İngiltere ve Fransa yasaklamıştır.
2004 yılında filmin üç yıl süren yeniden yapılandırılma aşaması tamamlandı. Vahşet sahneleri teker teker düzeltildi. İsyancı denizcilerin dudak hareketlerinden ne konuşmaya çalıştığı çıkartılıp düzgün ve başlıklara uyacak bir şekilde İngilizceye tercüme edilmeye çalışılmıştır.
Müzikler Hakkında
Orijinal müzikler Edmund Meisel tarafından bestelenmiştir. Premieri 1926 yılında Berlin'de bir salon orkestrasıyla yapılmıştır. Orkestra; flüt/pikolo, trompet, trombon, harmonyum, çeşitli perküsyon aletleri ve yaylı çalgılardan (viyolalar hariç) oluşmaktaydı. Meisel bütün besteyi 20 gün ve gece süresinde yazdı. Fakat diğer ülkelerde sansür sorunları çıkınca bütün besteleri tekrar gözden geçirip değişiklikler yaptı. Besteci ve orkestra şefi olan Mark-Andreas Schlingensiepen bütün şarkıları tekrar besteledi ve geliştirilmiş haline orijinal piyano notalarını da ekledi. 21yi yüzyılda film tekrar yapılmaya karar verilince Pet Shop Boys 2004 yılında yeni bir soundtrack yaparlar ve bu şarkıyı Dresdner Sinfoniker orkestrası çalar. Soundtrack 2005 yılında Battleship Potemkin adında çıkar.
Diğer ülkelerdeki isimleri ve gösterim tarihleri
| Filmin o ülkedeki adı | Ülke | Gösterim tarihi |
|---|---|---|
| Le Cuirassé Potemkine | Fransa | 1926, 12 Kasım |
| Le Cuirassé Potemkine | Kanada (Fransızca adı) | |
| Le Cuirassé Potemkine | Belçika (Fransızca adı) | |
| El Acorazado Potemkin | İspanya | 1936 (Kısıtlı gösterim) |
| El Acorazado Potemkin | Arjantin | 2005, 8 Kasım (DVD prömiyeri) |
| Potemkin | Yunanistan | 1952, 21 Ocak |
| Броненосец Потёмкин | Sovyetler Birliği (Rusça adı) | 1925, 21 Aralık (Moskova) |
| Battleship Potemkin | ABD | 1926,5 Aralık |
| Bronomzidi Potiomkini | Sovyetler Birliği (Gürcü dilindeki adı) | |
| La Corazzata Potemkin | İtalya | |
| O Couraçado Potemkin | Portekiz | |
| El Cuirassat Potemkin | İspanya (Katalancadaki adı) | |
| O Encouraçado Potemkin | Brezilya | 2005, 25 Şubat |
| Pancernik Potemkin | Polonya | |
| Pansarkryssaren Potemkin | İsveç | 1952, 21 Ocak |
| Panserkrydseren Potemkin | Danimarka | 2003, 15 Ağustos |
| Panssarilaiva Potemkin | Finlandiya | 1952, 4 Ocak |
| Pantserkruiser Potemkin | Hollanda | |
| Panzerkreuzer Potemkin | Almanya | 1930, 12 Ağustos |
| Batı Almanya | 1986, 20 Şubat (Berlin Film Festivali) | |
| Potemkin Zırhlısı | Türkiye | 1967,16 Ekim (Türk Sinematek Derneği) |
| Japonya | 1967,4 Ekim | |
| The Armored Cruiser Potemkin | ABD | 1926, 5 Kasım |
| The Battleship Potemkin | ABD | 1926, 5 Kasım |
| Potemkin | ABD | 1926, 5 Kasım |
| The Battleship Potyomkin | ABD (alternatif yazım biçimi) | 1926, 5 Kasım |
| Battleship Potemkin | İngiltere | 1954, Ocak (X - sertifikasıyla gösterim izni alabildi) |
| Battleship Potemkin | İngiltere | 2007, 14 Ekim |
| Çekoslovakya | 2006, 12 Ocak | |
| To Thorikton Potemkin | Yunanistan (Yeni yayınlarında) |
Filmin Posterleri
- posterlerin kaynağı 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Film hakkında notlar
- "Potemkin Zırhlısı" nın 1925 yılında Moskova'da gösterime girdiği hafta, Douglas Fairbanks'in başrolünü oynadığı 1922 yapımı ABD filmi Robin Hood da henüz sinemalarda gösterilmekteydi. Her iki film arasında bir gişe rekabeti yaşanıyordu, yetkililer Sovyet filminin kazanmasını arzuluyorlardı ama çok küçük bir farkla Robin Hood gişede Potemkin Zırhlısı'nı geçti.
- Charles Chaplin bu filmin en çok beğendiği film olduğunu söylemişti.
- Çalışan sınıfları isyana teşvik edeceğinden korkularak 1926 yılında İngiltere'de filme gösterim sertifikası verilmeyerek yasaklandı. Bu gösterim yasağı 1954 yılına kadar sürdü, bu tarihte de ancak X sertifikası ile gösterilmesine izin verildi.
- 2004 yılında ise İngiliz pop grubu Pet Shop Boys'dan bu sessiz film için yeni bir müzik bestelemeleri istendi. Grup kısa sürede ısmarlanan müziği besteledi ve film bu yeni müziği ile Londra'nın Trafalgar Meydanı'nda 12 Eylül 2004 tarihinde canlı bir konser eşliğinde dev ekrana projeksiyonu yapılarak izleyicilere gösterildi.[4]
- Gerçek "Potemkin Zırhlısı" 1897'de Çar Hükûmeti tarafından Japon tehlikesine karşı Ukrayna'daki Nikolayev Tersaneleri'nde kızağa koydurulmuştu. Aynı anda inşasına başlanan "Retvizan" adında bir ikizi vardı. Ancak Retvizan'ın yapım mukavelesi ABD'de Philadelphia Donanma Tersanelerine verilmişti. O gemi ABD'de 3 yılda bitirilirken "Potemkin" in inşası Rusya'da 6 yılda tamamlanabildi.(Bazı kaynaklar[4] Potemkin'in de ABD'de yapıldığını belirtmişerdir). Potemkin 1904'te Rus Donanması'na teslim edildi. Filmde kullanılan ve Potemkin olarak gösterilen gemi de gerçek Potemkin zırhlısı değil, ondan daha eski bir gemi olan "Dvenadstat Apostolov" (Oniki Havari) adlı bir gemiydi. Sergei Eisenstein istese de gerçek Potemkini kullanamazdı, çünkü gemi 1922 yılında hurdaya çıkartılarak sökülmüştü.[5]
Dış bağlantılar
- 'Tr-Wikipedia 'da ilgili link' Ekim Devrimi
- posterlerin kaynağı 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Video - Odessa Merdivenleri Sahnesi 25 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- KURGU YÖNTEMLERİ - (Film Biçimi “Sergey M. Eisenstein” Çeviren: Nijat Özön) 17 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Sergey M. Eisenstein'ın Kitabı "Film Duyumu" Önsözü - Nijat Özön 26 Kasım 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Allmovie.com'da "Battleship Potemkin" 14 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016.
- ^ Historytoday.com'da Goebbels'in beyanatı (İngilizce)[]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2007.
- ^ a b "Bronenosets Potyomkin (1925) /trivia" (İngilizce). imdb.com. 11 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2010.
- ^ "Battleship Potemkin (1898 / 1904)" (İngilizce). www.cityofart.net. 4 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2010.
