İçeriğe atla

Phormium

New Zealand flax
Phormium tenax Piha, West Auckland, Yeni Zelanda
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Plantae
Şube:Tracheophyta
Sınıf:Liliopsida
Takım:Asparagales
Familya:Asphodelaceae
Cins:Phormium
J.R. Forst. & G. Forst.
Tip tür
Phormium tenax
Türler
  • Phormium colensoi
  • Phormium tenax
Yeni Zelanda keteni
Phormium tenax Piha, West Auckland, Yeni Zelanda
taksonomi e
Kingdom: Plantae
Clade: Tracheophytes
Clade: Angiosperms
Clade: Monocots
Order: Asparagales
Family: Asphodelaceae
Subfamily: Hemerocallidoideae
Genus: Phormium

J.R. Forst. & G. Forst.
Tip türler
Phormium tenax

Türler
  • Phormium colensoi
  • Phormium tenax

Phormium, Asphodelaceae familyasında iki bitki türünü içeren bir bitki cinsidir. Bir tür Yeni Zelanda'ya özgüdür diğeri ise Yeni Zelanda ve Norfolk Adası'na özgüdür.[1] İki tür Yeni Zelanda'da yaygın olarak keten olarak veya Māori isimleriyle sırasıyla wharariki ve harakeke olarak ve başka yerlerde ise Yeni Zelanda keteni veya keten zambağı olarak da bilinirler. Ancak Kuzey Yarımküre'nin doğu akdeniz'den Hindistan'a kadar uzanan ve milattan önce 30.000'den beri insanlar tarafından kullanılan [2][3] ketenle (Linum usitatissimum) yakın ilişkili değildirler.

Taksonomi

Monokot sınıflandırması son on yılda önemli bir revizyondan geçti ve son sınıflandırma sistemleri (Angiosperm Phylogeny Group dahil), Phormium'u gündüz zambakları (Hemerocallis) ile yakından ilişkilendirdi. Asphodelaceae familyasına, Hemerocallidoideae alt familyasına yerleştirdi. Phormium daha önce Agavaceae familyasına aitti ve birçok sınıflandırma sistemi onu hala oraya yerleştirmektedir. İki tür ve birçok çeşit içerirler.

Türler

Çiçek Bitki İsim Dağılım
Phormium colensoi Hook.f.Yeni Zelanda (Güney Adası, Kuzey Adası)
Phormium tenax J.R.Forst. & G.Forst.Yeni Zelanda ve Norfolk Adası.
Phormium tenax çiçekleri, fotoğrafta görülen nektar yiyen tūī'nin gagasıyla aynı eğriliğe sahiptir.
Phormium tenax - MHNT

Kaynakça

  1. ^ Moore, L.B.; Edgar, E. (1970). Flora of New Zealand. Vol. II. Indigenous Tracheophyta: Monocotyledones except Gramineae. Wellington, N. Z.  Yazar eksik |soyadı1= (yardım)
  2. ^ Balter (2009). "Clothes make the (Hu) Man". Science. 325 (5946): 1329. doi:10.1126/science.325_1329a. PMID 19745126. 
  3. ^ Kvavadze (2009). "30,000-Year-Old Wild Flax Fibers". Science. 325 (5946): 1359. doi:10.1126/science.1175404. PMID 19745144. 4 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2023.  Supporting Online Material

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hayvan</span> çok hücreli ökaryotik organizmalar alemi

Hayvan, canlılar dünyasının ökaryotlar (Eukaryota) üst âlemindeki hayvanlar (Animalia) âleminde sınıflanan canlıların ortak adıdır. Arapça "canlı varlık" anlamındaki ḥayevān sözcüğünden Türkçeye geçmiş olan "hayvan" sözcüğü, günlük kullanımda esasen insan dışı, nefes alan ve hareket eden canlıları ifade etmek için kullanılsa da, biyolojik bağlamda insanı da içerir. Anadolu ağızlarında hayvan anlamında bav, bobos, böçü, çer, çokgal, dölük, evcimen, evlük, karaböcü, karaltı, medek, tereke, töm gibi sözcükler kullanılmaktadır. Hayvan sözcüğünün eş anlamlısı döngül sözcüğüdür. Hayvanlar âleminin bilimsel ve Latince adı olan "Animalia" terimi ise yine Latince olan ve "yaşayan" ya da "ruh" anlamına gelen animadan türetilmiş animal sözcüğünün çoğuludur. Hayvanlar âlemini tanımlayan bir başka Yunanca bilimsel terim de metazoa'dır (μετάζωα).

<span class="mw-page-title-main">Kuş</span> kanatlı, iki ayaklı, sıcakkanlı, yumurtlayan ve tüylü omurgalı hayvanlar

Kuş; tüyleri, dişsiz gagaları, yumurtladıkları sert kabuklu yumurtalar yoluyla üreyen, yüksek metabolizma hızına sahip, dört odacıklı kalpleri ve hafif ama güçlü bir iskelet yapısına sahip, Aves sınıfını oluşturan sıcakkanlı omurgalı hayvanlar grubudur. Tüm dünyada yaygın olarak yaşayan kuşların boyutları arı sinek kuşunda 5 cm ila deve kuşunda 2,75 m arasında değişir. On bin kadar yaşayan kuş türü bulunur ve bunların yarısından fazlasını ötücü kuşlar oluşturur. Kuşların türlere göre farklılık gösteren kanatları vardır ve kanatsız olduğu bilinen tek grup kivi kuşu ve soyları tükenmiş olan moa ile fil kuşudur. Ön ayakların evrimleşerek kanatlara dönüşmesi kuşlara uçma yeteneği sağlamış ancak daha sonra yine evrimin devam etmesiyle penguenler, deve kuşları ve adalarda endemik olan bazı türler uçma yeteneğini kaybetmişlerdir. Kuşların sindirim ve solunum sistemleri de uçma yeteneğine uyum sağlamıştır. Özellikle deniz kuşları ve bazı su kuşları gibi kuşlar ayrıca evrimleşerek yüzme yeteneği de kazanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Karınca</span> Böcek ailesi

Karınca, karıncalar (Formicidae) familyasını oluşturan, yaban arıları ve arılarla birlikte zar kanatlılar (Hymenoptera) takımında yer alan, sosyal yaşam gösteren böceklere verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin ortalarında, 110 ile 130 milyon yıl önce yaban arısına benzeyen hayvanlardan türemiş ve çiçekli bitkilerin ortaya çıkışından sonra çeşitlenmiştir. Günümüzde 12.000'den fazla türü sınıflandırılmıştır ve yaklaşık 14.000 civarında türü olduğu sanılmaktadır. Dirsekli antenleri ve ince bellerini oluşturan düğümsü yapıları ile kolaylıkla tanınırlar.

Biyolojide taksonomi , ortak özelliklere dayalı olarak biyolojik organizma gruplarını adlandırma, tanımlama (sınırlandırma) ve sınıflandırma bilimsel çalışmasıdır. Organizmalar taksonlar halinde gruplandırılır ve bu gruplara taksonomik bir seviye verilir; belirli bir seviyedeki gruplar daha yüksek rütbeli daha kapsayıcı bir grup oluşturmak için toplanabilir, böylece taksonomik bir hiyerarşi oluşturulur. Modern kullanımdaki başlıca sıralamalar üst âlem, âlem, şube, sınıf, takım, familya, cins ve türdür. İsveçli botanikçi Carl Linnaeus, organizmaları kategorize etmek için Linnaean taksonomisi olarak bilinen sıralı bir sistem ve organizmaları adlandırmak için ikili adlandırma geliştirdiği için mevcut taksonomi sisteminin kurucusu olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Primat</span> memeli takımı

Primatlar veya iri beyinli yüksek memeliler, memeliler sınıfının Euarchontoglires üst takımına ait bir takımdır. Maymun adı kimi zaman bütün primatları kapsarken yalnızca simiyenler için de kullanılabilir. Primatları inceleyen bilim dalı primatolojidir.

<span class="mw-page-title-main">Bitki</span> ökaryotik, ağaçlar, çiçekler, otlar, yosunlar ve benzeri organizmaları içinde bulunduran çok büyük bir canlılar alemi

Bitkiler, ağırlıklı olarak fotosentetik ökaryot canlılardır. Tarihsel olarak bitkiler alemi, algler ve mantarlar da dahil olmak üzere hayvan olmayan tüm canlıları kapsarken, günümüzde mevcut tüm tanımlamalar prokaryotları, mantarları ve bazı algleri hariç tutar. Tanımlamalardan birine göre: Çiçekli bitkiler, kozalaklı bitkiler ve diğer açık tohumlular, eğrelti otları ve benzerleri, boynuz otları, ciğer otları, kara yosunları ve yeşil algler hep birlikte Viridiplantae adı verilen kladı oluştururlar. Buna kırmızı ve esmer algler dahil değildir.

<span class="mw-page-title-main">Keten</span>

Keten, Ketengiller familyasından keten cinsinin en yaygın türüdür. Haziran-Ağustos ayları arasında ipek gibi, mavimsi veya sarı renkli çiçekler açan bir bitkidir.

<i>Homo</i> i̇nsan ve yakın akrabalarını içeren insansı cinsi

Homo, modern insanı ve yakın akrabalarını içeren insansı cinsine verilen ad. Cinsin üyeleri genelde "insan" adıyla birlikte anılır. En erken üyesi, en eski kalıntıları 2.3 milyon yıl öncesine tarihlenen Homo habilis olup modern insan dışındaki yaşayan son türü olan Homo neanderthalensis'in (Neandertal) yaklaşık 40.000 yıl öncesine kadar yaşadığı düşünülmektedir. Homo floresiensis türünün ise 50.000 yıl öncesine kadar var olduğu düşünülüyor. Homo, Paranthropus cinsi ile birlikte, muhtemelen Australopithecus africanus ile kardeştir ve kendisi de Pan soyundan, şempanzelerden ayrılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Euarchontoglires</span> memeli üst takımı

Euarchontoglires veya Supraprimates, eteneliler infra sınıfında yer alan, moleküler genetik araştırmalar sonrası ortaya konulmuş olan bir üst takım.

<span class="mw-page-title-main">Yeni Dünya maymunları</span> mevcut tüm (insan hariç) Amerikalı primatlar

Yeni Dünya maymunları veya yassı burunlu maymunlar (Platyrrhini), bir maymun grubudur. Bu grup Amerika kıtasında yaşayan insan hariç tüm primatları kapsar. Eski Dünya maymunları ve cadı makigiller ile birlikte kuru burunlu maymunlar grubunu oluştururlar.

Dünyadaki yaşamın evrimsel tarihi, fosil ya da günümüz yaşayan canlı organizmaların evrildiği süreçlerin izlerini takip eder. Yaşamın evrimsel tarihi, yeryüzünde yaşamın kökeninden, günümüzden yaklaşık 4,5 milyar yıl önceki bir tarihten, günümüze kadar uzanmaktadır. Günümüz tüm canlı türleri arasındaki benzerlikler, bilinen tüm canlı türlerin, evrim süreçleri içinde giderek birbirlerinden ayrıldığı ortak bir ataya sahip olduklarına işaret etmektedir.

Evrimsel gelişim biyolojisi, canlı türlerin ataları aralarındaki ilişkiyi belirlemek ve gelişimsel süreçlerin nasıl evrildiğini keşfetmek için farklı organizmaların gelişim süreçlerini karşılaştıran biyolojinin bir alt dalıdır. Bu anlamda evrimsel gelişim biyolojisi embriyonik gelişimin kökeni ve evrimini araştırarak tüylerin evrimi gibi gelişmeleri ve gelişim süreçlerini, yeni özelliklerin kazanılmasında ve ortaya çıkmasında nasıl etki ettikleri, gelişimsel plastisitenin evrimdeki rolü, ekolojik etkenlerin gelişime ve evrimsel değişime nasıl yol açtıkları, yakınsak evrimin ve homolojinin gelişimsel temelleri gibi konuları ele alır.

Spinon, holonlar ve orbitonlar ile birlikte, katıların içindeki elektronların spin-yük ayrımı sırasında bölünerek oluşturduğu ve mutlak sıfıra yakın sıcaklıklarda hapsedilen sanki parçacıktır. Elektron, teorik olarak her zaman bu üç sanki parçacığın bir bağlı durumu olarak kabul edilmektedir. Bunlardan spinon, elektronun spinini taşımaktadır. Belli şartlar altında ise hapis durumlarından kurtularak bağımsız parçacıklar olarak davranabilmektedirler.

Holon, spinonlar ve orbitonlar ile birlikte, katıların içindeki elektronların spin-yük ayrımı sırasında bölünerek oluşturduğu ve mutlak sıfıra yakın sıcaklıklarda hapsedilen sanki parçacıktır. Elektron, teorik olarak her zaman bu üç sanki parçacığın bir bağlı durumu olarak kabul edilmektedir. Bunlardan spinon, elektronun yükünü taşımaktadır. Belli şartlar altında ise hapis durumlarından kurtularak bağımsız parçacıklar olarak davranabilmektedirler.

<span class="mw-page-title-main">Xianren Mağarası</span>

Xianren Mağarası, yakındaki Diaotonghuan kaya sığınağı ile birlikte, Çin'in Jiangxi eyaletindeki Wannian İlçesi'ndeki Dayuan Kasabası'nda (大源乡) yer alan bir arkeolojik sit, tarih öncesi çömlek parçalarının önemli keşiflerinin yapıldığı, erken pirinç ekiminin kanıtı niteliğinde buluntuların ortaya çıkarıldığı bir alandır. Mağaranın adı Çin'in efsanevi aydınlanmış insanı, Xian'ın "ölümsüzlüğünü" ifade eder. Mağara 7 m (23,0 ft) yüksekliğinde, 11 m (36,1 ft) genişliğinde ve 14 m (45,9 ft) derinliğindedir.

<span class="mw-page-title-main">Asparagales</span> bitki takımı

Asparagales, Angiosperm Phylogeny Group (APG) ve Angiosperm Phylogeny Web gibi modern sınıflandırma sistemlerine göre bir bitki takımıdır. Takım, adını Asparagaceae familyasından alır ve Angiosperms ile Monocots kladlarına bağlıdır. Takım, yakın bir tarihte sınıflandırma sistemlerine dahil edilmiştir. İlk olarak 1977'de Herbert Huber tarafından ortaya atılmış ve daha sonra 1985'te Dahlgren sistemine, ardından 1998, 2003 ve 2009'da APG'ye alınmıştır. Bu düzenlemeden önce bu takıma bağlı familyalar Liliales takımına bağlıydı. Günümüzde Liliales takımı Lilales, Asparagales ve Dioscoreales olmak üzere üç takıma bölünmüştür. APG'ye göre, Asparagales takımına bağlı 14 familya, 1.122 cins ve yaklaşık 36.000 tür bulunmakta olup, bu bakımdan en kalabalık monokot takımıdır.

<span class="mw-page-title-main">Karakulak (cins)</span> Kedigiller familyasının Küçük kediler altfamilyasına ait bir cins

Karakulak, Kedigiller familyasının Küçük kediler altfamilyasına ait bir cinstir. Daha önce, yalnızca tip türlerinden oluşan monotipik bir cins olarak kabul edilmekteydi. Caracal caracal, genellikle karakulak olarak adlandırılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Maniraptora</span> dinozor kladı

Maniraptora, kuşlara Ornithomimus velox'tan daha yakın akraba olan kuş olmayan dinozorları ve kuşları içeren bir coelurosaurian dinozor grubudur. Avialae, Deinonychosauria, Oviraptorosauria ve Therizinosauria ana alt gruplarını içerir. Ornitholestes ve Alvarezsauroidea da sıklıkla klada dahil edilir. Bir sonraki en yakın kardeş grup olan Ornithomimosauria ve Maniraptora, Maniraptoriformes grubunu oluşturur. Maniraptoranların ilk fosil kayıtları Jura Dönemi'nde ortaya çıkmış olup günümüzde yaşayan kuşlar olarak hayatta kaldıkları kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Avialae</span> tüm modern kuşları içeren dinozor kladı

Avialae, yaşayan tek dinozorlar olan mevcut kuşları (Aves) ve yakın akrabalarını içeren bir kladdır. Genellikle tüm teropod dinozorların çağdaş kuşlarla deinonychosaurlardan daha yakın akraba olanlarını sınıflandırmada kullanılır. Aves sınıfından olmayan Avialae üyelerine de sıklıkla kuş denir.

Formiyum veya Yeni Zelanda keteni, uzunlamasına küme biçiminde gelişen, kılıç formunu andıran yapraklara sahip, yapraksız bir sap üzerinde kırmızı veya sarı çiçekler açan, çok yıllık ve her dem yeşil bir bitki türüdür. Cinsin Phormium tenax ve Phormium cookianum adlı iki türü vardır. Bununla birlikte geniş renk ve boyut yelpazesi içerisinde birçok kültür çeşidi mevcuttur. Bitkinin yaprak uzunluğu, çeşidine göre bir ile birkaç metre arasında önemli ölçüde değişkenlik gösterir. Olgun bitkilerde, çiçek sapları yaprakların arasından yükselir ve nektar bakımından çok yüksek, sinek kuşlarının favorisi olan kıvrımlı, boru şeklinde kırmızı veya sarı çiçekler üretir. Çiçekler açtıktan sonra tohum kabukları oluşur. Bitki, hemerocallidaceae familyasına aittir ve Yeni Zelanda kökenlidir. Eski zamanlardan beri ip, kumaş ve sepet yapımında kullanılmıştır. Günümüzde geniş, renkli yaprakları nedeniyle popüler bir süs bitkisine dönüşmüştür.