Peter Parler

Peter Parler
Aziz Vitus Katedrali'nde taştan otoportre (1370'ler)
Doğum	1330 veya 1333 Schwäbisch Gmünd, Kutsal Roma İmparatorluğu
Ölüm	13 Temmuz 1399 Prag, Bohemya Krallığı, Kutsal Roma İmparatorluğu
Diğer ad(lar)ı	Peter von Gemünd Petr Parléř
Meslek	Mimar Heykeltraş
Çocuk(lar)	Johann Parler Wenzel Parler
Ebeveyn(ler)	Heinrich Parler

Peter Parler (Almanca: Peter von Gemünd, Çekçe: Petr Parléř, Latince: Petrus de Gemunden, Suevia; 1333 - 13 Temmuz 1399), usta inşaatçılar ailesi olan Parler ailesinden bir Alman - Bohemyalı mimar ve heykeltıraştır. Babası Heinrich Parler ile birlikte Orta Çağ'ın en önde gelen ve etkili zanaatkarlarından biridir. Schwäbisch Gmünd kasabasında doğup çırak olan Peter Parler; Strazburg, Köln ve Nürnberg dahil olmak üzere Orta Çağ'ın son dönemlerine ait birkaç önemli inşaat alanında çalıştı. 1356'dan sonra Bohemya Krallığı'nın başkenti ve Kutsal Roma İmparatorluğu'nun merkezi olan Prag'da yaşadı ve burada en ünlü eserleri olan Aziz Vitus Katedrali ve Karl Köprüsü'nün mimarlığını yaptı.

Peter Parler'in ilk gençliği hakkında çok az şey bilinmektedir. Babası Heinrich Parler, Köln Katedrali'nde bir taş ustasıydı. Peter doğduğunda 1333 civarında, Heinrich, özgür imparatorluk şehri Schwäbisch Gmünd tarafından büyük yeni bir kilise kilisesi olan Holy Cross Minster'ın inşasını devralması için davet edildi.^[1] Peter, 1351'de kilisenin koro alanının temel taşı atıldığında, babasıyla birlikte burada çalışıyordu. Bu, muhtemelen çıraklığının da tamamlandığı yer olarak kabul edilir. Koro alanının kesintisiz bir korkulukla bölünmesi, onun alametifarikası tarzının ne olacağını gösteriyor. Kilisenin güney portalındaki kemerli bölüm de Peter Parler'a atfedilebilir.^[2] Bu kilisedeki baba ve oğul ekibi tarafından geliştirilen tasarımlar benzersizdi ve geç Gotik mimari ve heykellerinde önemli bir mihenk taşı olarak kabul edilmektedir.^[3]

Peter daha sonra, çıraklık eğitimini tamamladıktan sonra bir Orta Çağ Alman geleneği olan gezici bir zanaatkar olarak çalışma geleneği olan "Gezici Yıllar"'a (Almanca: Wanderjahre) başladı. Bu ziyaretlerde Orta Avrupa'daki en önemli Gotik inşaat tekniklerini öğrendi. Bu dönemde Köln ve Paris'i ziyaret ettiği tahmin edilmektedir ve kesinlikle Strazburg'da zaman geçirdi. Sonraki binalarında Strazburg Notre Dame Katedrali'nden aldığı bilgiler görülmektedir.^[4] Köln'de çalışırken, yerleşik mimar Bartholomäus von Hamm'ın kızı Druda (Gertrud) ile tanıştı. Daha sonra evlendiler ve ikisi kendi başlarına bilinen usta inşaatçılar olmak üzere üç oğlu ve bir kızı olmak üzere dört çocukları oldu.^[5]

Belgelenmemiş olsa da, bazı akademisyenler Parler'in bu dönemde İngiltere'ye gittiğine inanırken diğerleri olasılığı düşük bulmaktadır. Bu fikir, daha sonraki çalışmalarında herhangi bir mimari çizimden değil, yalnızca ilk elden deneyimle elde edilebilecek bazı ayrıntılı ve gizli tekniklerin ortaya çıkmasından kaynaklanmaktadır.^[6] Kesin olarak bilinen şey, Strazburg'daki duvar ustalarının 1200'lerin sonlarında Batı İngiltere'den özel zanaat yöntemlerini uyguladıklarıdır ki bu, Rhineland'daki İngiliz Gotik mimari yöntemlerinin bilgisine işaret etmektedir.^[7] Peter Parler, Strasbourg'da çalışarak zaman geçirdiğinden, bu yöntemlerle ilgili bilgisinin oradan gelmesi çok daha muhtemeldir.^[8] Özellikle, daha sonra Aziz Vitus Katedrali'nde tasarladığı tonozlar, büyük olasılıkla Strasbourg Katedrali Aziz Catherine Şapeli'nden sonra modellenmiştir.^[9]

1352'den bir süre sonra Peter, Nürnberg'deki Frauenkirche'deki inşaat işlerine babasının yanında parlier veya baş inşaat asistanı olarak katıldı. Kesin tarihi ve kesin rolü belirsizdir. Kilisenin temelleri, 1351 yılında, burayı imparatorluk törenleri yapmak için bir merkez olarak tasavvur eden Kutsal Roma İmparatoru Karl IV'ün girişimi üzerine atılmıştı. Bu, İmparator'un oyulmuş armalarında, yedi prens elektöründe ve Kutsal Roma İmparatorlarının taç giydiği Roma kenti olmasıyla da kendini göstermektedir. Burada, aralarında önde gelen isimlerinden biri olan Zekeriya'nın da olduğu ilk heykeller Peter Parler'a doğrudan atfedilebilir.^[8]

IV. Karl ayrıca Nürnberg yakınlarındaki Lauf an der Pegnitz'de Wenzelsburg Kalesi'nin inşasını yaptırdı.^[10] Eski bir kalenin kalıntıları üzerine inşa edilen bu binanın iddialı mimarisi doğrudan Parler'a bağlanabilir ve muhtemelen burada heykeltıraş olarak çalışmıştır.^[4] 1355'e gelindiğinde sofistike tarzları IV. Karl'ın dikkatini çekti ve Peter Parler, yeni Bohemya Krallığı'nın başkenti ve İmparator'un şehri olan Prag'da çalışmaya çağrıldı. Bu atamanın tam olarak yılı, Prag'daki belgesel yazıtın 15. yüzyılda kısmen boyanmasından dolayı tam olarak belli değildir. Bugün araştırmalar genellikle tarihi 1356 olarak belirlemektedir,^[11] hem Nürnberg'de hem de Prag'da inşaatta bir duraklamanın yanı sıra atandığı sırada en az 23 yaşında olduğu bilgisini de açıklamaktadır.^[8]

1347'de Bohemya Kralı olarak tahta çıkması üzerine IV. Karl başkentini Prag'da kurdu. O zamanlar Vltava Nehri'nin her iki tarafında iki özerk Orta Çağ kasabasından oluşuyordu. (Almanca: Moldau) Bunlar bir tarafata Eski Şehir ve diğer yanda Prag Kalesi ile Malá Strana'dır. 1348'de İmparator mevcut Eski Şehir'in bitişiğinde Yeni Şehir'in inşasını emretti, Charles Üniversitesi'ni kurdu, kalenin yeniden inşasına başladı ve katedral üzerindeki çalışmalarına yeniden başladı. Bu iddialı inşaat programını başarmak için bulabildiği en iyi mimarları işe aldı. İlki 1352'de ölen Arras'lı Matthias'tır. 1355'te Kutsal Roma İmparatoru seçildiğinde Karl, Prag'ı Orta Avrupa'nın vitrin başkenti yapmaya karar verdi ve bu büyük vizyonu gerçekleştirmek için Peter Parler'ı görevlendirdi. Bu dönem, Prag'ın "altın çağı" olarak bilinen dönemi başlatacaktı ve kısa süre sonra Konstantinopolis, Paris ve Granada'dan sonra en büyük Avrupa şehri oldu.^[12]

Peter Parler, 1356'da 23 yaşında Prag'a geldiğinde, acil görevi, 1352'de Arras'lı Matthias'ın ölümünden bu yana zayıflamış olan Aziz Vitus Katedrali'ndeki inşaat alanını devralmaktı. Bu, Peter'ın yeteneklerinin bir göstergesi kabul edilmektedir. İmparatorluğun en önemli binası daha sonra böyle genç bir mimara emanet edildi.^[4][13] Peter Parler, kısmen tamamlanmış olan ambulatuvar ve şapellerden Aziz Vitus'taki çalışmalarına devam etti ve orijinal vizyona sürekli atıfta bulunurken Matthias planını kademeli olarak değiştirdi.^[8]

1342'de, IV. Karl'ın saltanatından hemen önce, Vltava'nın karşısındaki Romanesk Judith Köprüsü bir selde ağır hasar gördü. Bu köprü, nehrin her kıyısını birbirine bağlayan ilk taş köprü olmuştu. 1357'de İmparator Karl, Peter'ı büyüyen şehri yeniden bağlamak için şimdi 4 bölgeden oluşan yeni bir yapı inşa etmesi için görevlendirdi. İlk temel taşı 9 Temmuz 1357'de saat 05: 31'de İmparator'un huzurunda törenle atıldı. Kesin zaman bilinmektedir. Çünkü mimarın köprünün kulesine oyulmuş palindromik numarası olan 135797531, inşaata başlamak için en hayırlı zaman kraliyet astrologları tarafından seçildi. Mühendislik projesinin karmaşıklığı ve devam eden çok sayıda diğer proje nedeniyle inşaat 1402'ye kadar sürdü.^[14]

Köprünün doğu kulesi "Old Town Bridge Tower" da Peter Parler tarafından yaptırılmıştır. Kemeri, Bohemya'da türünün ilk örneği olan bir ağtonoz içerir.^[15]

Peter Parler, katedral ve köprünün yanı sıra, Prag'ın Yeni Şehri'nin de ana tasarımcısıdır. Ayrıca Prag Kalesi Kraliyet Sarayı'nın içindeki "All Saints' Şapeli"'ni inşa etti. 1541 yılında çıkan yangından sonra Barok mimari tarzında yeniden dekore edilmiştir. 1360 ile 1378 yılları arasında Parler, Kolín'deki Aziz Bartalmay kilisesinin manastırını inşa etti. Parler ayrıca Kutná Hora da dahil olmak üzere Prag ve çevresindeki çeşitli yerlerdeki çeşitli mezarlar, tapınaklar ve heykellerden sorumludur.^[16]

Parler ailesi genişledi ve birçok üyesi Orta Avrupa ve Kuzey İtalya'daki Gotik şantiyelerde çalıştı. Peter'ın aile kolu, ilk eşi Gertrude ile evlenmesiyle başladı. Düğün tarihleri kesin olarak bilinmemekle birlikte 1360'a kadar üç erkek ve bir kız çocukları vardır:

• Johann Parler: 1359 civarında doğdu. Prag'da eğitim gördü, Aziz Vitus Katedrali'nin inşaatında babasıyla birlikte çalıştı. Johann, 1398'de babasının katedralin usta yapımcısı rolünü devraldı ve aynı zamanda şu anda UNESCO Dünya Mirası Alanı olan Kutná Hora'daki Azize Barbara Kilisesi'nin usta inşaatçısı oldu.^[17]
• Nikolaus Parler: Papaz oldu ve 1380-1398 yılları arasında Prag'da kanon olarak görev yaptı. Onun hakkında çok az şey bilinmektedir.^[5]
• Wenzel Parler: 1360 civarında doğdu, yine Prag'da eğitim gördü. 1390'larda Aziz Vitus'ta hem babası hem de erkek kardeşi Johann ile çalıştı. Daha sonra Viyana'daki Aziz Stephen Katedrali'nde taş ustası oldu.^[18]
• Kızları, 1383 civarında, muhtemelen Michael adlı başka bir katedral mimarı olan oğlu olan Köln'lü Michael'ın (1364–1387) eşi olarak görünmektedir.^[5]

1360'tan sonra Peter, Prag Kalesi Meydanı'nda bir eve sahipti ve belediye meclisi üyesi seçildi. İlk eşi Gertrude 1360'ların sonunda öldü ve 1370'te mirasını elden çıkarmak için Köln'e döndü. Daha sonra 1380'de "Elisabeth Agnes von Bur" ile evlendi ve aynı yıl Kale Meydanı'nda ikinci bir ev satın aldı. Bu evlilikten iki çocuk daha doğdu: Muhtemelen Zagreb'de bir taş ustası olan Johann; ve hakkında hiçbir bilginin kalmadığı Pavlus.^[19] Başka çocukları da olabilirdi.^[5] Evlerin satın alınması, kızının evlenmesi ve çocuklarının sayısı bazı hukuki tartışmalara yol açtı. Peter Parler'in her iki evi de ikinci eşine ve çocuklarına bıraktığı bilinmektedir.^[20]

Peter 1379'da Prag'da vatandaşlık aldı.^[4] Yaşlılığında varlıklı biriydi ve hala bir mimar olarak aktifti. Adı, 1396 gibi geç bir tarihte Aziz Vitus'taki bir panelde Katedral Ustası (Almanca: Dombaumeister) olarak görünür.^[21] 1399'da Prag'da öldü ve oğulları Peter ve Wenzel'in çalışmalarını sürdürdüğü Aziz Vitus Katedrali'ne gömüldü.

Peter Parler, Orta Çağ'ın en tanınmış ve etkili zanaatkarlarından biriydi.^[13][22] Hem kendisinin hem de babasının tasarımları "Parler stili" olarak tanındı ve Orta Avrupa'ya yayıldı. Bu stile örnek önemli örnekler şunlardır: Aziz Martin Kilisesi, Landshut (1389'da başladı); St. Lorenz, Nürnberg (nef 1400'de başladı); St. George's Minster, Dinkelsbühl (1448'de başladı); Viyana'daki Aziz Stephen Katedrali, (güney kulesi 1368'de başladı); ve Hollanda'dan Polonya'ya kadar Hansa Birliği'nde sayısız başka örnek sayılabilir. Örnekler ayrıca İskandinavya'da, örneğin St. Mary's, Helsingør, Danimarka'da bulunabilir.^[23]

Fikirlerinin ne kadar ileri gittiğini gösteren bir ipucu, 1402'de yapımı başlayan ve bugün hala dünyanın en büyük Gotik katedrali olan Sevilla Katedrali'nde bulunabilir.^[24] Merkezi mekanın standart Gotik dikeyliği, asma pencereler ile sınırda bir korkulukla bölünmüştür. Daha da önemlisi, tırabzanın geniş aralıklı dikey çubukları ve en dıştaki nervürlerin dışına akan konumu, Peter Parler'in Aziz Vitus Katedrali'ndeki batı koylarının orijinal tasarımı gibidir.^[25] Sevilla Katedrali'ndeki inşaat 1506 yılına kadar devam etti.

Hussit savaşları sırasında (1419-1434) Bohemya toprakları tamamen tahrip edildi. Binaları hala ayakta olmasına rağmen, Peter Parler'in heykel eserlerinin çoğu tahrip edildi. Elinden oyulmuş bir portresi, Aziz Vitus Katedrali'ndeki Domgalerie'de kalmıştır.

Adını Peter Parler'den alan, 6550 Parléř adına alan bir Asteroid, 4 Kasım 1988'de Kleť Gözlemevi'nde Antonín Mrkos tarafından keşfedildi.^[26]

"Peter Parler Ödülü" 1994 yılında Alman Anıt Koruma Vakfı (Almanca: Deutsche Stiftung Denkmalschutz) ve Federal Alman Taşçılar Derneği (Almanca: Bundesverband Deutscher Steinmetze) tarafından kurulmuştur. Kültürel mirasın korunmasına yönelik üstün hizmetlerinden dolayı Nürnberg'deki Uluslararası Doğal Taş ve Taş İşleme Fuarı'nda iki yılda bir ödüllendirilir. Ödül Peter Parler'in anma büstü ve 15.000 Euro'dur.^[27] Ödül son olarak 2015 yılında Ulm'deki St. George kilisesindeki restorasyon çalışmaları için August Weber ve Helmut Schneider'e verildi.^[28]

• Heilig-Kreuz-Münster, Schwäbisch Gmünd (?–1351), kutsanma 1410.
• Frauenkirche, Nürnberg (1352–1356)
• Lauf Kalesi, Lauf an der Pegnitz (1355–1356)
• Aziz Vitus Katedrali, Prague (1356–1396)
  • Rahip ve koronun yeri, kutsal oda ve kule
  • Aziz Wenceslas Şapeli
  • Altın Kapı
• Karl Köprüsü, Prag (1357–1402)
• Karlštejn Kalesi (1357–1365)
• Aziz Bartholomev Kilisesi, Kolín (1360–1378)
• Eski Belediye Binası, Prag (1360–1381)
  • şapel
  • bölme, taş dekorasyon
• Eski şehir köprüsü kulesi (Staroměstská mostecká věž), Prag (1370–1380)
• Meryem Ana ve Büyük Aziz Charles Kilisesi, Prag (kutsanma 1377)
• Tüm Azizler Kilisesi, (Kostel Všech svatých) Prag (1372–1386)
• Týn Kilisesi, Prag (koro bölümü 1380–)
• Karolinum, Prag (1383–1386)
  • gotik bölüm
• Aziz Barbara Kilisesi, Kutná Hora (başlangıç 1388)

• Peter Parler: Aziz Vitus Katedrali'nin batı cephesinin ve koro bölümünün çizimi (parşömen üzerine siyah mürekkep, 132 x 52.5 cm), Kupferstichkabinett, Akademie der Bildenden Künste, Viyana^[29]
• Peter Parler: Aziz Vitus Katedrali'nin güney kulesinin çizimi (parşömen üzerine siyah mürekkep, 106 x 93 cm), Kupferstichkabinett, Akademie der Bildenden Künste, Viyana^[29]

• 
  Wenzelschloss'un dış cephesi.
• 
  Aziz Vitus Katedrali Güney portalı.
• 
  Aziz Vitus Katedrali'ndeki açık "Parler stili" oyma
• 
  Karl Köprüsü
• 
  Eski Belediye Binası, Prag
• 
  "Madonna ve Çocuk", heykel (yak. 1375-1380), Varşova Ulusal Müzesi

• Sandra, Baragli (2007). European Art of the Fourteenth Century. Los Angeles: J. Paul Getty Museum. ISBN 978-0892368594. LCCN 2006024548. 10 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021. 
• Blau, Daniel (2015). The bridge and the city : a universal love story. Plantation, FL: Llumina Press. ISBN 9781625501486. 10 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021. 
• Bork, Robert (2011). The Geometry of Creation : Architectural Drawing and the Dynamics of Gothic Design. Farnham: Ashgate. ISBN 9780754660620. 10 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021. 
• Curl, James; Wilson, Susan (2015). The Oxford Dictionary of Architecture (3 bas.). New York: Oxford University Press. ISBN 9780199674985. 10 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021. 
• Fajt, Jiří (2006): "Karel IV., císař z Boží milosti. Kultura a umění za vlády posledních Lucemburků 1347–1437." Katalog výstavy (in Czech). Prague Castle. 80-86161-98-6.
• Neuwirth, Josef. Peter Parler von Gmund. Dombaumeister in Prag und seine Familie. Ein Beitrag zur deutsch-österreichischen Künstlergeschichte (Almanca). Prag: Clave. 24 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021. 
• Nussbaum, Norbert (2000). German Gothic Church Architecture. Translated by Scott Klaeger. New Haven and London: Yale University Press. ISBN 9780300083217. 
• Pinkus, Assaf (2014). Sculpting simulacra in medieval Germany, 1250–1380. Burlington, VT: Ashgate Publishing Company. ISBN 9781472422651. 
• Schmidt, Gerhard (1970). "Peter Parler und Heinrich IV. Parler als Bildhauer." Wiener Jahrbuch für Kunstgeschichte (in German). 23(1). pp. 108–153. ISSN (Online) 2307–2962, ISSN (Print) 0083-9981, doi:10.7767/wjk.1970.23.1.108.
• Schock-Werner, Barbara: The Parler Family. In: Neue Deutsche Biographie (NDB). Bd. 20, Berlin 2001, S. 69–70. (Almanca)
• Schock-Werner, Barbara: Parler, Peter. In: Neue Deutsche Biographie (NDB). Bd. 20, Berlin 2001, S. 72–73. (Almanca)
• Schurr, Marc Carel (2001). Die Baukunst Peter Parlers. Der Prager Veitsdom, das Heiligkreuzmünster in Schwäbisch Gmünd und die Bartholomäuskirche zu Kolin im Spannungsfeld von Kunst und Geschichte. Dissertation. Universität Freiburg im Üechtland. Thorbecke, Ostfildern 2003, 3-7995-0127-4.
• Wilson, Christopher (1992). The Gothic Cathedral: The Architecture of the Great Church, 1130–1530. New York: Thames and Hudson. ISBN 978-0500276815. 
• Yarwood, Doreen (2010). A chronology of Western Architecture. Mineola, N.Y: Dover Publications. ISBN 9780486476483. 

• Boehm, Barbara Drake (2005). Prague: The Crown of Bohemia, 1347-1437. New York: The Metropolitan Museum of Art. ISBN 1588391612. 13 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021. 

Wikimedia Commons'ta Peter Parler ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Katalog der Deutschen Nationalbibliothek Peter Parler Kataloğu 24 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca)
• Britannica.com Peter Parler 24 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.