İçeriğe atla

Pers savaş filleri

Evcil filler ile yaban domuzu avına dair Sasani kabartması, Taq-e Bostan, İran
451'deki Avarayr Muharebesi'ndeki Sasani savaş fillerini temsil eden bir ortaçağ Ermeni minyatürü

Savaş filleri İran askeri tarihinde, özellikle de Ahameniş, Selefkî ve Sasani dönemlerinde kullanılmıştır. Bunlar İran'ın güney eyaletlerinden ve Hindistan getirilen Asya filleri yanında aynı zamanda muhtemelen Suriye ve Batı İran'dan gelen Suriye filleridir.

Askerler (sürücü hariç), birliklerin savaşacağı büyük bir kulede oturuyorlardı. Filin kendisi normalde ince plaka zırhla silahlandırılırdı (Sasaniler ince plaka zırhın yanı sıra zincir zırh da kullanırdı) ve sırtında büyük, mazgallı ahşap bir havda taşırdı.[1] Pers savaş filleri, aynı zamanda fili savaşa götürecek olan, mahout adı verilen binicileri tarafından eğitiliyordu. Hareket halindeyken filler, geçişlerine uyum sağlamak için geniş yollara ihtiyaç duyuyordu. Filleri eğitmek zor bir işti ve yüksek besin ihtiyaçları nedeniyle bakımları pahalıydı.

Tarihi

Ahamenişler döneminde

Persler MÖ 331'deki Gaugamela Muharebesi'nde savaş fillerini kullanmışlardı. Savaş, Makedonya Kralı Büyük İskender ile Pers Kralı III. Darius arasında gerçekleşmiştir. Perslerin, Pers hattının merkezine yerleştirilmiş 15 adet Hint eğitimli savaş fili vardı ve bunlar Makedon birlikleri üzerinde öyle bir etki bırakmışlardı ki, İskender savaştan önceki gece Korku Tanrısı'na kurban kesme ihtiyacı hissetmişti. Buna rağmen Persler savaşı kaybettiler ve Ahameniş imparatorluğu İskender'in eline geçmiştir.

Bazıları savaş fillerinin daha önce Pers Kralı I. Xerxes'in Yunan seferinde ve hatta I. Darius zamanında İndus, Tuna Nehri'nde ve MÖ 512'de İskitlere karşı kullanıldığını iddia eder. Ne Ksenofon ne de Herodot bu daha önceki seferlere ilişkin anlatımlarında savaş fillerinden söz etmez.

Partlar döneminde

MS 1. yüzyılın başlarından itibaren filler İran'da krallığın simgesi olarak da kullanılıyordu. Bu fikir Grek-Baktriya Krallığı'ndan benimsenmiştir.[2] Ek olarak, Part savaş filinin kullanıldığı en az bir örnek vardır. Tacitus'a göre I. Vologases, MS 62'deki Rhandeia Muharebesi sırasında bir savaş filine binmiştir.[2]

Sasaniler döneminde

Kral I. Hüsrev, Mazdakite İsyanı'na karşı savaşan bir filin tepesinde. Fars minyatürü

Erken Sasani döneminde savaş filleri, terörize edici etkileri nedeniyle savaşlarda psikolojik silah olarak kullanılmıştır. Daha sonra lojistik bir role dönüşmüş ve Sasani döneminin sonlarında ordu komutanları tarafından savaş alanını araştırmak için kullanılmışlardır.[2]

Sasani filleri, Hindistan'dan geldikleri için Zend-hapet veya "Hintlilerin Komutanı" olarak bilinen özel bir şefin emri altındaydı.

Taretli savaş fili. Napoli Ulusal Arkeoloji Müzesi'nde bulunan Pompeii'den bir heykelcik

I. Şâpûr, Valerianus'a karşı savaş fillerini kullanmış olabilir.[2] Ancak filler en çok II. Şâpûr'un kuvvetlerinde kullanılmıştır.[3] İmparator Julianus bunların 337-361 savaşlarında "okçularla dolu demir kuleler"[4] taşıdığından bahseder (muhtemelen abartı; kendisi anlattığı savaşın görgü tanığı değildi).[3] Filler daha sonra Sasaniler tarafından Julianus'un 363'teki seferi sırasında, Tizpon, Samarra da dahil olmak üzere Julian'a karşı ve daha sonra Jovianus'un kuvvetlerine sürpriz bir saldırıda kullanıldı.[3] Görgü tanığı Ammianus Marcellinus, filleri "acımasız açık çeneleri, keskin kokusu ve tuhaf görünümü olan, parıldayan filler" olarak tanımlıyor;[5] Tizpon'da, Sasani saflarının arkasına yerleştirilmişlerdi, "yürüyen tepeler" gibi görünüyorlardı, "muazzam vücutlarının hareketleriyle ... yanlarına gelen herkesi yok etme tehdidinde bulunuyorlardı, geçmiş deneyimlerden korktukları için".[2] Ancak bu örneklerin tümü, özellikle zorlu savaşlarda genellikle çok az taktiksel etkiye sahip olduğundan, "normal konuşlandırmadan ziyade acil gerekliliğin" sonuçlarıydı. Filler, meydan muharebelerinde kullanıldıklarında, klasik Kartaca ve Helenistik uygulamaların aksine, genellikle arkada konumlandırılırdı.[3]

Sasani filleri, muhtemelen taret veya Howdah[3] taşıdıkları ve atış platformu olarak kullanıldıkları müstahkem şehirlere karşı kuşatma savaşında en etkili araçlardılar. Prokopius'a göre İmparator I. Justinianus, Dara'nın surlarını 30 fit (9,1 m) yükseltmişti. Sasani fillerinin saldırılarını engellemek.[6] Procopius, Sasanilerin kuşatılmış bir şehrin surlarının üzerinden geçip ok atmasına olanak tanıyan ahşap taretlerden bahsetmişti. Lazika Savaşı sırasında Mihr-Mihroe'nin sekiz fili, Archaeopolis ve diğer Lazca surlarının kuşatmalarında etkili olduğunu kanıtladı.[3]

Fillerin Sasaniler tarafından çeşitli uygulamaları da bildirilmektedir; Agathias bir keresinde fillerin bir nehri abluka altına almak için kullanıldığından bahsetmiştir.[3]

Sasani İmparatorluğu'nun çöküşüne yakın Köprü Muharebesi'nde Bahman Jaduyah yönetimindeki Sasaniler, savaş filleri de dahil olmak üzere elit Zhayedan güçlerini Ebû Ubeyd es-Sekafî komutasındaki işgalci Arap Müslümanlara karşı kullanmışlardır. Beyaz bir fil hortumuyla Arap komutanı atından kopardı ve ayaklarının altında çiğnemiştir. Çatışmada Arap Müslümanlar ağır kayıplar vermiştir.[7] Filler Kadisiye Muharebesi'nde de kullanılmış ancak başarısız olmuştur.

Daha sonraki hanedanlar

Savaş filleri aynı zamanda Seferîler, Gazneliler, daha az oranda Büveyhîler,[8] ve Semerkant bölgesindeki Harezmîler tarafından da kullanılmıştır.[9] Timur ordusu savaş fillerini Ankara Muharebesi'nde de kullanmışlardır.

Popüler kültürde

  • Modern satrancın Hint satrancıyla aynı şekilde yavaş yavaş geliştiği Shatranj (satranç), fil savaş filini içerir.
  • Gerçek zamanlı strateji bilgisayar oyunu olan Age of Empires II'deki Pers uygarlığının benzersiz birimi, tarihin bu dönemine atıfta bulunarak savaş fillerine sahiptir. Savaş filleri aynı zamanda Age of Empires'da Perslerin kullanımına açıktır ve hızlı hareket etme haklarına sahiptir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Charles, Michael B. (2007). "The Rise of the Sassanian Elephant Corps: Elephants and the Later Roman Empire". Iranica Antiqua. Cilt 42. ss. 301-346. doi:10.2143/IA.42.0.2017880. 
  2. ^ a b c d e Daryaee, Touraj (2016). ""From Terror to Tactical Usage: Elephants in the Partho-Sasanian Period," The Parthian and Early Sasanian Empires: Adaptation and Expansion, eds. V. Sarkhosh Curtis et. al., Oxford, 2016, pp. 36-41." The Parthian and Early Sasanian Empires (İngilizce). s. 36. doi:10.2307/j.ctvh1dkb6.7. 29 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2024. 
  3. ^ a b c d e f g Charles, Michael B. "ELEPHANT ii. In the Sasanian Army – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ Julian, Oration 2: "[[s:The heroic deeds of Constantius|]]"
  5. ^ Kistler, John M. (2007). War Elephants (İngilizce). U of Nebraska Press. s. 173. ISBN 978-0-8032-6004-7. 
  6. ^ Acta Antiqua Academiae Scientiarum Hungaricae (İngilizce). Akadémiai Kiadó. 2003. s. 369. 
  7. ^ Richard Nelson Frye, The Cambridge History of Iran: The period from the Arab invasion to the Saljuqs, (Cambridge University Press, 1975), 8-9.
  8. ^ Heath, Ian (26 Eylül 2015). Armies of the Dark Ages. Lulu.com. ISBN 9781326233327. 
  9. ^ Kistler, John M. War Elephants, Westport, CT: Praeger, (2006).

Konuyla ilgili yayınlar

  • Nicolle, David (1996). Sassanian Armies : the Iranian empire early 3rd to mid-7th centuries AD. Montvert. ISBN 1-874101-08-6. 
  • Rance, Philip (2003). "Elephants in Warfare in Late Antiquity". Acta Antiqua Academiae Scientiarum Hungaricae. 43 (3–4). ss. 355-384. doi:10.1556/aant.43.2003.3-4.10. 
  • Wilcox, Peter (2001). Rome's Enemies 3: Parthians and Sassanid Persians. Osprey. ISBN 0-85045-688-6. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sasani İmparatorluğu</span> İslamın gelişinden önceki son Fars imparatorluğu, dördüncü büyük İran hanedanı (224–651)

Sasani İmparatorluğu, dördüncü büyük İran Hanedanı ve ikinci Pers İmparatorluğu'nun adıdır. Sasani İmparatorluğu, son Arşaklı hanedanı (Partlar) kralı IV. Artabanus'u yenmesinin ardından I. Ardeşir tarafından kurulmuş, son Sasani hükümdarı Şehinşah III. Yezdigirt'in (632-651), erken Halifelik'le yani ilk İslam Devleti ile girdiği 14 senelik mücadeleyi kaybetmesiyle sona ermiştir. İmparatorluğun sınırları bugünkü İran, Irak, Azerbaycan, Ermenistan, Afganistan, Türkiye'nin doğu bölgesi, Suriye'nin bir kısmı, Pakistan, Kafkaslar, Orta Asya ve Arabistan'ın bir kısmını kapsıyordu. II. Hüsrev'in hükümdarlığı (590-628) sırasında Mısır, Ürdün, Filistin ve Lübnan da kısa süreli olarak imparatorluğa dahil oldu. Sasaniler, imparatorluklarını 'İranşehr' ايرانشهر (Iranshæhr) 'İranlıların (Aryanların) memleketi' diye adlandırırlardı.

<span class="mw-page-title-main">I. Erdeşîr</span>

I. Erdeşîr ya da Erdeşîr-i Bâbekân, Sasani İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk hükümdarıdır. İsmi, Artaxares, Artaşastra ve Artakhşathra olarak da geçer.

<span class="mw-page-title-main">II. Şâpûr</span>

II. Şâpûr, Sasani İmparatorluğu'nun 309 - 379 yılları arasındaki hükümdarıydı. Uzun süren iktidarı sırasında, Sasaniler, I. Şâpûr'un (241-272) hükümdarlığından beri ilk altın çağlarını yaşamıştır.

<span class="mw-page-title-main">II. Hüsrev</span> 590–628 yılları arasındaki Pers Sasani şahı

II. Hüsrev, ayrıca Hüsrev Perviz, bir yıl kesinti hariç 590'dan 628'e kadar hüküm süren İran'ın son büyük Sasani kralı (şah) olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Pers-Roma savaşları</span> Vikimedya liste maddesi

Roma-Pers Savaşları Yunan-Roma dünyası ile iki başarılı İran imparatorluğu arasında geç dönem Roma Cumhuriyeti ile İran merkezli Part İmparatorluğu arasında MÖ 92'de başlayıp Roma İmparatorluğu ve yine İran merkezli Sasani İmparatorluğu üzerinden sürdürülen bir dizi savaştır. Uzun ve yorucu savaşlar iki rakip arasında en son olarak Bizans İmparatorluğu ve Sasani İmparatorluğu arasında MS 627'de yapılan savaş ile sona erdi ve bunu 632'den itibaren her iki imparatorluğun topraklarının büyük bölümünü ele geçiren Müslüman Arapların akınları izledi.

<span class="mw-page-title-main">Kadisiye Muharebesi</span>

Kadisiye Muharebesi, Müslüman Arap ordusu ve Sasani İmparatorluğu ordusu arasında İran'ın İslami Fethi ile sonuçlanan İslamiyet'in yayılmasının ilk döneminde yer alan geleceği belirleyen bir muharebe olmuştur.

İkinci Göktürk-Sasani Savaşı, Batı Göktürk Kağanlığı ve Akhunlar'ın Sasani kontrolündeki İran'ı istilasıyla 603/604 yılında başlayan çarpışmalar dizisi. Savaş Göktürklerin Sasaniler'e karşı kesin zaferiyle sonuçlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Dastagird</span> Irakta eski insan yerleşimi

Dastagird, Zaza - Gorani lehçesinde Dastagird olarak adlandırılan günümüz Irak'ında, başkent Tizpon'a yakın eski bir Sasani kenti.

<span class="mw-page-title-main">Müslümanların İran'ı fethi</span> İslam Devletinin İranı fethi

Müslümanların İran'ı fethi veya Arapların İran'ı fethi, İran'ın MS 7. yüzyılda Müslümanlar tarafından fethedilmesidir. Bunun sonucunda Sasani İmparatorluğu yıkıldı ve İran İslamlaşmaya başladı.

Amida Kuşatması, II. Şapur yönetimindeki Sasaniler 359 yılında Roma'nın Amida şehrini kuşattığında gerçekleşti.

<span class="mw-page-title-main">Misiche Muharebesi</span> Muharebe

Misiche Muharebesi, 244 yılında Sasaniler ve III. Gordianus önderliğindeki Roma ordusu arasında yapılan, mutlak Sasani zaferi ile sonuçlanan savaştır.

<span class="mw-page-title-main">Ganzak</span>

Ganzak, İran'ın kuzey batısında kurulu antik bir şehir. Urmiye Gölü'nün güneyinde bir yerdedir ve Atropates "muhtemelen" şehri başkenti olarak seçti. Minorski, Schippmann ve Boyce'a göre, şehrin tam yeri Miyanduab ovasında, Leylan, Malekan şehristanı yakını olarak tanımlanır.

<span class="mw-page-title-main">Blarathon Muharebesi</span> Ortaçağ muharebesi

Blarathon Muharebesi, 591 yılında Ganzak yakınında birleşik Bizans-Sasani kuvveti ile Behrâm-ı Çûbîn komutasında Pers kuvvetleri arasında gerçekleşen muharebedir.

Sasani ordusu, Sasani donanmasının yanı sıra görev yapan Sasani silahlı kuvvetlerinin birincil askeri organıdır. Ordunun doğuşu, Sasani İmparatorluğu'nun kurucusu I. Erdeşîr'in tahta yükselişine dayanır. Erdeşîr, Pers İmparatorluğu'nun yeniden canlanmasını hedefledi ve bu amacını sürdürmek için ordusunu, doğrudan kendi emri altında olan ve Satraplıktan, yerel prenslerden ve asaletten ayrı duran subaylar ile ayakta duran bir ordu oluşturarak, reform yaptı. Ahameniş İmparatorluğu askeri örgütlerini yeniden kurdu, Part süvarileri modelini korudu ve yeni tür zırh ve kuşatma savaş teknikleri kullandı. Bu, kendisine ve onun haleflerine 400 yıldan fazla hizmet verecek bir askeri sistemin başlangıcıydı; bu sırada Sasani İmparatorluğu, Geç Antik Çağ'da Batı Avrasya'daki iki süper gücünden biriydi, diğeri ise önce Roma İmparatorluğu sonra Doğu Roma İmparatorluğu'ydu. Sasani ordusu Eranshahr'ı Doğu'dan, Ak Hunlar ve Türk halkları gibi Orta Asya göçebelerinin saldırılarına karşı korurken, batıda Roma İmparatorluğu'na karşı tekrarlayan bir mücadeleye girişti.

Sasani donanması, Sasani İmparatorluğu'nun Deniz kuvvetleridir. Donanmanın lideri, iddiaya göre navbed unvanını taşıyordu.

<span class="mw-page-title-main">Sasani İmparatorluğu'nun zaman çizelgesi</span>

Sasani İmparatorluğu ya da Sasani Hanedanı, MS 224-651 arasında süren Pers hanedanlığı için kullanılan isimdir.

<span class="mw-page-title-main">Ak Hunlar-Pers savaşları</span>

Ak Hunlar-Pers savaşları, Ak Hunlar ile Sasani İmparatorluğu arasında gerçekleşen bir dizi savaştır.

Persis ya da İngilizcesi ile Persia günümüzde İran'ının güneybatısında bir şehir ve Fars bölgesidir. Farslar'ın başlangıçta ya Orta Asya'dan ya da daha büyük olasılıkla kuzeyden Kafkasya üzerinden göç ettikleri düşünülmektedir. O halde, MÖ birinci milenyumun başlarında mevcut Persis bölgesine göç etmiş olmalıdırlar. Ülke ismi olan Persia adını doğrudan Eski Farsça bir kelime olan Parsa'dan almıştır.

337-361 Pers-Roma savaşları, 337 ve 361 yılları arasında Roma İmparatorluğu ile Sasani İmparatorluğu arasında gerçekleşen bir dizi askeri çatışmadır. Bunlar, rakip güçler arasında Ermenistan ve İberya sınır krallıklarındaki nüfuz konusunda uzun süredir devam eden rekabetin ve II. Şâpûr'un Arap seferinden sonra imparatorluklar arasındaki önceki savaşı sonlandırmış Nisibis Barış Antlaşması olumsuz şartlarını iptal etme arzusunun bir sonucudur. II. Constantius yönetimindeki Romalılar birçok kanlı karşılaşmada yenildikleri halde Şâpûr kesin bir zafer elde edemedi.

Ölümsüzler, Herodot'un tanımladığı Ahameniş "Ölümsüzler"e benzeyen, 10.000 kişilik olduğu iddia edilen, Sasani İmparatorluğu ordusunun elit bir süvari birimidir. Adı, Romalı tarihçilerin birime atıfta bulunmak için kullandıkları bir terimden türetilmiştir. Ermeni ve İslam kaynaklarında da Sasani ordusundaki seçkin birlik(ler)den bahsedilmektedir.