Pigmalion

Pygmalion, Yunan mitolojisinde Kıbrıs’ta geçen bir söylencenin kahramanı olan yontu sanatçısı.

Mitoloji sözlüklerinde "Pygmalion" adında bir Fenike kralı da bulunduğundan bazı kaynaklarda mitoloji kahramanı Pygmalion, "yontucu-kral" olarak da anılır. Söylence, Romalı ozan Ovidius'un Metamorphoses (Dönüşümler) adlı yapıtının 10. kitabında anlatılmaktadır (243-298 dizeler). Eserde Pygmalion, yaptığı kadın heykeline âşık olan kendi halinde bir sanatçıdır.^[1] Kıbrıs’a yakın sularda doğan ve her zaman âşıkların yanında olan güzellik ve aşk tanrıçası Aphrodite de bu aşk öyküsünde Antik Roma'da tanındığı ismiyle (Venüs) yer almaktadır. Öykü, klasik dönemde birçok edebiyat yapıtına, tablo ve heykele konu olmuştur.^[1]

Pygmalion Kıbrıs adasında yaşayan alçakgönüllü, bekâr bir yontu sanatçısıydı. Yaşadığı yerdeki kadınlar Venüs’e gereken saygıyı göstermediklerinden veya onun tanrıçalığını yadsıdıklarından Venüs onları cezalandırmış, ahlak yoksunu kadınlar haline getirilmişti. Kendisine bir eş arayan Pygmalion, karşısına çıkan bu kadınlar nedeniyle evlilik düşüncesinden uzaklaşıp sanatı ile uğraştı. Aradığı kusursuz güzellikte bir genç kadın heykeli yapmak üzere günlerce çalıştı. Nihayet heykel tamamlandığında onu güzel giysiler ve mücevherlerle süsledi, canlı bir kadınmış gibi davranmaya başladı. Pygmalion, yapıtına âşık olmuştu.

Pygmalion, Venüs onuruna düzenlenen festival günlerinde evden gönülsüzce ayrıldı. Evdeki cansız sevgilisini düşünerek şöyle dua etti: "Siz tanrılar mademki her şeyi yapacak güçtesiniz, bana da bir eş verin, fakat ne olur heykelime benzesin."” Bu dua Venüs’ün dikkatini çekti ve duayı kabul etti. Pygmalion eve dönüp heykeli öptüğünde, yapıtının canlandığını fark etti. Venüs, kendisine teşekkürlerini sunan Pygmalion'u sevgilisi ile evlendirdi. Paphos adını verdikleri bir oğulları oldu. Çocuk büyüyünce Kıbrıs'ta sonraları Aphrodite kültünün egemen olduğu Pafos (Baf) kentinin, kurucusu oldu. Bazı versiyonlarda Paphos kızdır; ve çiftin bir de Metharme adında kızları olmuştur.

Pygmalion'un yarattığı, Venüs'ün can verdiği kadının ismi Ovidius'un eserinde anılmaz; ancak klasik dönem sanat ve yazınında ona deniz nympha’ları Nereid'lerden biri olan Galatea’nın ismi verilmiştir. Goethe ise, ona mitolojik Kartaca şehrini kuran kraliçesi Dido’nun diğer ismi olan Elise ismini vermiştir.^[2]

Bir heykelin hayata gelme hikayesinin birçok benzeri vardır; Daedalus’un civa kullanarak heykellerine ses vermesi, Hephaestus’un atölyesine robot yaratması, tunçtan yapay adam Talos ve Zeus’un emri üzerine kilden yapılan Pandora bunlardan birkaçıdır. Tarihçi Polybius tarafından anlatılan “Apega of Nabis" hikâyesi, despot hükümdarın karısının kurbanlarını sarılarak ezen sözde mekanik bir imgesinden bahseder. Hareket edecekmiş kadar gerçekçi heykellerin mecazı eski çağlarda yazarlar arasında yaygındı. Bu mecaz rönesans sonrası yazarlarına da miras kalmıştır.

Pygmalion hikâyesi edebiyatta yüz yıllardır geniş ölçüde yayılmış ve yeniden sunulmuştur. Bazı örnekleri şunlardır:

Pinocchio hikâyesinde tahta bir kukla gerçek bir çocuğa dönüşür, ama bu sefer kukla dönüşmeden önce bilinçlidir; bu mucizenin gerçekleşmesi için dilek tutan kuklanın yaratıcısı değil kuklanın kendisidir.

William Shakespeare’in The Winter’s Tale adlı oyununun son sahnesinde hayata gelen Kraliçe Hermione heykelinin aslında kraliçenin kendisi olduğu açığa çıkar ve oyun bu şekilde biter.

George Bernard Shaw’ın Pygmalion oyunu, satır arasında feminist dokundurmaları olan asıl hikayenin modern bir uyarlaması gibidir. Yoksul çiçekçi bir kız olan Eliza Doolittle mecazı bir anlamda bir dilbilim profesörü tarafından hayata döndürülüyor. Profesör Henry Higgins ona üst sınıftan gibi konuşmayı ve davranmayı öğretiyor. Bu oyun Pygmalion filmi için ilham kaynağı olduğu gibi My Fair Lady oyunu ve filmi için de ilham kaynağı olur.

Lars and the Real Girl filmi bir oyuncak bebek alıp ona gerçek insanmış gibi davranarak dünyaya yeniden bağlanmaya çalışan bir adamın hikayesini anlatıyor. Oyuncak bebek hiç hayata gelmemesine rağmen, adam geldiğine inanır ve bu şekilde de kendi toplumuna bağlanır. Artık ona ihtiyacı kalmadığında adam oyuncak bebeği bırakır. Bu aslında Pygmalion hikayesinin tersidir.

Pygmalion ve Galatea’nin öyküsünü eserlerine konu alan birçok ressam vardır; Angolo Bronzino, Jean-Léon Gérome, Honoré Daumier, Edward Burne-Jones (1868-1870 yılları arasında 4 büyük eser, sonra tekrar Pygmalion and the Image başlığıyla 1875-1879 arası daha büyük eserler), Auguste Rodin, Ernest Normand, Paul Delvaux, Francisco Goya, Franz von Stuck, François Boucher, Thomas Rowlandson ve nice diğerleri. Sanatçılar tablolarında Pgmaliaon'un eseri yapışını, Galatea'nın canlanmaya başladığı anı resmettiler.^[3]

Ressam Jean Baptiste Regnault ile yontucu Etienne Maurice Falconet, bu öyküyü işleyen eserlerinde yapıtlarını ‘Pygmalion heykeline can vermesi için Venüs’e yalvarıyor’ ve ‘Pygmalion canlanan heykelinin ayakları dibinde’ olarak isimlendirmişlerdir.^[1]

Pygmalion mitinin popülerliği 19. yüzyılda zirveye çıkmışt ve Ovidius’un Pygmalion’u birçok eserin ilham kaynağı olmuştur, bunlardan bazıları aşağıda listelenmiştir:

İngiltere

• John Marston’ın “The Argument of the Poem” ve “The Authour in prayse of his precedent Poem” ‘daki “Pigmalion” şiiri
• John Dryden’ın “Pygmalion and the Statue” şiiri (1697-1700)
• Thomas Lovell Beddoes'in “Pygmalion or the Cyprian Statuary” eseri
• William Cox Bennett'in Queen Eleanor's Vengeance and Other Poems eserindeki “Pygmalion” şiiri (1856)
• Arthur Henry Hallam'ın Remains in verse and prose of Arthur Henry Hallam: With a preface and memoir eserindeki “Lines Spoken in the Character of Pygmalion” şiiri (1863)
• Robert Buchanan'ın Undertones eserindeki “Pygmalion the Sculptor” şiiri (1864)
• William Morris’in “Pygmalion and the Image” kesitini kapsayan “Earthly Paradise” şiiri (1868)
• William Bell Scott'ın “Pygmalion” şiiri
• Thomas Woolner'ın “Pygmalion” uzun şiiri (1881)
• Frederick Tennyson'ın “Pygmalion” şiiri, Daphne and Other Poems eserinden (1891)
• Robert Graves’in “Pygmalion and Galatea” ve “Galatea and Pygmalion” şiiri (1926)

İskoçya

• Andrew Lang’in “The New Pygmalion or the Statue’s Choice” şiiri (1911)
• Caron Ann Duffy'nin “Pygmalion’s Bride” şiiri (1999)

İrlanda

• Emily Henrietta Hickey'nin A Sculptor and Other Poems eseri (1881)
• Patrick Kavanagh'ın “Pygmalion” şiiri (1938)
• Eiléan Ni Chuilleanain'in “Pygmalion’s Image” şiiri (1991)

Almanya

• Friedrich Schiller’in “The Ideals” (Die Ideale) şiiri (1795-6)

Romanya

• Nichita Stănescu'nun "Către Galateea" (Dreptul la timp) şiiri (1965)

Amerika Birleşik Devletleri

• Sara Jane Lippincott (Grace Greenwood)’ın “Pygmalion” şiiri (1851)
• Elizabeth Stuart Phelps'in “Galatea” şiiri, Harper's Weekly eserinden (1884)
• Edward Rowland Sill'in “The Lost Magic” şiiri (1900)
• Hilda Doolittle'ın “Pygmalion” şiiri (1913-17)
• Genevieve Taggard'ın “Galatea Again” şiiri (1929)
• Katha Pollitt'in “Pygmalion” şiiri (1979)
• Joseph Brodsky’nin “Encore” şiiri (1983)
• Katherine Solomon'ın “Galatea” şiiri (1999)

Nikaragua

• Claribel Alegria’nın “Galatea Before the Mirror” şiiri (1993)

• Nathaniel Hawthorne’un “The Birth Mark” kısa hikâyesi ve benzer novellası Rappaccini's Daughter
• H.P. Lovecraft’ın “Herbert West-Reanimator” kısa hikâyesi
• Tommaso Landolfi'nin “La moglie di Gogol” (The Wife of Gogol) kısa hikâyesi
• John Updike’ın “Pygmalion” kısa hikâyesi
• E. T. A. Hoffmann’ın “The Sandman” kısa hikâyesi
• Jorge Luis Borges'in “Las Ruinas Circulares” kısa hikâyesi (Arjantin)
• Isaac Asimov’un Galatea kısa hikayesi (kısa hikaye serisi Azazel bir kadın heykeltıraşın kendi ideal erkeğinin heykelini yaptığı bir parodisidir)
• Madeline Miller’ın “Galatea” kısa hikâyesi

• Lloyd C. Douglas'ın “Invitation To Live” romanı (1940)
• William Hazlitt'in Liber Amoris: or, the New Pygmalion romanı (1894)
• Richard Powers'ın Galatea 2.2 romanı
• Amanda Filipacchi'nin Vapor romanı
• Edith Wharton’ın The House of Mirth romanı
• Henry James’in The Portrait of a Lady romanı (1880-1)
• George MacDonald’ın Phantastes romanı
• George Bernard Shaw’ın Pygmalion oyunu
• Tawfiq el-Hakim’in Pygmalion oyunu
• William Schwenck Gilbert’ın Pygmalion and Galatea oyunu
• Willy Russell’ın Educating Rita oyunu
• Rousseau’nun Pygmalion, scène lyrique oyunu, ilk tam melodram
• Villiers de I’Isle-Adam’ın Tomorrow’s Eve romanı
• Jacinto Grau’nun “El Señor de Pigmalión” oyunu (1921)
• William Shakespeare’in The Winter’s Tale oyunu (1611)

• Pete Wentz’in Fall Out Toy Works çizgi roman serisi
• Grant Morrison’ın Professor Pyg karakteri, Batman and Robin çizgi romanından
• William Moulton Marston’ın Wonder Woman karakterinin doğuşu Pygmalion ve Galatea mitinden esinlenilmiştir.

• Pygmalion’un hikayesi Jean-Philippe Rameau’nun 1748 operası Pigmalion’un konusuydu.
• Hikaye Georg Benda’nın 1779 monodramı Pygmalion’un da konusuydu.
• Ramler’ın şiiri Pygmalion 1772’de J.C.F.Bach tarafından bir arya olarak uyarlandı ve 1784’te Friedrich Benda tarafından bir kantat olarak uyarlandı.
• Pygmalion Gaetano Donizetti’nin ilk operası II Pigmalione’un konusuydu.
• Fromental Halévy 1820'lerde bir opera Pygmalion yazdı, ama oynanmadı.
• Franz von Suppe Pygmalion ve Galatea karakterlerine dayalı Die schöne Galathée isimli bir operet besteledi.
• Gerçek insan boyutunda dans eden bebekler yapan mucit hakkında olan balet Coppélia, güçlü Pygmalion yankıları içermektedir.
• Koreograf Marius Petipa ve bestesi Prince Nikita Trubetskoi hikayeyle ilgili Pygmalion, ou La Statue de Chypre isimli 4 perdelik bir balet yaptı. Balet 1895’te ünlü balerin Pierina Legnani ile birlikte tekrar canlandırıldı.
• İngiliz progresif rock grubu Yes “Turn of the Century” (1977) adlı bir şarkı besteledi; bu şarkı karısının ölümünün üzüntüsüyle “tutkusunu kile işleyen” Roan adında bir heykeltıraşın hikâyesini anlatır. Karısının heykeli canlanır ve birbirlerine aşık olurlar.
• Lunatic Soul'un 2014 albümü Walking on a Flashlight Beam “Pygmalion’s Ladder” adında bir şarkı içerir.
• My Fair Lady sahne müzikali

Pygmalion hikâyesine dayalı olmasa da, Shakespeare'ın oyunu Measure for Measure’da Lucio tarafından Perde 3, Sahne 2’de söylenen bir cümlede Pygmalion’a gönderme yapılmıştır: "What, is there none of Pygmalion's images, newly made woman, to be had now, for putting the hand in the pocket and extracting it clutch'd?”

Başarılı sahne oyunları da olmuştur, örneğin W. S. Gilbert'ın Pygmalion and Galatea (1871). İki kere tekrar canlandırıldı, 1884'de ve 1888'de.

Ocak 1872'de Ganymede and Galatea Gaiety Theatre’da açılış yaptı. Bu Franz Von Suppé’nin Die schöne Galathee eserinin komedi versiyonuydu, tesadüfen Arthur Sullivan’ın kardeşi, Fred Sullivan’da kadrodaydı.

Mart 1872’de William Brough’un 1867 oyunu Pygmalion; or, The Statue Fair tekrar canlandırıldı, aynı yılın Mayıs ayında konuk olan Fransız bir şirket Victor Massé’in Galathée oyununu sundu. 1883’de müzikal burlesk Galatea, or Pygmalion Reversed Gaiety Theatre’da Henry Pottinger Stephens ve W. Webster tarafından hazırlanmış bir libretto ile oynandı.

George Bernard Shaw’ın Pygmalion (1912, sahnelenme 1913) oyunu hem Yunan Pygmalion’dan hem de “King Cophetua and the beggar maid” efsanesinden esinlenilmiştir. Shaw'ın töre komedyası (comedy of manners) Broadway muzikali My Fair Lady ve birçok başka adaptasyon için temel taşıdır.

P. L. Deshpande’nin oyunu Ti Fulnari (“Queen of Flowers”) da Shaw'ın oyunu Pygmalion'a dayanmaktadır. Oyun Marathi tiyatrosunda büyük bir başarı olmuştur ve çokça övgü almıştır.

• The Man from U.N.C.L.E. dizisinin 3. sezonundan bir bölüm olan “The Galatea Affair” My Fair Lady oyununun bir parodisidir.
• Japon anime serisi Bubblegum Crisis: Tokyo 2040 Galatea adında bir karaktere sahiptir, insan ırkının bir sonraki evrimi olarak tasarlanmış yapay bir yaşam formu.
• Disney'in Hercules: The Animated Series çizgi filminde, Pygmalion Hercules'in sanat öğretmeniydi. Onun kendisine mükemmel bir eş yaratması Hercules'inde aynısını yapıp kendine okul dansı için bir sevgili yaratmaya teşvik etti, adını Galatea koydu.
• Gotik TV dizisi Dark Shadows'da yapılan 1897'ye dönüş bölümünde portreleri hayata gelen Charles Delaware Tate (Roger Davis tarafından oynanan) adında bir ressam vardır.

• Pygmalion (1935 filmi), George Bernard Shaw'ın oyununa dayalı bir Alman filmi
• Pygmalion (1937 filmi), George Bernard Shaw'ın oyununa dayalı bir Hollanda filmi
• Pygmalion (1938 filmi), Leslie Howard ve Wendy Hiller'ın oynadığı bir İngiliz filmi
• Pygmalion (1948 filmi), Margaret Lockwood'un oynadığı bir İngiliz televizyon filmi
• Pygmalion (1983 filmi), Peter O'Toole ve Margot Kidder'ın oynadığı bir televizyon filmi
• Alfred Hitchcock'ın Vertigo (1958) filmi Pygmalion temasının bir uyarlamasıdır.
• Komedi filmi Mannequin (1987) Pygmalion'a dayalıdır.
• My Fair Lady (film) Rex Harrison ve Audrey Hepburn'ün oynadığı bir 1964 Amerikan müzikal filmidir.

Emily Short'un yazdığı macera metni Galatea, Galatea mitine dayalıdır.

Bu mitolojik öykü, beklentilerin davranışı şekillendirmesindeki etkisini ifade etmek üzere kullanılmaktadır.^[4] Bu olgu Pygmalion etkisi Galatea etkisi, kendini doğrulayan kehanet, Rosenthal etkisi, pozitif öz beklenti, özgüven, iyimserlik ya da sadece inanç olarak da adlandırılır.^[5]