İçeriğe atla

Polonya Yeraltı Devleti

Polonya Yeraltı Devleti
Polskie Państwo Podziemne
1939-1945
Polonya Yeraltı Devleti bayrağı
Bayrak
{{{arma_açıklaması}}}
Arma
Yaygın dil(ler)Lehçe
HükûmetSürgündeki hükûmet
Başkan 
• 1939-1945
Władysław Raczkiewicz
Tarihçe 
• Kuruluşu
1939
• Dağılışı
1945
Öncüller
Ardıllar
İkinci Polonya Cumhuriyeti
Geçici Ulusal Birlik Hükümeti

Polonya Yeraltı Devleti, Londra'da sürgünde bulunan Polonya Cumhuriyeti Hükümeti'ne sadık, işgal altındaki Polonya'daki direniş örgütlerinin birliği tarafından oluşturulan tek bir siyasi ve askeri varlıktı. Yeraltı Devletinin ilk unsurları, Almanya ve Sovyetlerin Polonya'yı işgalinin son günlerinde, Eylül 1939'un sonlarında kuruldu. Yeraltı Devleti, destekçileri tarafından, ülkenin işgalci güçleri olan Nazi Almanyası ve Sovyetler Birliği karşı silahlı mücadele yürüten savaş öncesi Polonya Cumhuriyeti'nin yasal bir devamı olarak algılanıyordu. Yeraltı Devleti yalnızca dünyanın en büyük direnişlerinden biri olan askeri direnişi değil aynı zamanda adalet, eğitim, kültür ve sosyal hizmetler gibi sivil yapıları da kapsıyordu.

Yeraltı Devleti savaşın büyük bölümünde geniş bir desteğe sahip olmasına rağmen, aşırı sol (komünistler) tarafından desteklenmedi veya tanınmadı. Ulusal Radikal Kamp Falanga ve Ulusal Radikal Kamp ABC'den milliyetçiler, Almanya'nın Polonya'yı işgaline karşı çıktılar ve iki hareketin yerini, Polonya Yeraltı Devleti'nin bir parçası olan ve aynı zamanda savaş öncesi dönemin üyelerinin çoğunu da içeren aşırı sağ Ulus Konfederasyonu aldı. Komünistlerin etkisi, askeri gerilemeler, en önemlisi, Varşova Ayaklanması'nın başarısızlığı ve SSCB'nin artan düşmanlığı nedeniyle sonunda etkisi azaldı. Sovyetler Birliği 1944'te alternatif bir kukla hükûmet olan Polonya Ulusal Kurtuluş Komitesi yaratmış ve bunun Polonya'daki savaş sonrası hükümetinin temelini oluşturmasını sağlamıştı. Savaşın sonunda Sovyet destekli komünistlerin Polonya'yı ele geçirmesi sırasında, birçok Yeraltı Devleti üyesi hain olduğu iddiasıyla yargılandı ve esaret altında öldü. Batılı Müttefikler tarafından terk edilen, Sovyetlerle müzakere yapmayı imkansız bulan ve bir iç savaşı önlemek isteyen Yeraltı Devleti'nin kilit kurumları 1945'in ilk yarısında kendilerini feshetti.

Sonuçta, yüzbinlerce insan Yeraltı Devleti'nin çeşitli teşkilatlarıyla doğrudan ilişki içindeydi, yalnızca Armia Krajowa üyeliğine ilişkin tahminler genellikle yarım milyona yakın kişi olarak verilmektedir ve milyonlarca Polonya vatandaşı tarafından sessizce desteklendiler. Gizli sivil otoritenin yaratılmasının ardındaki mantık, Polonya'nın Alman ve Sovyet işgalinin yasadışı olduğu gerçeğine dayanıyordu. Bu nedenle işgalci güçler tarafından oluşturulan tüm kurumlar yasadışı kabul edildi ve Polonya yasalarına uygun olarak paralel Polonya yeraltı kurumları kuruldu. Yeraltı Devletinin ölçeğine, Polonya devletini, ulusunu ve kültürünü yok etme girişimleri, en önemlisi Polonya vatandaşlarını hedef alan soykırım politikaları da dahil olmak üzere, Polonya direniş hareketine halk desteğini körükleyen işgalcilerin eylemleri de istemeden de olsa hareketin gelişimine yardımcı oldu.

Soğuk Savaş döneminde, Yeraltı Devleti üzerine araştırmalar Polonyalı komünist yetkililer tarafından kısıtlandı ve bunun yerine komünist partizanların Nazi karşıtı direnişte oynadığı rolü vurguladılar. Dolayısıyla yakın zamana kadar bu konuyla ilgili yapılan araştırmaların büyük bir kısmı sürgünde yaşayan Polonyalı bilim adamları tarafından yürütülüyordu.[1]

Kaynakça

  1. ^ "The Phenomenon of the Polish Underground State". Warsaw Institute (İngilizce). 4 Aralık 2019. 15 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Katyn Katliamı</span>

Katyn Katliamı veya Katyn Ormanı Katliamı, 1940 yılında yaklaşık 22.000 Polonyalı subay, sivil ve aydınların başlarına birer kurşun sıkılarak gerçekleştirilen toplu infaz. Sovyetler Birliği hükûmeti uzun yıllar bu olayda kendisinin sorumlu olmadığını açıkladı, olayın Nazi Almanyası tarafından gerçekleştirildiğini savundu. Ancak 1990 yılında Mihail Gorbaçov yaşananların Sovyetler tarafından gerçekleştirildiğini kabul etti. Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından 1992 yılında Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin, Polonya Devlet Başkanı Lech Walesa'ya infaza dair Josef Stalin'in imzaladığı emrin orijinal belgelerini verdi. Ayrıca 2010 yılında, dönemin Rusya başbakanı Dmitri Medvedev, 22.000 bin kişinin infaz edildiği bu katliam hakkındaki Sovyet belgelerinin çevrimiçi olarak yayınlanmasını emretmiştir. Bunun üzerine Rusya, hükûmete ait bir web sitesinde Katyn'deki Polonyalı mahkûmların katliamına ilişkin belgeleri yayınladı.

<span class="mw-page-title-main">Fransız Direnişi</span> II. Dünya Savaşı sırasında Fransanın Almanya tarafından işgal edilmesine karşı çıkan direniş

Fransa'da La Résistance (direniş) olarak da anılan Fransız Direnişi, II. Dünya Savaşı sırasında Fransa'nın Almanya tarafından işgal edilmesine karşı çıkan kaçak hareketler ve şebekeler topluluğuna; ve bu toplulukların 22 Haziran 1940 tarihinde ilan edilen ateşkes ile 1944 yılındaki kurtuluşa kadar geçen süredeki ortak eylemlerine verilen addır.

<span class="mw-page-title-main">Sovyet partizanları</span>

Sovyet partizanları, II. Dünya Savaşı sırasında Sovyetler Birliği topraklarını işgal eden Mihver Devletlerine karşı cephe gerisinde gerilla savaşı veren Sovyet direniş kuvvetleridir. Direniş hareketi Sovyet hükûmeti tarafından merkezi olarak kontrol edilmiş ve Kızılordu modeline göre örgütlenmiştir. Sovyet partizanlarının temel hedefi işgal edilen topraklarda ve cephe gerisinde düşman birliklerinin düzenini bozacak şekilde ulaşım ve iletişimin kesilmesi, engellenmesiydi.

<span class="mw-page-title-main">Armia Krajowa</span> 2.Dünya Savaşı sırasında Alman işgalindeki Polonyadaki direniş hareketi

Armia Krajowa, II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası’nın işgali altındaki Polonya’da bir direniş hareketi. 1942 yılı Şubat ayında Związek Walki Zbrojnej adıyla kuruldu. İki yıl içinde çoğu direniş grubunu kapsayacak şekilde genişledi. Polonya Sürgün Hükûmetine bağlıydı ve bu hükûmetin silahlı kuvvetine evrildi. 1944 yılında bünyesinde 200 ila 600 bin kişinin bulunduğu öne sürülür. Yugoslav Partizanları ve Sovyet partizanlarının ardından Avrupa’daki savaş sırasında en büyük üçüncü direniş örgütüydü. Örgütün varlığına, 20 Ocak 1945 tarihinden itibaren işgal altındaki Polonya topraklarının ilerleyen Kızıl Ordu tarafından ele geçirilmesi üzerine son verilir.

<span class="mw-page-title-main">Genel Hükûmet</span>

Genel Hükûmet, aynı zamanda İşgal Altındaki Polonya Bölgesi Genel Valiliği olarak da anılır. İkinci Dünya Savaşı'nın başlangıcında 1939'da Nazi Almanyası, Slovakya ve Sovyetler Birliği tarafından Polonya'nın işgalinden sonra kurulan bir Alman işgal bölgesiydi. Yeni işgal edilen İkinci Polonya Cumhuriyeti üç bölgeye ayrıldı: Merkezde Genel Hükûmet, batıda Nazi Almanyası tarafından ilhak edilen Polonya bölgeleri ve doğuda Sovyetler Birliği tarafından ilhak edilen Polonya bölgeleri. Bölge, 1941'de, Sovyetler Birliği'nin Alman işgalinden sonra, yeni Galiçya Bölgesi'ni içerecek şekilde önemli ölçüde genişletildi.

<span class="mw-page-title-main">Yunan Direnişi</span>

Yunan Direnişi, II. Dünya Savaşı sırasında 1941-44 yılları arasında Mihver Devletleri işgali altında bulunan Yunanistan’da işgale karşı faaliyet gösteren silahlı ve silahsız farklı siyasi görüşlere sahip grupları içeren terimdir. II. Dünya Savaşı'nın sona ermesinden az önce Almanların ülkeden atılmasının ardından direnişin farklı unsurları iktidarı almak için birbirleriyle mücadeleye girişmiş ve sonunda Yunan İç Savaşı patlak vermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Varşova Ayaklanması</span>

Varşova Ayaklanması, Polonya'daki Armia Krajowa birliklerinin Varşova'yı Alman işgalinden kurtarmak için gerçekleştirdiği, II. Dünya Savaşı'nın önemli operasyonlarından birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Danimarka direniş hareketi</span>

Danimarka direniş hareketi, II. Dünya Savaşı sırasında Almanya tarafından gerçekleştirilen Danimarka'nın işgalinin ardından oluşturulan partizan kuvvetlerle işgali sonlandırmaya amaçlayan direniş hareketi.

<span class="mw-page-title-main">Beyaz Rus partizanlar</span>

Bölge çok sık ormanlar ve bataklıklar içeren coğrafi yapısı ve Batı ile iletişimi sağlayan stratejik yapısı nedeniyle önemlidir. Belarusu komünistler Barbarossa Harekâtının ilk günlerinden hemen sonra direniş örgütlemeye başlamışlardır. Partizanların iddialarına göre işgal sırasında yapılan eylemler sonucunda 500.000 Alman ve işbirlikçi öldürülmüştür. Belarus'un Nazi işgali altında olduğu dönemde partizanların komutanlığını Panteleymon Ponomarenko yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Witold Pilecki</span>

Witold Pilecki Polonyalı bir asker. İkinci Polonya Cumhuriyeti'nin sırasında Polonya Süvari Rittmeister rütbesine sahip olarak, Kasım 1939 yılında Alman işgali altındaki Polonya'da Gizli Polonya Ordusu direniş grubunun kurucusuydu. Şubat 1942 yılında kurulan yeraltı Anayurt Ordusu'nun bir üyesi idi.

<span class="mw-page-title-main">Sovyet askerî işgalleri</span>

1939 yılında gizlice imzalanan Molotov–Ribbentrop Paktı uyarınca, Sovyetler Birliği II. Dünya Savaşı sırasında, Nazi Almanyası tarafından kendisine terk edilen kimi ülke ve bölgeleri ilhak ve işgal etti. İşgal edilen bölgeler arasında; Doğu Polonya, Letonya, Estonya, Litvanya, Doğu Finlandiya'nın bir parçası ve Doğu Romanya bulunmaktaydı. Bunların yanı sıra, Karpat Rutenyası Çekoslovakya'dan ilhak edilerek, Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir parçası haline getirildi.

<span class="mw-page-title-main">Vera Harujaya</span> Sovyet casus

Vera Harujaya, İki Savaş Arası Dönem sırasında Polonya'da Sovyetler Birliği için casusluk görevi yapan Beyaz Rus komünist yazar, öğretmen, gazeteci, eylemci, partizan, direniş hareketi üyesi, ulusal kahraman. Barbarossa Harekâtı sonrası Naziler tarafından idam edildi. Kendisine Lenin Nişanı, Kızıl Bayrak Nişanı ve Sovyetler Birliği Kahramanı unvanı verildi.

Ulusal Demokrasi, 19. yüzyılın ikinci yarısında ülkenin yabancı nüfusun yoğun yaşadığı bölgelerde güçlü olan Polonya'daki siyasal örgüttü. Kurucu ve ana ideolog Roman Dmowski idi. Hareketin diğer ideolojik babaları arasında Zygmunt Balicki ve Jan Ludwik Popławski vardı.

<span class="mw-page-title-main">Ok Haç Partisi</span>

Ok Haç Partisi, Macaristan'da II. Dünya Savaşı öncesi ve sırasında etkili olmuş, Ferenc Szálasi önderliğinde aşırı sağcı bir partiydi. 15 Ekim 1944 - 28 Mart 1945 arasında iktidarda olan hareket Nazilerle iş birliği halinde oldu. İktidarı sırasında özellikle solcular, Yahudiler ve Romanlara karşı işledikleri yargısız infazlarda binlerce kişiyi katletmiştir. Ayrıca yaklaşık 80 bin Macar vatandaşı da Nazi toplama kamplarına gönderilmiştir. Savaşın ardından parti ve lider kadrosu Macar mahkemelerinde savaş suçlusu olarak yargılanmış ve hüküm giymiştir.

<span class="mw-page-title-main">Polonya tarihi (1945–89)</span>

Polonya'nın 1945'ten 1989'a kadar olan tarihi, II. Dünya Savaşı'nın sona ermesinden sonra Polonya'ya dayatılan komünist yönetim dönemini kapsar. Bu yıllar, genel sanayileşme, kentleşme ve yaşam standardında pek çok iyileştirmeyi barındırırken, erken dönem Stalinist baskılar, toplumsal huzursuzluk, siyasi çekişmeler ve şiddetli ekonomik zorluklarla gölgelendi.

<span class="mw-page-title-main">Jan Karski</span>

Jan Karski 2. Dünya Savaşı sırasında Polonyalı bir asker, direniş savaşçısı ve diplomattı. 1940-1943'te sürgündeki Polonya hükümetine ve Polonya'nın Batılı Müttefiklerine Alman işgali altındaki Polonya'daki durum hakkında kurye olarak hareket etmesiyle tanınır. Polonya'nın durumu, birçok rakip direniş grubu ve ayrıca Almanya'nın Varşova Gettosu'nu yok etmesi ve Polonya topraklarında Yahudileri, Polonyalıları ve diğerlerini katleden imha kampları işletmesi hakkında haber yaptı.

<span class="mw-page-title-main">İkinci Dünya Savaşı sırasında direniş</span> II. Dünya Savaşı sırasında bireylerin ve grupların Nazi/faşist rejimlere karşı muhalefeti

II. Dünya Savaşı sırasında direniş hareketleri, işgal edilen her ülkede, işbirliği yapmamaktan propagandaya, düşen pilotları saklamaya ve hatta doğrudan savaşa ve kasabaların yeniden ele geçirilmesine kadar çeşitli yollarla meydana geldi. Birçok ülkede direniş hareketleri bazen Yeraltı olarak da anılırdı.

<span class="mw-page-title-main">Litvanya Haziran Ayaklanması</span>

Haziran Ayaklanması, 1941 yılının Haziran ayı sonlarında, ilk Sovyet ve Nazi işgalleri arasındaki Litvanya tarihinin kısa bir dönemiydi.

<span class="mw-page-title-main">Fırtına Harekatı</span>

Fırtına Harekâtı, Polonya direnişinin baskın gücü olan Polonya İç Ordusu tarafından işgalci Alman kuvvetlerine karşı II. Dünya Savaşı sırasında gerçekleştirilen bir dizi ayaklanmaydı.

II. Dünya Savaşı'nın ardından Orta ve Doğu Avrupa'daki Sovyet işgallerine karşı bir takım antikomünist isyanlar ve direniş hareketleri patlak verdi. Bu isyanlar, Sovyetler Birliği ve uydu devletleri tarafından bastırıldı. Önemli isyanlar ve direniş hareketleri şunlardır: