İçeriğe atla

Phagspa yazısı

Phagspa yazısı
TürAlfabe
DillerÇince, Tibetçe, Moğolca, Uygurca, Sanskritçe, Farsça
OluşturanDrogun Çugyal Phagpa
Dönem1269-1660
Aile sistemi
Mısır hiyeroglifleri
Kardeş alfabelerLepça, Meitei, Khema, Marçen
ISO 15924ttb, Phags-pa
YönYukarıdan aşağıya
Unicode adıPhags-pa
Unicode aralığıU+A840–U+A87F
Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller içerir. Doğru bir görüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular veya diğer Unicode karakterleri görebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak için, bakınız Yardım:IPA.
Phagspa yazısı ile yazılmış Hristiyan mezartaşı

Phagspa yazısı, Yuan Hanedanı'nın kurucusu Kubilay Han için Tibetli keşiş Drogun Çugyal Phagpa tarafından Yuan içindeki yazılı diller için birleşik bir yazı olarak tasarlanmış bir alfabedir. Bu yazının fiili kullanımı, Moğol liderliğindeki Yuan Hanedanı sırasında yaklaşık yüz yıl ile sınırlıydı ve Ming Hanedanı'nın gelişiyle birlikte kullanım dışı kaldı.[1]

Yuan döneminde Çince, Tibet dilleri, Moğolca, Uygurca, Sanskritçe, Farsça ve diğer komşu dillerin çeşitlerini yazmak ve yazıya dökmek için kullanıldı.[2] Tarihsel dilbilimciler için, kullanımının belgelenmesi bu dillerdeki değişiklikler hakkında ipuçları sağlamaktadır.

Onun soyundan gelen sistemler, Tibetçe ve Sanskritçe yazmak için kullanılan Yatay kare yazıyı içerir. Kore Hangıl alfabesinin Phagspa'dan sınırlı bir etkiye sahip olduğuna dair bir teori bulunmaktadır. Pax Mongolica sırasında yazı, batı Orta Çağ sanatında çok sayıda görünüm bile yaptı.[3]

Kaynakça

  1. ^ Mote, Frederick W. (1999). Imperial China, 900-1800. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. s. 484. ISBN 978-0-674-01212-7. 
  2. ^ Theobald, Ulrich. "The 'Phags-pa Script (www.chinaknowledge.de)". www.chinaknowledge.de (İngilizce). 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2022. 
  3. ^ Bazaar to Piazza: Islamic Trade and Italian Art, 1300-1600, Mack, p.61

Ek okuma

  • Everding, Karl-Heinz (2006). Herrscherurkunden aus der Zeit des mongolischen Großreiches für tibetische Adelshäuser, Geistliche und Klöster. Teil 1: Diplomata Mongolica. Mittelmongolische Urkunden in 'Phags-pa-Schrift. Eidtion, Übersetzung, Analyse (Almanca). Halle: International Institute for Tibetan and Buddhist Studies. ISBN 978-3-88280-074-6. 
  • Poppe, Nicholas (1957). The Mongolian Monuments in hP´ags-pa Script (Second bas.). Wiesbaden: Harrassowitz. 
  • Sampson, Geoffrey (1985). Writing Systems: A Linguistic Introduction. Great Britain: Anchor Brenton Ltd. ISBN 978-0-09-156980-8. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Phagspa yazısı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

A, a ISO temel Latin ve Türk alfabesinin ilk harfidir. İngilizce telaffuzu şeklindedir. Şekil olarak ise Yunan alfabesinde bulunan Αlfa'ya benzemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Eski Türk yazısı</span> Türk dillerinin yazılması için kullanılmış ilk yazı düzeni

Orhun, Göktürk ya da Köktürk alfabesi, Göktürkler ve diğer erken dönem Türk kağanlıkları tarafından kullanılmış, Türk dillerinin yazılması için kullanılmış ilk yazı sistemlerinden biridir. Alfabe, 4'ü ünlü olmak üzere 38 damga (harf) içermektedir.

Soğdca, Soğutça veya Soğdakça, Orta Asya'da yer alan Soğdiana'da ve Çin'deki Soğd göçmen gruplarının yaşadığı bazı bölgelerde kullanılmış bir Doğu İran dili.

<span class="mw-page-title-main">Hangıl</span> Korecenin yerel alfabesi

Hangıl ya da Hangul, Kore alfabesidir. Hangıl, Korecede "h-a-n-g-ı-l" [한글] harflerine tekabül eden Kore harfleriyle yazılır. 1443 yılında Çosôn Hanedanlığı'ndan (*) Kral Sejong tarafından oluşturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Moğolca</span> Moğol yerlisinin konuştuğu dil

Moğolca, Moğolistan ve civardaki bazı özerk bölgelerde resmî dil olan Asya dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Meroitik yazı</span>

Meroitik yazı, Meroë Krallığı'nın Meroitik dili yazmak için en azından MÖ 200 yılında kullandığı Mısır hiyeroglif ve Demotik kökenli bir alfabedir, ayrıca bir olasılıkla onu izleyen Nübye krallıklarının dilini yazmak için de kullanılmıştır. Eski Eski Nübyece daha sonraları Yunan uncial alfabesi ile yazıldığında bu alfabeye üç tane Meroitik glif (karakter) de dahil edilmiştir.

Süryani alfabesi, MÖ 2. yüzyıldan itibaren Mardin'de Süryanice için kullanılan bir alfabedir. Bu yazı sistemi, Arami alfabesinden türeyen Sami ebcedlerden biri olup Fenike, İbrani ve Arap alfabesi ile bağlantılıdır.

<span class="mw-page-title-main">Yazı sistemi</span> kağıda veya başka bir ortama kaydedilmiş görsel dillerin sistemi, dilde ifade edilebilecek ögeleri temsil etmek için kullanılır

Yazı sistemi, bir dildeki unsurları ve tarif edilebilir durumları temsil etmek için kullanılan bir çeşit semboller sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Harf</span> alfabetik bir yazı sisteminde grafem

Harf, yazı yazmak için kullanılan semboldür. Harfler, Seslerin yazı sistemlerindeki karşılığıdır. Harflerin hepsi birleşerek alfabeyi oluştururlar. Yazı harfler dışında rakam, noktalama işaretleri ya da başka semboller içerebilir ama harfler yazının en temel öğesidir.

<span class="mw-page-title-main">Japonca</span> Doğu Asya dili

Japonca, Japonlar tarafından konuşulan Japon dil ailesine bağlı bir dildir. Başta Japonya ve Japon diasporasındakiler olmak üzere yaklaşık 128 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Japonya'da de facto millî dil olarak kabul edilip Palau'da tanınmış azınlık dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Fenikece</span>

Fenike dili veya Fenikece, Fenikeliler tarafından kullanılmış tarihî bir Kuzeybatı Sami dili. Dil, Antik Mısırca Pūt; İbranice, Aramice ve Fenike dilinde Kenan Ülkesi; Yunanca ve Latince'de Fenike denen bir kıyı bölgesinde konuşulmuştur. Bu bölge, günümüzde Lübnan, Suriye kıyıları ve kuzey İsrail'i kapsar. Kuzeybatı Sami dilleri içerisinde bir Kenan dili olan Fenikece, kökensel açıdan İbranice ve Ugaritçe ile yakından ilişkilidir. Dilin Kartacalılar tarafından kullanılmış değişkesine Pönce denilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Bengalce</span> doğu Hint-Aryan dillerinden biri

Bengalce veya Bengal Dili, bir doğu Hint-Ari dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Maya dilleri</span>

Maya dilleri, Kolomb öncesi Mezoamerika uygarlıklarından birini oluşturan Mayalar'ın vaktiyle kullanmış oldukları Klasik Mayaca dahil hepsi ana Proto-Mayacadan türemiş olan dillerdir. SIL International (Ethnologue) verilerine göre 68 dilden oluşur ve 6.038.172 kişi tarafından konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Brahmi alfabesi</span>

Brahmi alfabesi, ünlüleri ünsüz sembollerle ilişkilendirmek için bir aksan işaretleri sistemi kullanan bir abugidadır. Yazı sistemi, Maurya döneminden erken Gupta dönemine kadar yalnızca nispeten küçük evrimsel değişiklikler geçirdi ve MS 4. yüzyılda bile okuma yazma bilen bir kişinin Maurya yazıtlarını hala okuyabildiği düşünülmektedir. Bundan bir süre sonra, orijinal Brahmi yazısını okuma yeteneği kayboldu. En eski ve en iyi bilinen Brahmi yazıtları, kuzey-orta Hindistan'daki Asoka'nın MÖ 250-232'ye tarihlenen kayaya oyulmuş fermanlarıdır. Brahmi'nin deşifresi, 19. yüzyılın başlarında, Hindistan'daki Doğu Hindistan Şirketi yönetimi sırasında, özellikle Kalküta'daki Bengal Asya Topluluğu'nda, Avrupa'nın akademik ilgisinin odak noktası haline geldi. Brahmi, Cemiyetin sekreteri James Prinsep tarafından 1830'larda Cemiyetin dergisinde yayınlanan bir dizi bilimsel makalede deşifre edildi. Buluşları, diğerleri arasında Christian Lassen, Edwin Norris, H. H. Wilson ve Alexander Cunningham'ın epigrafik çalışmalarına dayanıyordu.

Moğol alfabesi, Moğolca'nın yazımı için Eski Uygur alfabesi türetilen bir alfabedir. Alfabe 13. yüzyılda oluşturulmuş olup Oyrat ve Mançu dillerine de uyarlanmıştır. Moğol alfabesi yukarıdan aşağı doğru yazılır.

<span class="mw-page-title-main">Tangutlar</span> Asyada yaşamış bir halk

Tangutlar, 10. yüzyıldan önce Kuzeybatı Çin'e göç eden ve Tibet-Birman dillerini konuşan bir halktı. Tarihlerinde kurdukları tek devlet, Batı Xia Hanedanı olarak da adlandırılan Tangut İmparatorluğu (1038-1227) idi, ardından 1227'de Moğollar tarafından tamamen yok edildiler.

<span class="mw-page-title-main">Mançu alfabesi</span>

Mançu alfabesi, Mançu dilini yazmak için kullanılan yazı sistemidir. Geleneksel Moğol alfabesinin Mançucaya uyarlanmasıyla 1599 yılında Curçen lideri Nurhaci tarafından yaratıldı. Hem ünlü hem de ünsüz seslerin harflerle yazıldığı bir alfabedir. Dikey şekilde yazılır; yazılar, yukarıdan aşağı yönüne, soldan sağ yönüne gider. Günümüzde Sibolar, Mançu diliyle büyük oranda benzerlik gösteren Sibo dilini yazmak için Mançu alfabesine benzeyen bir sistem kullanmaktadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Payza</span>

Payza veya payzi veya gerege, Moğol İmparatorluğunda yetkililere ve elçilere belirli ayrıcalıkları ve yetkilerin verilmesi için taşınan, genelde boyna asılan yazılı metal bir künyeydi. Moğol soylularının ve yetkililerinin sivil halktan mal ve hizmet talep edebilmelerini sağlayan resmi bir semboldü.

<span class="mw-page-title-main">Drogön Chögyal Phagpa</span>

Drogön Chogyal Phagpa Tibet Budizminin Sakya okulunun beşinci lideriydi. Aynı zamanda Budist ve Tibet İşleri Bürosu'nun ilk başkanı ve Yuan Hanedanı'nın ilk İmparatorluk Eğitmeni idi. Kubilay Han döneminde görev almıştır.

Nicholas N. Poppe, önemli bir Rus dilbilimcidir. İlk adının Almanca şekli olan Nikolaus Poppe olarak da bilinir. Akademik yayınlarda sık sık NN Poppe olarak anılır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.