İçeriğe atla

Pers mitolojisi

Ünlü İran mitolojisi kahramanı Rüstem, bir ejderhayla savaşırken (çağdaş minyatür ustası Mahmoud Farshchian'ın bir minyatürü)
Makale serilerinden
İran kültürü
  • Semboller
  • Bayramlar
  • Dünya Mirasları
  • El sanatları
  • Nakışçılık
  • Kaligrafi
  • Halı
  • Çömlekçilik
  • Mücevheratçılık
  • Spor

Pers mitolojisi, İran platosu ve onun sınır bölgeleri ile Karadeniz'den Hoten'e kadar uzanan Orta Asya bölgelerinde yaşamış ve birbirleriyle kültürel ve dilsel olarak ilişkili olan eski halkların inanç ve ibadet uygulamalarının bütününe verilen isimdir.

Dini Arka plan

Pers mitolojisindeki karakterler güçlü bir biçimde ikiye ayrılmıştır: İyi olanlar ve kötü olanlar. Bu ikici iyi-kötü anlayışı Pers mitolojisindeki hikâye, figür ve çeşitli motiflere de yansır. Bu anlayışın kökeni Zerdüştlük'teki Ahura Mazda'nın (Avestaca, daha sonraları Farsçada Hürmüz) iki emanasyonu anlayışı üzerine kurulmuştur. Spenta Mainyu yapıcı enerjinin kaynağı, Angra Mainyu ise karanlık, yıkım ve ölümün kaynağıdır.

Pers mitolojisinde büyük sayılarda bulunan daeva (Avestaca, Farsça: div) yani 'ilahi' veya 'parlak' isminde varlıklar da bulunmaktadır. Bunlara Zerdüşt Mazdaizmi'nden önceki zamanlarda tapılmaktaydı ve Vedik dinlerdeki gibi bu Zerdüşt öncesi Mazdaizm biçiminin bağlıları daeva'nın kutsal varlıklar olduğuna inanmaktaydı. Fakat, Zerdüşt'ün dini reformlarından sonra terim cinlerle özdeşleştirilmiştir. Yine de Hazar Denizi'nin güneyinde yaşayan İranlılar daeva tapımını sürdürdüler ve Zerdüştlüğü kabul etmemekte direndiler ve böylece de daeva'yı içinde barındıran bazı efsaneler bugüne kadar ulaşabilmiştir. Örnek olarak GHOT İRAN isimli efsane verilebilir.

Ayrıca, Zerdüşt şeytan epitomisi, Angra Mainyu veya Farsça Ehrimen, daha sonraki dönemlerde İran edebiyatında Zerdüştçü/Mazdaist kimliğini kayberedek bir div olarak tasvir edilmiştir. İslam'ın bölgeyi fethinden sonraki dönemlerde Ehrimen noktalı vücuda ve iki boynuza sahip bir adam olarak tasvir edilmiştir. Zaman zaman İslam'daki şeytan kavramı ile de bütünleşmiştir.

Tus'da İran'ın ünlü mitik hikâyelerini betimleyen bir rölyef

İyi ve Kötü

Pers mitoloji ve destanlarındaki en ünlü karakter Rüstem'dir. Bir başka ünlü figür de despotizmin sembolü olan Zahhak'tır. Zahhak sonunda Demirci Kaveh tarafından yenilgiye uğratılır. Zahhak ile ilgili ilginç ve bilgi verici bir nokta da Zahhak'ın omuzlarından çıkan ve onu koruyan iki engerek yılanıdır. Zira yılan çoğu Doğu mitolojisi gibi Pers mitolojisinde de kötülüğün sembolüdür. Pers mitolojisinde birçok farklı hayvan bulunur, bir kısmı iyiliği bir kısmı ise kötülüğü sembolize eder. İyiliği sembolize eden ve hiç kuşkusuz Pers mitoloji ve destanlarında büyük önem atfedilen hayvan kuştur. Bu kuşların en ünlüleri, büyük, bilge ve güzel olan Simurg ve kraliyet kuşu olan Huma'dır.

Bir Simurg betimlemesi

Pari (Avestaca: Pairika) veya Türkçede kullanılan şekliyle peri erken dönem Pers mitolojisinde güzel fakat kötü (şeytani) bir kadın olarak tanımlanırdı. İslam'ın gelişinden sonra niyet ve doğasına dair bu görüş değişime uğramış, zamanla kötülüğünü yitirmiş fakat güzelliği artmıştır ve sonunda çok güzel, kesinlikle kötü olmayan bir kadın olarak tasvir edilmiştir ve güzelliğin sembolü haline gelmiştir ki bu anlamda İslam'daki cennet inancında var olan huri kavramıyla ilişkilendirilmiş olduğu söylenebilir. Fakat yine de köken olarak pariye bağlanabilecek bir kötü (şeytani) kadın tiplemesi, Patiareh, hâlâ varlığını sürdürmektedir ve fahişeleri sembolize etmektedir.

Tanrı ve Tanrıçalar

Aesma Daeva:  Daeva'lardan biri.Şehvet ve öfkenin, gazap ve intikamın iblisi. Şiddet ve savaşın insanlaşmış hali.

Agas: Hastalığın iblisi (kadın). Gözler tarafından yapılmış kötülüğün insanlaşmış hali. Adı, “kötü göz” anlamına geliyor.

Ahura Mazda: Bilgeliğin Tanrısı, yüce bir Tanrı olarak geçer. Dünyayı ve cennetleri yarattı ayrıca Zurvan'ın oğluydu.

Ahurani: Antik Pers mitolojisinde Su Tanrıçası olarak geçer ve isminin anlamı "Ahura’ya ait olan"dır. Ahura Mazda'nın ya eşi ya da kızı olduğu tahmin ediliyor.

Aka Manah: Daevalar'dan biri. Peygamber Zarathustra'yı baştan çıkarmak için Ahriman tarafından gönderilmiş arzunun insanlaşmış hali.

Allatum: İlk zamanlardaki Pers mitolojisindeki yeraltı kraliçesi.

Ameretat: Amesha Spentalar'dan biri. İsminin anlamı "ölmeyen, yaşamaya devam eden"dir. Bitkilerin koruyucusu ve ölümsüzlüğün insan halidir. (Ayrıca bkn: Harut ve marut)

Amesha Spentalar: Ahura Mazda beraberindeki yedi ilahi varlıkların ismi. İsmin anlamı "hayırlı ölümsüzler"dir. Tanrıların hiyerarşisi olarak Ahura Mazda'nın arkasından gelirler. Birlikte adalet ve doğruluk için savaşırlar.

Anahita: Bereket, savaş ve su tanrıçasıdır. Kadınların koruyucusudur.

Angra Mainyu: Karanlığın tanrısı. İyiliğin ebedi yok edicisi, kötülüğün yaratıcısı ve insanlaşmış hali.

Apam-natat: Suda bulunmuş olan tanrı. İnsanlara su verir. Vouru-kasa'nın (Su tanrısı) oğlu, askeri yönüde var, isyanı engeller.

Apaosa: Kuraklık getiren iblis.

Arishtat: Dürüstlüğün Tanrısı.

Armaiti: Amesha Spentalar'dan biri. Özverinin insanlaşmış hali. Yaratıcının kızı ve doğru itaati temsil eder. Doğurganlığın ve ölünün tanrıçası.

Asha Vahishta: İsmi "mükemmel emir" anlamına gelir. Gerçeğin insanlaşmış hali, dünyadaki fiziksel ve ahlaki düzeni sağlar.

Asman: Gökyüzü tanrısı.

Asto Vidatu: Kimsenin kaçamayacağı ölüm iblisi.

Atar: Ahura Mazda'nın oğlu, ateşin ve masumluğun tanrısı.

Baga: Refahın ve sağlığın tanrısı.

Bahram: Gezegenlerin ve zaferin tanrısı.

Burijas: İran Kasitleri'nin savaş tanrısı.

Bushyasta: Tembelliğin sarı iblisi. İnsanların fazla uyuyup ibadetlerini ihmal etmelerini sağlar.

Buyasta: Daevalar'dan biri, insanları işlerinden alıkoymaya çalışan tembellik iblisi.

Daena: Ahura Mazda'nın kızı, din ile bağdaştırılır. Yazatalar'dan biri.

Daevalar: Belalara ve hastalıklara yol açan, her türlü dine karşı savaşan Angra Mainyu'nun takipçileri. Kadın olanlarına "Druglar" denilir. Ahura Mazda'ya karşı savaşırlar.

Dahaka (Dahhak): Ölümün antik Pers tanrısı, yalancılığın ve aldatmanın iblisi.

Dena: Ahura Mazda'nın kızı olan Pers bir tanrıça.

Dev: Kocaman bir güce sahip olan bir iblis, acımasız ve ahlaksız bir savaş tanrısı.

Drug: Yalanı temsil eden antik İran iblisi (kadın).

Drvaspa:  Büyükbaşları, çocukları ve arkadaşlıkları koruyan tanrıça.

Fravashis: Zerdüştlük dinine göre koruyucu melekler.

Ganderwa: İyilikleri mahvetmeye çalışan su iblisi.

Geus-Tasan: Büyükbaşların ilahi yaratıcısı.

Geus-Urvan: Eski İranlı büyükbaşların koruyucusu.

Haoma: Anestetik etkileri olan bitki.

Haurvalat: Amesha Spentalar'dan biri. Mükemmelliğin insanlık hali ve ahret ile özdeşleştirilir. (Ayrıca bkn: Harut ve marut)

Hvar: Güneş tanrısı.

Havrekhshaeta: Çok atlı güneş tanrısı.

Indar: Savaşın, cesaretin tanrısı.

Indra: Daevalar'dan biri, dinden döndürmenin insanlaşmış hali.

Izha: Fedakarlık tanrıçası.

Khshathra vairya: Bölgesel arzunun insanlık hali, metal ile bağdaştırılır. Fakirlerin koruyucusu olmasına rağmen kraliyeti savunmayı tercih eder.

Mah: Yazatalar'dan biri olan ay tanrısı. Eski İran mitolojisinde önemli rolü olan inek ile bağdaştırılır.

Mao: Pers ay tanrısı.

Mithra: Kontratların, ışığın ve arkadaşlığın tanrısı. Yazatalar'ın başkanı.

Nairyosangha: Ateş tanrısı ve tanrılar arası elçi.

Nanghaithya: Daevalar'dan biri, hoşnutsuzluğun insanlaşmış hali.

Neriosang:  Antik Pers'te elçi-tanrı.

Peris: İnsanların vadedilmiş topraklara ulaşmasına yardımcı olan mükemmel güzelliğin ruhları.(Peri)

Rapithwin: Gün ortası tanrısı ve kuzeyi, yazı koruyan tanrı.

Rashnu: Adalet, son yargılamanın, doğruluğun meleği.

Saurva: Daevalar'dan biri.

Spenta Mainyu: Yaşam tanrısı, iyiliğin ve ışığın temsilcisi.

Sraosa: Amesha Spentalar'dan biri. İtaati temsil eder ve Ahura Mazda'nın elçisidir. Ayrıca sonraki yaşamda insanlara yardım eder.

Srosh: Tanrıların elçisi.

Vanant: Ahura Mazda için savaşan dört yıldızların liderlerinden biri. Batıda kötülüğü yenen koruyucu yıldız.

Vata: Rüzgâr tanrısı ve Yazatalar'dan biri.

Verethragna: Zafer tanrısı, agresifliği temsil eder. En kutsal ateş olan Vrahran Ateşi'nin tanrısı.

Vohu Manah: Amesha Spentalar'dan biri. Bilgeliği temsil eder. Hayvanların koruyucusu.

Vouruskasha: Dünyanın su kaynağı olan ve ortasında Yaşam Ağacı olan göl.

Yazata: Ahura Mazda'nın elçilerinin koruyucuları. Başkanları Mithra ve diğerleri de Daena, Mah, Rashnu, Vata ve Zam'dır.

Zam: Dünyayı ilahlaştıran Yazatalar'dan biri.

Zam-Armatay: Dünyanın tanrıçası.

Zarich: Daevalar'dan biri, yaşlanma ile bağdaştırılır.

Zurvan: Sonsuz zaman ve uzayın tanrısı. Ahura Mazda ve Angra Mainyu'nun babası. İki tarafı temsil eden çocukları olduğu için nötr bir tanrı olmayı tercih etmiştir. Kaderin, ışığın ve karanlığın tanrısı.[1]

İlgili Konular

Antik Yakın Doğu dinleri

Kaynakça

  1. ^ The Circle of Ancient İranian Studies (CAIS)
  • Iran almanac and book of facts 1964-1965. Fourth edition, new print. Published by Echo of Iran, Tehran 1965.
  • The Circle of Ancient İranian Studies (CAIS)

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Şeytan</span> birçok din ve mitolojide yer alan ruhani varlık

Şeytan, Tanrı'ya veya dünyaya karşı duran kötü bir varlıktır. Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam'da dünyadaki kötülüklerin baş faili olarak kabul edilir. Diğer dinlerde ve kültürlerde, Şeytan mutlak kötülük fikrini taşıyan bir varlık olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Zerdüşt</span> Zerdüştçülük dininin kurucusu

Zerdüşt, Zerdüştlük olarak bilinen dinin kurucusu kabul edilen Antik İranlı düşünürdür. Bilgelik tanrısı Ahura Mazda'nın kendisine göründüğünü ve ondan doğruluğu yaymak görevini aldığını iddia eden Zerdüşt, Ahura Mazda'nın en büyük tanrı olduğunu, öteki birçok tanrı arasında, yalnız ona tapmak gerektiğini savundu. Antik İran'ın doğusunda doğduğuna dair genel bir düşünce hakimdir. Zerdüşt'ün Avesta'da toplanan ve Zerdüştlük ile ilgili günümüze ulaşan tek belge olan kutsal Gatalar ve Yasna Haptanghaiti ilahilerinin yazarı olduğuna inanılır. Günümüzde Hindistan'daki yandaşlarına, Parsi adı verilir.

<span class="mw-page-title-main">Ülgen</span> Türk ve Altay mitolojisindeki iyilik tanrısı

Ülgen, Türk ve Altay mitolojisinde iyilik tanrısıdır. Ülken (Ülgön) Han ve Moğolcada Ulgan Han. Göğün 16. katında yaşar. Kayra Han’ın oğludur. Türk mitolojisinde Türklerin iyilik tanrısıdır. Tek Tanrı inancında Göktanrı'nın oğlu ve gökyüzünün hükümdarı olarak görülmüştür. Bai Ulgan, Ulgan gibi adlarla Sibirya kavimlerince de yaratıcı tanrı olarak anılır.

<span class="mw-page-title-main">Harut ve Marut</span> Pers mitolojisinde, Zerdüştlükte ve Kuranda ismi geçen iki melek

Harut ve Marut, Pers mitolojisinde, Zerdüştlük'te ve Kur'an'da ismi geçen iki melek. Hurdad ile Harut, Murdad ile de Marut arasında bağlantı kurulur. Murdad ile bağlantılı olduğu düşünülen bir başka konu ise Marduk'tur.

Düalist kozmoloji veya Düalizm, genellikle birbirine karşı çıkan iki temel kavramın var olduğuna dair ahlaki veya ruhsal inançtır. Hem geleneksel dinler hem de kutsal kitap dinleri dahil olmak üzere çeşitli dinlerden çeşitli görüşleri kapsayan şemsiye bir terimdir.

<span class="mw-page-title-main">Zerdüştçülük</span> Tek Tanrılı bir Antik İran dini

Zerdüştçülük, Zerdüştîlik ya da Mecûsîlik, günümüzden 3.500 yıl önce Zerdüşt tarafından İran'da kurulan, yaklaşık M.Ö. 6. yüzyıldan M.S. 7. yüzyıla kadar Pers, Med ve Sasani İmparatorluğu’nun dini olan, içerisinde düalist ve eskatolojik inanışın ilk örneklerini barındıran, dünyanın en eski tek tanrıcı vahiy dini. Bu dine inananlar Zerdüştçü, Mazdaist ve Zerdüştî olarak adlandırılıyor olup bedenen öldükten sonra dirilip Ahura Mazda'nın huzuruna çıkacaklarına ve orada sorgulanacaklarına inanırlar. Zamanla Zerdüştlüğün Zurvanizm gibi alt dalları ortaya çıkmıştır. Zurvanizm inancı, Zurvan olarak bilinen zaman ve kader tanrısını baş tanrı konumuna yükseltmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Ahura Mazda</span> Zerdüştçülüğün Tanrısı

Ahura Mazda, eski Pers İmparatorluğu resmi dini Zerdüştlüğün, kötülük ilkesi ya da Tanrı'sı olan Ehrimen'le sürekli bir mücadele ya da savaş hali içinde olmakla birlikte, Zerdüştçü iyimserliğin bir ifadesi olarak, sonunda mutlak bir zafer kazanacak olan baştanrısı, iyilik ilkesi. Moğol mitolojisinde "Hormosta", Türk mitolojisinde "Kurbustan" veya Hürmüz adıyla yer alır. Moğollara göre 55 Batı Tanrısının başında bulunur.

Ermeni dini ve mitolojisi, Ermenilerin Hıristiyanlığı kabulünden önceki ve Hristiyanlığı kabul ettikleri erken dönemlerdeki, Hristiyanlık dışı inanış, gelenek ve mitoloji bütününü ifade etmektedir. İlk dönemlerde kendine özgü karakterlerini korumakla birlikte Asyalı diğer kavimlerin ve çeşitli Anadolu uygarlıklarının inanç ve mitolojilerinden etkilenen Ermeni dini ve mitolojisi zamanla özellikle Perslerin etkisinde kalmış ve özellikle Zerdüştlüğü kendi farklı inanç, gelenek ve mitolojik yapısına adapte ederek benimsemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Demirci Kave Efsanesi</span> Efsanevi karakter

Demirci Kave Efsanesi, İran mitolojisinde acımasız yabancı hükümdar Zahhāk'a isyan eden mitolojik kahramanın öyküsüdür. Hikâye, Fars şair Firdevsî'nin en önemli eseri olan Şehnâme'de yer alır. Hikâyenin diğer ana karakteri olan Zahhāk veya Azhi Dahāka, Zerdüştlüğün kutsal kitabı olan Avesta'da ve antik dönem Fars mitolojisinde yarı şeytan bir Babil kralı olarak yer almıştır. Firdevsî, hikâyeyi yeniden yorumlayarak bu karakteri şeytani ve tiran bir Arap kral olarak betimlemiştir. Hikâye, Kürt mitolojisinde de yer alır.

<i>Severance: Blade of Darkness</i>

Severance: Blade Of Darkness 2001 yılında Rebel Act Studios tarafından üretilen ve Codemasters firması tarafından yayınlanan bir Third Person Pc dövüş-aksiyon oyunudur. İspanyolcadan doğrudan çevrilmiş ismi "Edge Of Darkness" tir. Ancak aynı isimde Amerika'da yayınlanan bir Tv serisi olduğu için oradaki dağıtıcı firma, ismi " Blade Of Darkness " olarak değiştirdi ve daha sonra Avrupa'daki kopyalara da aynı işlem uygulandı. Ekim 2021'de güncellenmiş versiyonu Steam üzerinden yayınlanmıştır.

Ehrimen, Zerdüştlük inanışında, kötülük ve karanlıkları temsil eder. Zerdüştlüğün ifade ettiği mutlak ikicilikte, iyilik ilkesi ya da tanrısı olan Ahura Mazda ile sürekli bir mücadele ya da savaş hali içinde bulunan kötülük ilkesi ya da tanrısı.

<span class="mw-page-title-main">Zurvanizm</span> Zerdüştlüğün bugün inananı kalmamış bir dalı

Zurvanizm, Zerdüştlüğün bugün inananı kalmamış bir dalıdır. Zurvanizmde, Zerdüştlükten farklı olarak, "İlk Prensip" olarak Zurvan'a inanılır. Nitekim bu sebeple Zurvanizm olarak anılan inanca Zurvanî Zerdüştlük de denmiştir.

Spenta Mainyu, eski Fars mitolojisinde, yaşamın tanrısı ve iyi ışık olarak kişileştirilen karakter. İkiz kardeşi Angra Mainyu (Ehrimen) karanlık tanrısıdır ve aralarında sonsuz bir savaş vardır.

<span class="mw-page-title-main">Dahhak</span> İranî Mitolojisindeki Şeytani Figür

Dahhak, Zahhak ya da Zohak, İran mitolojisinde şeytani bir figür. Avesta gibi antik İran Zerdüşt metinlerinde "Azi Dahaka" olarak da geçer. Bu metinlere göre Zohak, Ehrimen'in oğlu ve Ahura Mazda'nın düşmanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Thor (Marvel Comics) yardımcı karakterleri listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Marvel Comics'in Cermen mitolojisinden uyarladığı Thor çizgi romanında birçok yardımcı karakter bulunmaktadır. Bu karakterlerin de çoğunun Cermen mitolojisi ve diğer mitolojilerden alınmış olduğu gibi Marvel'in kendi yarattığı kurgusal karakterleri de mevcuttur. Bu karakterler başta süper kahramanlar olmak üzere dünyalı insan ve mutantlardan Elf, Troll, Dev ve Ejderha gibi sihirli yaratıklara ve uzaylılardan tanrılar ve diğer kozmik varlıklara kadar çok geniş bir yelpazede yer almaktadır. Diğer Marvel kahramanları önemli karakterlerdir. En önemli karakterler Thor'un ailesi ve halkı olan Asgard tanrılarıdır. Ayrıca, bu çizgi romanda görünen mitolojik tanrılar arasında en önemli tanrılar da onlardır. Elf Faradei, Troll Ulik, Kara Elf Malekith gibi pek çok dost ve düşmanı da bu panteonla bağlantılı sihirli yaratıklardır. İkinci en önemli tanrı grubuysa Thor'un dostu Herkül'ün de mensubu olduğu Olympos tanrılarıdır. Vişnu, Manitu, Horus ve Leir gibi diğer panteonların tanrıları da sık sık bu çizgi romanda yer almıştır. Galactus, Celestialler,Eternaller gibi kozmik varlıklar ve Skrull, Kree, Korbinite gibi uzaylı ırklar da önemli yer tutar.

<span class="mw-page-title-main">Kaos tanrıları listesi</span>

Bir kaos tanrısı, birçok mitolojide, ilkel kaosun kişileştirilmesi veya onunla ilişkilendirilen bir figür veya ruhtur. Aşağıda, çeşitli mitolojilerde bulunan tüm kaos tanrılarının bir listesi bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Maşya ve Maşyana</span> Zerdüştlüğe göre ilk erkek ve kadın

Maşya ve Maşyana, Zerdüşt kozmogonisine göre üreyerek insan ırkını doğuran ilk erkek ve kadındır.

İran dinleri, Antik İran'da ortaya çıkan dinlerdir.

<span class="mw-page-title-main">İran felsefesi</span> Doğu felsefesinin bir kolu

İran felsefesi veya Fars felsefesi, Doğu felsefesinin bir parçası olup, oldukça zengin ve eski bir tarihe sahiptir. İran felsefesi'nin kökeni eski İran'da Hint-İran kökleriyle ortaya çıkan ve Zerdüşt öğretilerinden büyük ölçüde etkilenen, felsefi gelenek ve düşünceler zamanına kadar uzanmaktadır. Pers bölgesinde bağımsız felsefi düşüncenin ortaya çıkışını, M.Ö. 1500’ler de Avesta metinleri aracılığı ile tarihleyen Hint-İranlılar’dan öğrenmekteyiz. Zerdüşt'ün görüşlerinin, Yahudilik ve Orta Platonizm dönemi fikirleri aracılığıyla, Batı Avrupa kültürlerini de etkilediğini görmekteyiz.

Ahura Avestaca'da Zerdüşt tanrılarının belirli bir sınıfı için kullanılan bir isimdir. Terimin dilsel olarak Hint Vedik döneminin Asuralarıyla ilişkili olduğu varsayılmaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.