İçeriğe atla

Pitaya

Olgun bir kırmızı pitaya'nın görünüşü
Hylocereus undatus Tayvan'da marketlerde satılan pitayalar.
Sarı pitaya (Hylocereus megalanthus)

Pitaya, bilimsel anlamda Hylocereus cinsi çeşitli kaktüs türlerinin (tatlı pitaya) olarak adlandırılan meyvesidir. En önemlisi ve yaygın olanı da Hylocereus cinsinden olanlardır.

Ancak bu cinsin yanında dünyada çeşitli halklarca Stenocereus (ekşi pitaya) cinsinden kaktüs türlerinin meyvesi de bu adla bilinmekte ve çeşitli ülkelerde bu türün meyveleride kültür olarak yetiştirilmektedir.Dahası bir kısım bilim insanları Hylocereus cinsinin bağımsız bir cins olarak değil, Stenocereus ailesi içerisinde göstermektedir. Buna ilaveten Perulularca (Cereeae) cinsi nadir bulunan Peru elma kaktüsü (Cereus repandus), da pitaya adıyla tanınmaktadır.

İngilizcede ejder meyvesi (İngilizce: "dragon fruit") olarak da adlandırılır. İngilizcedeki bu ad Asya dillerindeki adlarının tercümesidir. Çince huǒ lóng guǒ 火龍果/火龙果 "ateş ejderhası meyvesi" ve lóng zhū guǒ "ejderha mücevheri meyvesi", Vietnamca thanh long (yeşil ejderha), Endonezce buah naga "ejderha meyvesi" olarak da adlandırılır.

Bunun yanında çeşitli toplumlarca çilek armudu gibi adlarla anılmaktadır.

Dağılımı

Hylocereus türü pitaya üreten kaktüslerin anavatanı Meksika, Orta Amerika ve Güney Amerika dır. Ayrıca Asya'da Endonezya, Güney Cava, Tayvan, Vietnam, Tayland, Filipinler, Sri Lanka, Malezya, yeni olarak Bangladeş 'de üretimi yapılmakta ve kültür türleri yetiştirilmektedir.[1] Ayrıca Okinawa, Hawai, İsrail, kuzey Avustralya ve Güney Çin'de de yetiştirilmektedir. Son yıllarda Türkiye'nin Adana ve Mersin illerinde üretilmeye başlamıştır.[2]

Hylocereus sadece geceleri çiçek açar. Büyük beyaz kokulu çiçekleri tipik şeklinden ötürü ay çiçeği veya gecenin kraliçesi olarak da anılır. Tatlı pitayalar krem gibi bir etli kısma sahiptir. Ayrıca, bahçe bitkisi olarak dışarıda, salon çiçeği olarak da evlerde yetiştirilmektedir.

Türleri

Stenocereus (Ekşi pitaya), Amerika'nın kurak bölgelerinde yenen ve ihraç edilen bir türdür. Tadı çok ekşi ve ferahlatıcıdır. Doğa yürüyüşçülerininde gözdesidir. Bilinen Ekşi Pitaya ya da pitaya agria (S. gummosus)[3] Sonora Çölünde Kızılderililerin önemli bir besin kaynağıdır. Kuzeybatı Meksika'da Seri halkı hâla büyük özen gösterdikleri bu meyveyi hasat etmektedirler [4] bu bitkiyi ziix is ccapxl – "ekşi meyveye sahip şey" diye adlandırırlar. Bu tür meyveye sahip türler S. queretaroensis ve Hançer kaktüsü (S. griseus),[5] önemli bir besin kaynağıdır. Tatlı tipte meyveler üreten ve tatlı pitaya diye adlandırılan ve pitaya ile karıştırılan Org borulu kaktüs (S. thurberi) meyvesi(ool diye Serilerce adlandırılır) ise bu bölgedeki yerlilerce fazla büyük miktarlarda yetiştirilmez. Bu cinsin meyvesi Hylocereus meyvelerinden daha tatlı kavun tadı gibidir ve bunun yanında geleneksel tıpta kullanılmaktadır.

(Cereeae) cinsi nadir bulunan Peru elma kaktüsü (Cereus repandus), Perulularca pitaya adıyla tanınmaktadır.

Üretimi

pitaya ile birlikte Cereus repandus bitkisi Sde Nitzan, Israil

Meyve etinden ayrılan tohumlar kurutulup depolanır, ideal olan kusuru olmayan ve olgunlaşmış meyvelerdir.

Tohumlar kompost ya da karışım toprakta eğer salon bitkisi olarak yetiştirilecekse iyi büyütülürler - sık ekimden genelde yaklaşık 11 ile 14 gün aradı bir sürede bitkiler çimlenir. Kaktüs oldukları zaman boyunca aşırı sulamadan kaçınılması gerekir. Gelişimleri devam ettikçe bu tırmanıcı bitki tırmanacak bir yerler aramakta bazal kökleri yanında yan yardımcı kökler oluşturmaktadır. Bitki 4,5 kilogram gibi bir ağırlığa ulaştığında çiçeklerini görmeye başlayabilirsiniz.

Pitaya kaktüsleri geceleri çiçek açıp, çiekleri sabahleyin solar. Yarasa veya güve gibi yaratıkları bitki diğer bir pittaya ile tozlaşma için kullanmaktadır. Kendi kendine tozlaşma, meyve üretimine neden olmaz bu durum evde bu kaktüsleri yetiştirenleri zorlamaktadır. Zira meyve için bir değil 2 tane bitkiye gereksinim vardır.

Bununla birlikte bitki gerekli büyüme ortamında 3 ila 6 kez çiçek açabilir. En önemlisi diğer kaktüsler gibi eğer sağlıklı bir gövde, sap kısmı bitkiden kopup toprağa gömülürse bu durumda bu gövde köklenip ayrı bir bitki oluşturabilir. Bu da üreme ve meyve için kestirme bir yoldur.

Bitki 40 dereceye kadar sıcakları ve çok kısa süreli soğukları kaldırabilir. Ancak uzun süreli dondurucu soğukları kaldıramaz. USDA cinsinden soğuğa dayanıklılık haritasında 10-11. bölgelerde yaşayabilir bununla birlikte 9a ve 9b bölgelerinde dışarıda bitkinin yaşayabilmesi ihtimali vardır.[6][7][8]

Hylocereus ortalama yağış alan kuru tropikal iklimlerde yaşamaya adapte olmuştur. Ejder meyveleri çiçeklenmeden 30 ila 50 gün sonra kaktüs gibi ağaçlarda oluşur. Yılda 5-6 ürün bu bitkiden alınabilir.Vietnam'da her yıl hektar başına 30 ton ürün alan çiftlikler bulunmaktadır.[9]

Zararlılar ve hastalıklar

Aşırı sulama ve yağış bitkinin çiçeklerinin düşmesine, meyvelerinin çürümesine sebep olur. Kuşlar da sıkıntı yaratabilir. Ayrıca bakteri olarak Xanthomonas campestris saplarında çürümeye sebep olabilir. Dothiorella Fungisi meyvelerde kahverengi noktalara neden olabilir ama bu pek sık rastlananbir durum değildir.

Meyvesi

Tatlı pitayalar kösele gibi, hafif lifli bir kabuğa sahip olup 3 türe ayrılmıştır.

  • Hylocereus undatus (kırmızı pitaya) Beyaz etli kısma,kırmızı kabuğa sahiptir. En sık rastlanan "ejder meyve"lerini üreten türdür.
  • Hylocereus costaricensis (Kosta Rika pitayası, sıklıklada H. polyrhizusolarak da adlandırılır) Kırmızı kabuk ve kırmızı etli kısma sahiptir.
  • Hylocereus megalanthus (sarı pitaya, Selenicereuscinsi içinde sıklıkla değerlendirilebilmektedir.) Beyaz deri sarı kabuğa sahiptir.

Kolombiya 'dan Avustralya'ya yapılan ilk ihracatlar Hylocereus ocampensis (tahmini olarak kırmızı meyveli) ve Cereus triangularis (tahminen sarı meyveli) idi.[10] Ancak yine de tam olarak bu durum bilinmemektedir.

Meyvelerinin ağırlığı 150 ile 600 gram arasındadır ancak bazen 1 kilograma varan meyvelerede rastlanabilmektedir.[11] Meyveler toplandıktan sonra 7 °C de %80 - %90 nemde muhafaza edilmelidir.

Tüketimi

Tüketimi için pitaya kesilir ve etli yüzey açığa çıkarılır.[11] Meyve dokusu siyah ve çıtır tohumlarının varlığı nedeniyle kiviye benzetilir.[11] Etli kısım çiğ olarak yenebilir ve hafif bir tatlılık verir kalori yönüde azdır.[11]

Pitayanın damak temizleme haricinde güçlü tad içeren meyvelerle birlikte yenmemesi tavsiye edilir.[] Tohumları etli kısımla birlikte yenir, çıtır, fındık gibi bir tad verir. Lipidler yönünden zengindir,[12] fakat ancak çiğnenirse hazmedilebilir.

Pitaya meyve suyu ya da şarap yapımında ya da diğer içecekleri tadlandırma, tad sağlamak için kullanılabilir.Çiçekleri yenilebilir veya çayı yapılabilir. Meyvenin kabuğu kesinlikle yenmez ve eğer çiftliklerde üretilmişse pestisitlerle kirletilmiş bile olabilir.

Kosta Rika'da çok fazla kırmızı etli pitaya yemenin pseudohematuriaya (yalancı idrarda kanamayı düşündüren kırmızı renk oluşumu) neden olduğu tespit edilmiştir.[13]

Besin Bilgileri

Yemek için hazırlanan ejder meyvesi (Stenocereus queretaroensis)
Tayland'da satılan ejder meyvesi suyu

100 g olgun pitaya'nın (bunun 55 gramı yenebilir)günlük besin değerleri aşağıdadır :

-Bu değerler kültür cinsleri,türleri ve yetiştirme şartlarına göre değişiklik gösterebilir..-

2 pitaya tohum yağının içerdikleri değerlerde aşağıdadır:[12]

Hylocereus polyrhizus
(Kosta Rika pitayası) 		Hylocereus undatus
(Kırmızı pitaya)
Miristik asit0.2% 0.3%
Palmitik asit17.9% 17.1%
Stearik asit5.49% 4.37%
Palmitoleik asit 0.91% 0.61%
Oleik asit21.6% 23.8%
Cis-vassenik asit 3.14% 2.81%
Linoleik asit49.6% 50.1%
Linolenik asit 1.21% 0.98%
  • Genelde kırmızı kabuklu pitayalar C vitamini kaynağıdır.[14]
  • Pitayalar lif ve mineral yönünden zengindir, örneğin fosfor ve kalsiyum. Genelde kırmızı pitayalar bu yönden zengin olarak bilinir, sarılar bunun arkasındadır.[14]
  • Tohumlar çoklu doymamış yağ asidi yönünden zengindir ve genelde kırmızı ejder meyveleri çok az doymuş yağ asidi içerir.[12]
  • Pitayalar ayrıca önemli miktarda fitoalbumin, antioksidan, kanseri önleyici serbest radikaller içerir.[15]
  • Tayvan'da, diyabetikler bu meyveyi yüksek diyet lifi içermesi nedeniyle pirinç yerine kullanırlar.[10]
  • Pitaya vücuttan Ağır metal toksin atılımını hızlandırdığı ve kolesterol ile tansiyonu düşürdüğü iddia edilmektedir. Düzenli yemenin kronik solumum yolu rahatsızlıklarına iyi geldiği iddia edilmektedir.[10]

Galeri

  • Kırmızı Ejder Meyvesi (Hylocereus undatus)
    Kırmızı Ejder Meyvesi (Hylocereus undatus)
  • Polonya'da satılan kırmızı ejder meyvesi.
    Polonya'da satılan kırmızı ejder meyvesi.
  • Kırmızı Ejder Meyvesi, Kesilmiş açık hali
    Kırmızı Ejder Meyvesi, Kesilmiş açık hali
  • Kosta Rica Pitayası (Hylocereus costaricensis)
    Kosta Rica Pitayası (Hylocereus costaricensis)
  • Kosta Rica Pitayalarının etli kısmı
    Kosta Rica Pitayalarının etli kısmı
  • Pembe Ejder Meyvesi
    Pembe Ejder Meyvesi

Ayrıca bakınız

  • Opuntia - Hint inciri,frenk inciri olarak da adlandırılan meyvelerini veren kaktüs türü

Dipnot

  1. ^ fruit is on its way in Bangladesh[]. Viddler.
  2. ^ 40 TL'ye Mersinli 'Ejder Meyvesi' 21 Ağustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Milliyet. Erişim Tarihi: 27 Eylül 2015
  3. ^ Lauri (2000)
  4. ^ Felger & Moser (1985)
  5. ^ Villalobos et al. (2007)
  6. ^ "Dragon Fruit". 9 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2011. 
  7. ^ "Growing Dragon Fruit / Growing Pitaya Fruit". 16 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2011. 
  8. ^ "Dragon". 11 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2011. 
  9. ^ Jacobs (1999)
  10. ^ a b c GF [2008]
  11. ^ a b c d GG (2006)
  12. ^ a b c Ariffin et al. [2008]
  13. ^ MMR (2008)
  14. ^ a b AS [2008], GF [2008]
  15. ^ GG (2006), GF [2008]

Kaynakça

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Erik</span> meyve

Erik, gülgiller (Rosaceae) familyasından Prunus cinsinden meyvesi yenen bazı ağaç türlerinin ortak adı.

<span class="mw-page-title-main">Vişne</span> meyve

Vişne, gülgiller (Rosaceae) familyasından kiraza benzeyen ve tadı kiraz tadından daha ekşi olan bir meyve türü.

<span class="mw-page-title-main">Meyve</span> çiğ halde yenilebilir gıda

Botanikte meyve çiçeklenmeden sonra yumurtalıktan oluşan, çiçekli bitkilerde tohum taşıyan yapıdır.

<span class="mw-page-title-main">Nar</span> Kınagiller familyasından bir bitki türü

Nar, kınagiller (Lythraceae) familyasından, içinde küçük çekirdekleri ve meyve gövdesini oluşturan yüzlerce tanecik bulunan, hafif ekşi ve bazen tatlı tadı olan, ılıman iklimlerde yetişen bir meyve türü.

<span class="mw-page-title-main">Narenciye</span>

Narenciye ya da turunçgiller, turunç, portakal, mandalina, greyfurt ve limon gibi ekonomik değeri yüksek olan Citrus cinsi meyve ağacı türlerini de içine alan bir bitki topluluğudur.

<span class="mw-page-title-main">Badem</span>

Badem, gülgiller (Rosaceae) familyasının Prunoideae alt familyasından meyvesi yenebilen küçük bir ağaç türüdür. Badem bu ağacın meyvesidir. Şeftali ile birlikte Prunus'un alt cinsi Amygdalusun içinde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Hint inciri</span> Frenk İnciri

Hint inciri, kaktüsgiller (Cactaceae) familyasında sınıflanan Opuntia cinsinin tipik türüdür. Türkçede bu kaktüs türü için frenk inciri, frenk yemişi, dikenli incir ya da halk ağzında kaynanadili adları da kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Turunç</span>

Turunç, sedef otugiller ailesi içinde bir alt grup olan turunçgillerden olan bütün Akdeniz'e kıyı ülkelerde, Güneydoğu Asya kıyılarında yetişen, kışın yaprağını dökmeyen ağaca ve bu ağacın portakala benzeyen, fakat suyu acımtırak olan meyvesine verilen addır.

<span class="mw-page-title-main">Liçi</span>

Liçi, başlıca olarak Çin'in güneyinde yetişen bir meyve. Geçmişte kral meyvesi olarak anılmış olan bu meyve Çin'de vergi olarak da halktan toplanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Surinam kirazı</span> Bitki türü

Surinam kirazı, mersingiller (Myrtaceae) familyasından bitki türüdür.

<i>Psidium littorale</i>

Psidium littorale, Myrtaceae familyasından guava türüdür. Bu tür Cattley guavası olarak da adlandırılmakla bu ad Sir William Cattley adlı bir gezgin, kültür bilimcisi adına bu bitkiye ithaf edilmiştir. Çoğunlukla Peru guavası (2–6 m uzunluğunda bir çalı veya ağaç şeklinde boy gösterir.,ekşi fakat reçel yapımında kullanılan kimi zaman yenebilen sarı veya kırmızı meyveler verir. Kırmızı meyve veren türe Çilek guavası adı verilir. Sarı meyve verene limon guavası adı verilir, Hawaii'de waiawī adıyla anılır. Brezilya ve tropik kuşağa yakın Güney Amerika memleketidir, elma guava ile yakın akrabadır. Hawaii'de Çin guavası adıyla da bu türler anılmaktadır. Aşırı uyum sağladıkları ortamlarda işgalci ve kolay yayılan yok edilmesi zor türlerdir. Hawaii gibi tropik bölgelerde bu bitkiler yetiştirilmesi yanında yerel bitki örtüsüne zarar vermemesi için sürekli bir mücadelede sürmektedir. Guava türleri arasında soğuğa en dayanıklı türlerden biridir; hele çilek guavası, bilinen elma guava'dan daha dayanıklı türlerdir. Olgunluğa erişmiş Çilek Guavası ağacının, Limon Guavası türüne göre soğuğa daha iyi mukavemet gösterdiği ve -5,5 derecelik soğuklara dayanabildiği bilinmektedir. Yine anti oksidan bakımından çilek Guavası Limon guavasına göre daha üstün durumdadır.

<i>Stenocereus gummosus</i>

Stenocereus gummosus, Seri yerlilerince meyveleri 'ekşi pitaya' diye adlandırılan Stenocereus cinsinden bir kaktüs türüdür. Anavatanı Kaliforniya'nın güneyi, Meksika'nın Kuzeyi, Baja yarımadası ve Sonora çölüdür. 1 ila 3 metre boylanabilir, beyaz çiçeklidir ancak pembe veya mora yakın çiçeklere sahip olan çeşitleride vardır. 4 cm'lik gri veya kırmızı gri çiçek saplarının üstünde açan çiçekler 8 cm çapa kadar ulaşabilir. Temmuz-Eylül arası açan çiçekleri geceleri ve her bir çiçeği sadece 1 gece için açar. Meyve vermesi için çift olarak bu türün yetişmesi gerekmekle, güveler v.s kelebek türleri ile tozlaşmayı sağlamaktadır. Çiçeklerinin ardından verdiği meyve dikenli olup,6 ila 8 cm çapındadır. Ekşi ancak ferahlatıcı bir tadı vardır. Bölgedeki yerlilerce epey tercih edilen bir meyvedir.

<i>Stenocereus griseus</i>

Stenocereus griseus, bilinen adları Meksika org borusu, hançer kaktüsü ve Pitayo de Mayois dir, Stenocereus cinsi bir kaktüs bitkisidir.Venezuela sahilleri ve adaları, Meksika'da yaygın olarak bulunmaktadır.

<i>Stenocereus thurberi</i> Meksika ve ABDde bulunan Stenocereus cinsinden bir kaktüs türü

Stenocereus thurberi, Meksika ve ABD'de bulunan Stenocereus cinsinden bir kaktüs türüdür. Kayalık çöllerde bulunur. İki tanede dağılımı ve yüksekliğinden ayırt edilebilecek alt türü bulunmaktadır. O kadar ünlü bir kaktüs türüdür ki ABD'de Arizona eyaleti Sonora çölünde bu türden kaktüsleri Org Borulu Kaktüs Ulusal Anıtı olarak ilan etmiştir, UNESCO tarafından miras olarak kabul edilmiştir..

<span class="mw-page-title-main">Cucumis metuliferus</span>

Boynuzlu kavun, Afrika boynuzlu kavunu ya da kavun, jelli kavun, hedged gourd, İngiliz Domatesi, melano ya da kiwano veya "cherie" gibi adlarla bilinir. Güney ve Orta Afrika'da doğal olarak yetişen tek yıllık tırmanıcı bir bitkidir. Çevre düzenleme, güzel görünüşü ve meyvesi için İsrail, Kenya, Yeni Zelanda ve Amerika'da yetiştirilir.

<i>Cereus repandus</i>

Cereus repandus, büyük dikenli cereus oymağından bir kaktüs türü olup Peru başta olmak üzere Güney Amerika'da bulunur. Ayrıca Dev Lobut Kaktüsü, Çit Kaktüsü, cadushi, ve kayush gibi adlarla anılır.

<span class="mw-page-title-main">Pomelo</span>

Şadok Çin greyfurdu diye de bilinen pomelo sedef otugiller ailesinin alt oymaklarından Turunçgillere bağlı Citrus cinsinin bir türü olan ağaca ve meyvesine verilen addır. Pomelo aynı zamanda turunçgiller içinde en büyük meyvelere sahip olan türdür. Meyvelerinin çapı 15–25 cm'i bulabileceği gibi. Ağırlıkları 2 kilograma kadar çıkabilir. Jeruk Bali, lusho fruit, ya da jabong, pompelmous ya da Tamil lehçesinde pampa limāsu,, Pompous limonu bilinen diğer adlarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Tamarillo</span>

Tamarillo, Solanum cinsine bağlı Solanum betaceum türünün meyvesidir. Olgunlaşmış hali olan yumurta şeklindeyken yenilir. Küresel olarak, özellikle Peru, Kolombiya, Yeni Zelanda, Ekvador, Ruanda, Avustralya ve Amerika Birleşik Devletleri'nde yaygındır.

<span class="mw-page-title-main">Stenocereus eruca</span> bitki türü

Stenocereus eruca', yaygın olarak sürünen şeytan olarak bilinir, Cactaceae ailesinin bir üyesidir. Nispeten küçük olan Stenocereus cinsinin bir üyesi olan en belirgin kaktüslerden biridir. Baja California Sur'un orta Pasifik kıyılarında endemik ve yalnızca devasa koloniler oluşturduğu kumlu topraklarda bulunur.

Bipolaris cactivora, kaktüs kök çürüklüğü ve pitaya meyve çürüğü'ne neden olan bir bitki patojenidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.