İçeriğe atla

Portekiz tarihi

İlk Portekiz kralı I. Afonso’nun kullandığı bayrak

Portekiz tarihi, bugünkü Portekiz Cumhuriyeti topraklarının tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan tarihini kapsar.

İlk Çağlar

Portekiz'in adı Douro ve Minho nehirleri arasındaki bölgeye verilen Terra Portucallis adından gelmektedir. Portucallis, Latince Portas (liman) ve Calle (kale) birleşiminden meydana gelir. İber yarımadasına ilk çağlarda Keltler ve Lusitanyalılar gibi çeşitli kavimler yerleşmiştir. Daha sonra Fenikelilerin ve Kartacalıların da işgaline uğrayan yarımada MÖ 1. yüzyılda Roma İmparatorluğu'nun bir parçası oldu. MÖ 138 yılında Romalılar günümüzde Portekiz'in kurulu bulunduğu bölgeyi Roma İmparatorluğu'nun Lusitania eyaleti haline getirdiler. Roma İmparatorluğu yıkıldıktan sonra İber yarımadası çeşitli Cermen kavimlerinin saldırılarına uğradı. Bölgeyi önce Vandallar ve Süevler, 5.-8. yüzyıl arasında da Vizigotlar egemenlikleri altına aldılar.

Endülüs dönemi ve Reconquista

1147 yılında bir Endülüs camisinin kalıntıları üzerinde inşa edilen Lizbon camisi

711 yılında İber yarımadası Kuzey Afrika yoluyla gelen Müslümanların eline geçti. 756-1031 yılları arasında Portekiz Endülüs Emevi Devleti'nin bir parçasıydı. Emeviler döneminde Portekiz gelişti ve zenginleşti. Lizbon kenti Hristiyan, Müslüman ve Yahudilerin birlikte refah içinde yaşadığı bir kent haline geldi. Kentin günümüzde Portekizce’de "Lizşboa" olarak telaffuz edilen adı büyük olasılıkla Arapça adı olan el-Uşbuna'dan gelmektedir. Endülüs Emevi devleti 11. yüzyılda parçalanınca bölgede irili ufaklı Tavaif-ül Mülk beylikleri kuruldu. İber yarımadasının kuzeyindeki Hristiyan krallıklar 11. yüzyılda Reconquista (tekrar fetih) çabalarını hızlandırarak Portekiz topraklarını ele geçirdiler.

Portekiz bir ülke olarak ilk defa 5 Ekim 1143'te Kastilya ve Leon kralı VII. Alfonso'nun Portekiz Kontluğu'nun bağımsızlığını tanıması ve I. Afonso'yu Portekiz Kralı olarak kabul etmesiyle bağımsız bir ülke olarak kuruldu. Portekiz'i günümüzdeki topraklarının yarısı kadar bir alanda kurduktan sonra Afonso ve kendisinden sonra gelen krallar Hristiyan tarikatlarının askerî desteğiyle Endülüslüler'den daha fazla toprak koparabilmek için sürekli güneye doğru ilerlediler. 1147 yılında I. Afonso önderliğinde Fransız, İngiliz, Alman ve Portekiz şövalyelerinden oluşan bir grup Lizbon'u kuşattı ve şehri Endülüslülerin elinden aldı. Bu sırada, şehirde yaşayan tüm dinlerden insanların bir bölümünün katledildiğine inanılır ve kent kesin bir şekilde Müslümanların elinden çıkarak Hristiyanların egemenliğine girdi.[1] Portekizliler 1249 yılında Algarve'nin güney kıyılarına ulaştıktan sonra Portekiz Reconquistası tamamlanmış oldu.

Portekiz Krallığı ve Portekiz İmparatorluğu

İlk Portekiz kralı I. Afonso

1383 yılında erkek vâris bırakmadan ölen Portekiz Kralı'nın kızıyla evli olan Kastilya Kralı Portekiz tahtında hak iddia edince ortaya çıkan halk ayaklanması 1383-1385 Krizi'ne yol açtı. Sonradan I. João olarak Portekiz tahtına geçen Avizli João ve general Nuno Álvares Pereira yönetimindeki bir kısım soyludan ve halktan oluşan birlikler Aljubarrota Savaşı'nda Kastilya birliklerini yendi. Bu savaş hâlâ komşu İspanya ile olan bağımsızlık mücadelesinin bir sembolü olarak görülmekte ve Portekiz tarihinin en ünlü savaşı olarak değerlendirilmektedir. 1373 yılında İngiltere ile yapılan ittifak günümüzde de devam etmekte ve muhtemelen tarihin en uzun ittifakı sayılmaktadır. Bu ittifakı izleyen yıllarda Portekiz Dünya'nın keşfi için öncülük yapmış ve Keşif Çağı 'nı başlatmıştır. Kral I. João'nun oğlu Prens Infante Henrique o Navegador (Denizci Henrique), bu çağın başlangıcında büyük rol oynamış ve keşif gezilerinin ana destekleyicisi olmuştur.

Portekiz İmparatorluğu XVIII

1415 yılında bir Portekiz filosunun Kuzey Afrika'daki zengin ticaret merkezi Ceuta'yı ele geçirmesiyle Portekiz İmparatorluğu başlamıştır. Bunu 15. yüzyıl boyunca Atlas Okyanusu'ndaki ilk keşifler izlemiş, Azorlar ve Madeira'nın keşfiyle ilk sömürgecilik hareketleri başlamıştır. Portekizliler 7 Haziran 1494 tarihinde İspanya'yla Tordesillas Antlaşması'nı imzalayarak Avrupa'nın haricindeki dünyayı Portekiz ve İspanya'ya ait iki imtiyazlı bölgeye ayıran bir anlaşmaya vardılar. Cabo Verde Adaları'nı başlangıç noktası alarak, bu noktanın 370 fersah (1550 km) batısında Kuzey-Güney meridyeni çizildi. Sınırın batısında kalan keşfedilmiş ve keşfedilecek bütün bölgeler İspanya'ya aitti. Sınırın doğusunda kalan keşfedilmiş ve keşfedilecek bütün bölgeler ise Portekiz'e aitti. İspanya antlaşmayı 2 Temmuz 1494'te, Portekiz 5 Eylül 1494'te onayladı.

1498 yılında Vasco da Gama deniz yoluyla Hindistan'a ulaştı ve günümüzün onda biri olan bir milyon nüfusa sahip Portekiz için refah dönemi başladı. 1500 yılında Brezilya'ya ayak basan Pedro Álvares Cabral burayı Portekiz topraklarına kattı. On yıl sonra Afonso de Albuquerque, Hindistan'daki Goa'yı, Basra Körfezi'ndeki Hürmüz'ü ve günümüz Malezya'sındaki Malakka'yı isgal etti. Dolayısıyla Portekiz İmparatorluğu Hint Okyanusu ve Güney Atlas Okyanusu'ndaki ticaret yollarının egemenliğini eline geçirdi.

1580 yılından 1640 yılına kadar Portekiz'in bağımsızlığı bir süre sekteye uğradı. Fas'taki bir savaş sırasında ölen Portekiz Kralı I. Sebastião ardında erkek vâris bırakmayınca İspanya Kralı II. Felipe taht üzerinde hak iddia etti ve Portekiz Kralı I. Filipe olarak tahta geçti. Ancak bundan hoşnut kalmayan Portekiz soylularının desteğiyle ayaklanma başlatan IV. João 1640 yılında kral ilan edilerek Bragança hanedanını başlattı. Aynı dönemde Büyük Britanya ve Hollanda, Portekiz İmparatorluğu'nun denizaşırı topraklarını ele geçirmek için saldırmaktaydı ve Portekiz özellikle 1822'de Brezilya'nın bağımsızlığını kazanmasıyla birlikte, 20. yüzyıla kadar sürecek olan bir çöküş dönemine girdi.

Yakın tarih

5 Ekim 1910 tarihindeki cumhuriyetçi devrim Portekiz monarşisini ortadan kaldırdı. Ama devam eden kaos ortamı ve I. Dünya Savaşı'na askerî katılımın artırdığı önemli ekonomik problemler 28 Mayıs 1926'daki askerî darbeye neden oldu. Bu darbe sonucunda António de Oliveira Salazar ekonomik dengeyi ve toplumsal düzeni sağlayarak 1933 yılına kadar sürecek olan sağ eğilimli askerî diktatörlük tarafından başa getirildi. Gelenekçi otoriter bir rejim olan ve faşizme yakınlığıyla tanınan Estado Novo (Yeni Devlet) yeni bir anayasanın kabulüyle Salazar tarafından kuruldu.

II. Dünya Savaşı'nda İttifak Devletleri'ne yaptığı yardımlar nedeniyle bu rejim ayakta kalmaya devam etti. 1961 yılında Angola'da, 1963 yılında Portekiz Ginesi'nde ve 1964 yılında Mozambik'te başlayan bağımsızlık hareketleri Portekiz Sömürge Savaşları'na yol açarak yönetimdeki rejimi zayıflattı. 1968 yılında Salazar yönetimden ayrıldı ve yerine Marcelo Caetano geçti. 25 Nisan 1974 tarihinde Karanfil Devrimi adı verilen kansız bir solcu askerî darbe Afrika sömürgelerine bağımsızlıklarını verdiği gibi günümüzün demokratik rejiminin kurulmasına da önayak oldu. Avrupa Birliği'ne tam üyeliğe 1986 yılında kabul edilen Portekiz 1999 yılında da Euro para birimini kullanmaya başladı.

Kaynakça

  1. ^ "The Capture of Lisbon (İngilizce)". 4 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2008. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Portekiz</span> Güneybatı Avrupada bir ülke

Portekiz, resmî adıyla Portekiz Cumhuriyeti, Avrupa'nın güneybatısında İber Yarımadası üzerinde yer alan, Avrupa Kıtası'nın en batısındaki ülkedir. Portekiz kuzeyden ve doğudan İspanya ile, güneyden ve batıdansa Atlas Okyanusu ile çevrilidir. Atlas Okyanusu'nun kuzey yarım küredeki bölümünde bulunan Azorlar ve Madeira takımadaları özerk yönetimleriyle birlikte Portekiz'in birer parçasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Endülüs</span> 711–1492 yılları arasında İber Yarımadasında Müslümanların hakimiyeti altındaki bölgeler

Endülüs, 711-1492 yılları arasında İber Yarımadası'nda Berberi milletinin de katkısı ile Arapların etkisi altında bulunan bölgelere verilen isimdir. Müslümanların İber Yarımadası'ndaki varlığı en son Moriskoların 1609 yılında İspanya'dan Müslümanlığı bırakmadıkları için göçe zorlanarak sınır dışı edilmesiyle son bulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Tordesillas Antlaşması</span> Yeni dünyayı İspanyol ve Portekiz egemenliği arasında bölen 1494 antlaşması

7 Haziran 1494 tarihli Tordesillas Antlaşması dönemin deniz güçleri Portekiz ve İspanya arasında gerçekleşti. Cabo Verde Adaları’nı başlangıç noktası alarak, bu noktanın 370 fersah batısında Kuzey-Güney meridyeni çizildi. Çizgi, Avrupa’nın haricindeki dünyayı Portekiz ve İspanya’ya ait iki imtiyazlı yarıya ayıran sınır kabul edildi. Sınırın batısında kalan keşfedilmiş ve keşfedilecek bütün bölgeler İspanya’ya aitti. Sınırın doğusunda kalan keşfedilmiş ve keşfedilecek bütün bölgeler ise Portekiz’e aitti. İspanya antlaşmayı 2 Temmuz 1494'te, Portekiz 5 Eylül 1494'te onayladı. Ancak iki ülke için de birer istisna vardır. Filipinler, İspanya'nın; Brezilya, Portekiz'indir.

<span class="mw-page-title-main">Portekiz İmparatorluğu</span> 15. Yüzyıldan 20. Yüzyıla kadar Portekiz tarafından yönetilen tüm denizaşırı bölgeler

Portekiz İmparatorluğu, denizaşırı Portekiz veya Portekiz Sömürge İmparatorluğu da denilen, denizaşırı koloniler, fabrikalar ve daha sonra Portekiz tarafından yönetilen denizaşırı topraklardan oluşuyordu.

<span class="mw-page-title-main">İspanyol İmparatorluğu</span> Beş kıtada toprağı olan, dünyanın ilk küresel imparatorluğu

İspanyol İmparatorluğu, beş kıtada toprağı olan, dünyanın ilk küresel imparatorluğudur. İspanyol İmparatorluğu, İspanya veya İspanya hükümdarları tarafından fethedilen, miras kalan veya el konan arazileri kapsar. Bu arazilere Kuzey ve Güney Amerika'nın geniş kesimleri de dahildir. Hak iddia edilen ancak hiç ele geçirilemeyen topraklar da mevcuttur. Toplam arazilerin yüzölçümü 18. yüzyılın sonunda 18 milyon kilometre kare civarındadır. 16. ve 17. yüzyıllardaki kıtalararası yapısına rağmen koloni imparatorluğu deyimi 1768 yılı itibarıyla kullanılmaya başlanmıştır. 19. yüzyılda ise devlet yapısı tamamen kolonisel bir yapıya dönüşmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Hudiler</span>

Hudiler ya da Banu Hud, İspanya'nın dağınık Müslüman emirliklere bölündüğü 11. yüzyıldaki siyasi kargaşa döneminde Zaragoza kenti çevresinde hüküm süren bir Müslüman Arap hanedanıdır.

<span class="mw-page-title-main">İspanya tarihi</span>

İspanya tarihi, İspanya'da tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan dönem boyunca yaşanan olayları kapsar.

<span class="mw-page-title-main">İtalya Savaşları</span>

İtalya Savaşları (1494-1559), Orta Çağ'dan Yeni Çağ'a geçiş döneminde Avrupa ve Akdeniz coğrafyasının büyük güçlerini karşı karşıya getiren savaşlar dizisidir.

<span class="mw-page-title-main">Portekiz coğrafi keşifleri</span> Avrupada Portekiz öncülüğünde başlatılan coğrafî keşifler

Portekiz Coğrafi Keşifleri (1415-1542), 15. ve 16. yüzyılda Portekizliler tarafından dünya çapında özellikle denizde yapılan coğrafi keşifleri tanımlar. Bu dönemde Portekiz, Afrika kıtasının etrafını Ümit Burnu yoluyla dolanıp Hindistan'a giden doğu yolunu keşfetmiş, bu sayede Güneydoğu Asya'nın neredeyse tamamıyla temas kurmuş, Afrika'nın bazı bölgelerini sömürgeleştirmiş, Brezilya'yı keşfetmiş ve Çin'e, Avrupa'dan giden ilk ticari ve diplomatik elçileri göndermiştir.

<span class="mw-page-title-main">II. João</span> Portekiz kralı (1455-1495; hd. 1481-1495)

II. João, Príncipe Perfeito olarak da bilinir, Portekiz'in onüçüncü kralıdır. Portekiz tahtını konsolide etmiş, ekonomisini güçlendirmiş, coğrafi keşifleri sürdürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Alcáçovas Antlaşması</span>

Alcáçovas Antlaşması, Portekiz Kralı V. Afonso ile oğlu II. João, Viseu düşesi Beatriz ve Kastilya Kraliçesi I. Isabella arasında 4 Eylül 1479 tarihinde yapılan ve Kastilya İç Savaşı'nı sonlandıran antlaşma. Bu antlaşmayla Portekiz, Kastilya üzerindeki hak iddialarından vaz geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Bragança Hanedanı</span>

Bragança Hanedanı, Portekiz Kralı I. João'nun gayrimeşru çocuğu Bragança Dükü Afonso tarafından kurulan ve Aviz Hanedanının alt kolu niteliğindeki hanedan.

<span class="mw-page-title-main">II. Afonso</span> Portekiz kralı (1185-1223; hd. 1211-1223)

II. Afonso,, Şişman veya Cüzzam lakapları ile de bilinir. Portekiz'in üçüncü kralıdır. Kral I. Sancho ile Aragonlu Dulce'nin çocuğudur. 27 Mart 1211'de babasının ölümü üzerine tahta çıkmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Portekiz Restorasyon Savaşı</span> Savaş

Portekiz Restorasyon Savaşı, Portekiz ile İspanya arasında 1640'da Portekiz Devrimi ile başlayan ve 1668'de Lizbon Antlaşması ile sona eren ve İber Birliği’ni resmen bitiren bir savaştı. 1640'tan 1668'e kadar dönemde, Portekiz ve İspanya arasında ara ara çatışmalar yaşandı. Savaş büyük oranda İspanya ve Portekiz'in İberya'da bulunmayan güçlerle olan daha ciddi mücadelelerinin bir parçası olarak görüldü. İspanya, 1648'e kadar Otuz Yıl Savaşı’na ve 1659'a kadar Fransız-İspanyol Savaşı’nda, Portekiz ise 1663'e kadar Hollanda-Portekiz Savaşı’nda savaştı.

<span class="mw-page-title-main">I. João</span>

I. João, aynı zamanda Avizli João olarak da bilinir, 1385'ten 1433'teki ölümüne kadar Portekiz Kralıydı. Esas olarak Portekiz'in Kastilya ile ardı ardına savaşta kazandığı zaferdeki rolü, ülkesinin bağımsızlığını koruması ve Portekiz tahtında Aviz hanedanını kurmasıyla tanınır. Tüm Portekiz hükümdarlarının en kapsamlısı olan 48 yıllık uzun hükümdarlığı, Portekiz'in denizaşırı genişlemesinin başlangıcını gördü. João'nun ülkesinde iyi hatırlanan saltanatı, ona Güzel Anı lakabını kazandırdı; o aynı zamanda "İyi", bazen "Büyük" ve daha nadiren, özellikle İspanya'da "Piç" (Piç) olarak anılırdı.

<span class="mw-page-title-main">Habsburg İspanyası</span> 16. ve 17. yüzyıllarda Habsburg Hanedanı tarafından yönetilen İspanya dönemi

Habsburg İspanyası, 16-18. yüzyıllar (1516-1700) arasında hüküm süren geniş topraklara atıfta bulunan çağdaş bir tarihçilik terimidir. –1700) Habsburg Hanedanı'nın İspanyol şubesinden krallar tarafından. Habsburg İspanyası, bileşik krallık ve şahsi birlikti. Habsburg İspanyol hükümdarları, İspanyol İmparatorluğu'nu yöneten etki ve güçlerinin zirvesine ulaştı. Bu dönemde farklı kıtalardaki İspanyol topraklarına atıfta bulunan İspanya, başlangıçta Kastilya, Aragon ve 1580'den itibaren Portekiz taçları dahil olmak üzere tüm İber yarımadasını kapsıyordu. Daha sonra, Latin Amerika'nın çoğu ve Amerika'daki Doğu Hint Adaları, Felemenk, Avrupa'daki İtalya toprakları ve Fransa, Septe ve Vahran gibi küçük yerleşim bölgeleri gibi Portekiz mülklerinden oluşan beş kıtadaki bölgeleri, Kuzey Afrika'da ve Filipinler'de ve Güneydoğu Asya'daki diğer mülkleri içerecek şekilde genişledi. İspanyol tarihinde bu dönem Coğrafi Keşifler dönemi olarak da anılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Avis Hanedanı</span>

Avis Hanedanı, aynı zamanda Joanine Hanedanlığı olarak da bilinir, Portekiz'in gücünü genişlettiği Rönesans ve keşifleri döneminde başında olan Portekiz kökenli bir hanedandı.

<span class="mw-page-title-main">Aljubarrota Muharebesi</span>

Aljubarrota Muharebesi, 14 Ağustos 1385 tarihinde Portekiz Krallığı ve Kastilya Tacı arasında meydana gelen bir muharebeydi. Muharebe, 1383'te ölen Portekiz kralının kızıyla evli olan Kastilya kralı I. Juan'ın Portekiz tahtı üzerinde hak iddia etmesi üzerine çıkmıştır. Portekiz kralı I. João ve Nuno Álvares Pereira tarafından komuta edilen kuvvetler, İngiliz müttefiklerinin desteğiyle, Aragonlu ve Fransız müttefikleriyle birlikte Kastilya kralı I. Juan'ın ordusuna ve São Jorge'de Leiria ve Alcobaça arasındaki Cenevizli paralı askerlerle savaştı. Sonuç, Portekizliler için kesin bir zaferdi, Kastilya'nın Portekiz tahtına çıkma hırslarını ortadan kaldırdı, 1383-85 krizini sona erdirdi ve João'un Portekiz kralı olmasını garantiledi.

<span class="mw-page-title-main">V. Afonso</span> Portekiz ve Algarves kralı (1432-1481; hd. 1438-1481)

V. Afonso, 1438'den 11 Kasım 1477'ye kadar ve 15 Kasım 1477'den 1481'e kadar Portekiz kralı'ydı.

Portus Cale Kontluğu, 9. yüzyılda Reconquista döneminde kurulan ve bugünkü Portekiz'in kuzeyini kapsayan, tarihsel ve stratejik öneme sahip bir feodal yönetim birimidir. Bu kontluk, İber Yarımadası'nda Hristiyan Krallıkları'nın Müslüman egemenliğine karşı verdiği mücadele sırasında kilit bir rol oynamış ve Portekiz Krallığı'nın temellerini atmıştır. Portus Cale, bölgenin kuzeybatısında Douro Nehri'nin ağzında yer alan ve günümüz Porto şehri ile çevresini içeren bir bölgeydi.