İçeriğe atla

Periziler

İncil Sözlüğü (1887) Yaşayan halkları tahiminen gösteren harita: Periziler, Hivitler, Yebusiler, Kenanlılar, Amalekliler...

Periziler, Perizzitler, Perizziler veya Perizliler (İbranice: פְּרִזִּי,romanize: pərīṣṣī); İsrailoğulları'nın gelişinden önce Kenan topraklarında yaşadıkları Kutsal Kitap'ta birçok kez belirtilen bir grup insandır. Bu isim "kırsal kesim insanı" anlamına gelen İbranice bir terimle ilişkili olabilir.[1]

Tarih

Kitabı Mukaddes'te Periziler'den bahsedilmesi İbrahim'in zamanından (Tekvin 13:7) Ezra ve Nehemya'nın zamanına kadar uzanır (Ezra 9:1-2). Michael LeFebvre'ye göre, Ezra'nın Periziler'den bahsetmesi, Ezra'nın zamanında ülkede hala Perizziler olarak bilinen bir grubun var olduğu anlamına gelmez. Bunun yerine, Ezra'nın Mısır'dan Çıkış 34:11-16, Mısır'dan Çıkış 33:2 ve Tesniye 7:1-5 gibi, aralarında Periziler'in de bulunduğu İsrailli olmayan çeşitli halklarla evlenmeyi yasaklayan pasajlara yaptığı edebi bir gönderme olarak anlaşılmalıdır.[2]

Periziler'in İsrailliler'le en çok çatışma içinde oldukları dönem Yuşa'nın zamanından Hâkimler'in ilk dönemine kadar olan zaman gibi görünmektedir.

Yeşu Kitabı'na göre Periziler Yahuda ve Efrayim'in dağlık bölgelerinde yaşıyorlardı (Yeşu 11:3, Yeşu 17:14-15). 1 Krallar 9:21'e göre Süleyman tarafından köleleştirilmişlerdir.

Hititolog Trevor R. Bryce'a göre, "Periziler İncil dışı kaynaklardan bilinen herhangi bir halk veya toprakla ilişkilendirilemez" ancak Asur kaynaklarında Que veya İncil kaynaklarında Kue/Quoah olarak adlandırılan bir bölgeden gelmiş olabilecek Hivitler ve Jebusitlerle spekülatif bağlantılar vardır.[3]

Yahudi Ansiklopedisi girişi

Periziler,Hititler, Kenanlıların yaşadığı iddia edilen bölgeleri gösteren bir diğer harita

Yaratılış x'teki soyağacında adı geçmese de Kenan kabilesi Kenan'ın güneyinde Hor ve Negeb arasında yerleşmiştir. Kutsal Kitap'taki referanslara göre İbrahim Kenan'a girdiğinde Perizzitlerin Kenanlıların yanında yaşadığını görmüş (ib. xiii. 7) ve Tanrı bu iki halkı da yok edeceğini vadetmiştir (ib. xv. 20). Yakup oğullarını Şekem'in işlediği suç yüzünden azarladı, çünkü Periziler'den ve Kenanlılar'dan korkuyordu (ib. xxxiv. 30). Musa İsrailliler'e onları Periziler'in ve Amorlular'ın yerine getireceğine söz verdi (Çık. xxx. 8); ve daha sonra Şimon ve Yahuda kabileleri Kenanlılar'ı ve Periziler'i fethetti (Hakimler i. 4). Perizziler Süleyman tarafından haraca tabi tutulmayan kabileler arasındaydı (I. Krallar ix. 20-22), Ezra'ya kâhinlerin ve Levililer'in kendilerini Periziler'den ve ülkenin diğer halklarından ayırmadıkları şikayeti getirildi (Ezra ix. 1).

Eskiden Periziler'in tarih öncesi bir kavim olduğu ve Kenanlılar'ın Kenan ülkesini istila etmesiyle onlarla asimile oldukları görüşü savunulurdu; ama bu görüş Periziler'in soy kütüğünde adlarının geçmemesiyle çelişmektedir. Daha yeni yorumcular, "Perizi" ve "Perazi" adlarının aynı olduğu ve Kutsal Kitap'ın "Perizliler" adı altında, duvarları olmayan kentlerde yaşayan bütün halkları içerdiği görüşündedirler.

Bibliyografya

  • Riehm, Handwörterb. 2. baskı, s. 1211
  • Cheyne ve Black, Encyclopedia Biblica, s.v;
  • Hastings' Dictionary of the Bible, s.v.
  • The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible; Merrill Tenney, ed., Zondervan Publishing House, ©1976; Cilt 4, s. 704

Kaynakça

  1. ^ For the etymology, see David Noel Freedman; Allen C. Myers (31 Aralık 2000). Eerdmans Dictionary of the Bible. Amsterdam University Press. s. 1030. ISBN 978-9-05356-503-2. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023. 
  2. ^ Michael LeFebvre (1 Ekim 2006). Collections, Codes, and Torah: The Re-characterization of Israel's Written Law. A&C Black. s. 114. ISBN 978-0-56702-882-2. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023. 
  3. ^ Trevor Bryce (15 Mart 2012). The World of The Neo-Hittite Kingdoms: A Political and Military History. Oxford University Press. s. 66. ISBN 978-0-19921-872-1. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tevrat</span> Tanahın ilk beş kitabı

Tevrat, İbrani Kutsal Kitabı'nın ilk beş kitabının, yani Tekvin, Çıkış, Levililer, Sayılar ve Tesniye kitaplarının derlemesidir.

<span class="mw-page-title-main">Eski Ahit</span> Kitâb-ı Mukaddesin ilk kısmı

Eski Ahit veya Eski Antlaşma, Kutsal Kitap'ın İbranice kaleme alınmış olan ilk kısmına Hristiyanların verdiği isimdir. Yahudilerin Tanah ve Müslümanların Tevrat ve Zebur olarak kabul ettikleri kitapları içinde barındırır. Kutsal Kitap'ın birinci yüzyılda Grekçe kaleme alınan yazılarına "Yeni Ahit" adı verildi. İnançlı Yahudilerce "Yeni Ahit" kabul edilmez. Toplam 39 bölümden oluşur. Eski Ahit; Tevrat, Tarihsel Kitaplar, Şiirsel Kitaplar, Peygamberlik Kitapları olarak 4 temel bölüme ayrılır.

<span class="mw-page-title-main">Kitâb-ı Mukaddes</span> Yahudiliğin ve Hristiyanlığın kutsal metinlerini oluşturan kitapların kanonik bir koleksiyonu

Kitâb-ı Mukaddes, Mukaddes Kitap veya Kutsal Kitap, Eski Ahit ve Yeni Ahit'i kapsayan, Hristiyan inanışının temelini oluşturan ve Hristiyanlarca kutsal sayılan kitaptır.

<span class="mw-page-title-main">Tanah</span> Yahudiliğin ana kutsal metinlerini oluşturan kitapların kanonik bir koleksiyonu

Tanah/Tanak, Yahudiliğin ana mukaddes metinlerini oluşturan kitapların kanonik bir koleksiyonudur. Hristiyanlar tarafından İbranice Mukaddes Kitap ya da Eski Ahit denir. Metinlerin neredeyse tamamı Kutsal İbranice ile yazılmış olup, ufak bir bölümü de Kutsal Aramiceyle yazılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">İshak</span>

İshak, İsrailoğullarının üç önemli büyüğünden biri olan İbrani din büyüğü ve atasıydı. Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam dahil olmak üzere İbrahimî dinlerde önemli bir kişidir. İbrahim ve Sare'nin oğlu, Yakup ve Esav'ın babası olan İshak, Yusuf ve Yehuda'da dahil İsrailoğullarının dedesidir.

Baal veya Baʽal, antik çağda Levant'ta konuşulan Kuzeybatı Sami dillerinde önceleri insanlar arasında kullanılan 'sahip', 'efendi' anlamına gelen bir unvan ve şeref ifadesiydi. Ünvan akademisyenlere göre önce güneş kültleri ve çeşitli koruyucu tanrılarla ilişkilendirilir; ancak yazıtlar, Ba'al adının özellikle fırtına ve bereket tanrısı Hadad ve onun yerel tezahürleriyle ilişkilendirildiğini gösterdi.

<span class="mw-page-title-main">Hoşea</span>

İbranice İncil'de Hoşea, aynı zamanda Oşe olarak da bilinir, Beeri'nin oğlu, İsrail'de MÖ 8. yüzyılda yaşamış bir peygamberdi ve Hoşea Kitabı'nın baş yazarıydı. İkinci Tapınak döneminde Nevi'im'in son kitabını oluşturan toplu yazıları Yahudi Tanah'ta toplanıp tek bir kitapta toplanan, ancak Hristiyanlıkta Eski Ahit olarak incelenen On İki Küçük Peygamber'in ilkidir. Hoşea genellikle bir "kıyamet peygamberi" olarak görülüyor, ancak onun yıkım mesajının altında bir restorasyon vaadi vardı. Talmud onun neslinin en büyük peygamberi olduğunu iddia eder. Hoşea'nın hizmet süresi yaklaşık altmış yıla kadar uzanıyordu ve o, kendi zamanında İsrail'in yazılı kehanet bırakan tek peygamberiydi.

Yeşu Kitabı, Eski Ahit'in ve Tanah'ın altıncı kitabıdır. 24 konu başlığı içeren kitapta Kenan topraklarına giriş, Yeşu önderliğinde toprakların fethi ve paylaşımı ve bu topraklarda Tanrı'ya yapılan hizmet anlatılır.

Hagay kitabı, Eski Ahit veya Tanah'ın, Küçük peygamberler veya "Onikiler" denen kitaplar dizisinde yer alır. İki konudan oluşan kısa bir kitaptır. Kitapta anlatılanların geçtiği tarih Tapınağın terar inşasından önce MÖ 520 civarıdır. Bu dönemde, Yahudilerin topraklarına dönmesine yardım eden Zerubbabel gibi Pers kralları yaşamıştır.

Malaki kitabı, Tanah'ta bulunan Neviim kitabının içindeki Oniki küçük peygamber dizisinin son kitabıdır. Hristiyan sıralamasında Yeni Ahit'ten önce gelen son kitabı dolayısıyla Eski Ahit'teki son peygamberi oluşturur.

Ezra kitabı, Tanah'ın Ketuvim kitabına bağlı bir metindir. Orijinalinde Nehemya kitabı ile birlikte yer alan bu metin Hristiyanlığın erken çağlarında iki kitap haline ayrılmıştır. Babil Sürgününün ardından İsrail topraklarına dönüşü konu alan kitap iki bölümden oluşur. İlk bölümde Büyük Kiros'un krallığının ilk yılında MÖ 538'de sürgünden ilk dönenlerin hikâyesini ve I. Darius'un krallığının altıncı yılında MÖ 515'te Kudüs Tapınağı'nın tamamlanıp hizmete açılmasını anlatır. İkinci bölümde ise Ezra'nın Kudüs'teki misyonu ve goylarla evlenip günaha giren Yahudileri günahlardan arındırmak için verdiği çabalar anlatılır. Nehemya kitabıyla birlikte Tanah'taki tarihi hikâyelerin sonuncusunu temsil eder.

Nehemya kitabı, Tanah'ın Ketuvim kitabında bulunan bir metindir. Büyük ölçüde birinci tekil kişinin anıları olarak aktarılır. Kitapta, Pers sarayı yetkilisi bir Yahudi olan Nehemya'nın Kudüs duvarlarını ördürttüğü, şehre olan bağlılığı ve şehir halkının Tanrı'nın kanunlarına olan bağlılığı anlatılır. Kitapta anlatılanlar MÖ 5. yüzyılın ikinci yarısında geçmektedir. Ezra kitabıyla birlikte, Tanah'taki tarihi metinlerin sonuncusunu oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Samuel</span> İbrani Kutsal Kitabında peygamber ve İsrail başkahini

Samuel ya da İsmail, İbranice Kutsal Kitap'ta, Hakimler döneminden Saul hükümdarlığında bir krallık haline geliş ve Saul döneminden Davud dönemine geçişte adı geçen ve kilit bir rol oynayan önemli bir karakterdir. Yahudiler, Hristiyanlar ve Müslümanlar tarafından bir peygamber olarak kabul edilir. İbranice Kutsal Yazıtlardaki rolüne ek olarak, Samuel, Yeni Ahit'te, haham edebiyatında ve Kuran'ın ikinci bölümünde, burada adıyla olmasa da bahsedilmektedir. Ayrıca, Josephus'un Yahudilerin Eski Çağları adlı kitabında da kendisinden bahsedilmektedir. Müslüman ülkelerde Şemuil olarak bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Otniel</span> Tanah ve Eski Ahitte bahsi geçen ilk hakim.

Otniel Tanah ve dolayısıyla da Eski Ahit'in Hakimler kitabı'nda bahsi geçen hakimlerden birisi ve ilkidir.

<span class="mw-page-title-main">Eski Ahit'te Hititler</span>

Hititler, ya da Hethoğulları, Tanah'ta, İbrahim dönemiyle Yahudilerin Babil sürgünü'nden döndükten sonraki Ezra dönemi arasında Kenan ve çevresinde, בני-חת ve חתי isimleriyle hakkında pek çok defa atıf almaktadırlar. Ataları ise Heth idi.

<span class="mw-page-title-main">Refidim Savaşı</span>

Kutsal Kitap'ta anlatılan Refidim Savaşı, İsrailoğulları ile Amalekliler arasında, İsrailoğulları Vaat Edilmiş Topraklar'a doğru ilerlerken Refidim'de meydana gelen bir savaştır. Bu savaşın tanımı Çıkış Kitabı'nda bulunabilir.

<span class="mw-page-title-main">Herem (Savaş ya da ganimet)</span>

Yahudilikteki Tanah'ta kullanıldığı şekliyle herem ya da çerem, Rab'be teslim edilmiş ya da yasaklanmış bir şey anlamına gelir ve bazen tamamen yok edilecek şeyleri ya da kişileri ifade eder. Bu terim farklı bilginler tarafından farklı ve bazen birbiriyle çelişen şekillerde açıklanmıştır. "Ulusun dini yaşamını tehlikeye sokan her şeyi tecrit etme ve zararsız hale getirme yöntemi" veya "bir seferin sonunda düşmanın ve mallarının tamamen yok edilmesi" veya "mülkün tavizsiz bir şekilde kutsanması ve geri çağırma veya kurtarma olasılığı olmaksızın Tanrı'ya adanması" kısacası Yahudilerde "düşmanın ve mallarının tamamen yok edilmesi veya düşmanın yok edilerek malların tamamen Yehova'ya ganimet/kurban olarak sunulması" tanımlanmıştır. Latinceye insan kurbanı için kullanılan devotio ve Yunancaya tanrılara kurban edilen anathema olarak çevrilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Hivitler</span>

Hivitler veya Hivliler, Tekvin 10'daki Nuh'un Milletler Tablosu'na göre Ham'ın oğlu Kenan'ın soyundan gelen bir gruptur. Çeşitli öneriler yapılmıştır, ancak Kutsal Kitap'ta Kenan diyarındaki Hivitlere yapılan atıfların ötesinde, kesin tarihsel kimlikleri hakkında bir fikir birliğine varılamamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Yebusiler</span>

Yebusiler, Tanah'taki Yeşu ve Samuel kitaplarına göre, Kudüs'te yaşayan bir Kenan kabilesiydi. O zamanlar Kudüs'ün yani Yeruşalim'in Şuayb tarafından başlatılan ve Kral Davut tarafından tamamlanan fetihten önce yani şehrin İsrailoğullarının eline geçmesinden önce Yebus (Jebus) ) olarak bilindiğini belirtir. Akademisyenler Kutsal Kitap kronolojilerine göre şehrin M.Ö. 1003 yılında Kral Davut tarafından fethedildiğini belirtirler.

<span class="mw-page-title-main">Girgaşiler</span>

Girgaşi veya Gergaşi, İbranice: גרגשי, "kumlu toprakta yaşayan" anlamına gelir, Ham'ın oğlu ve daha sonra Nuh'un oğlu olan Kenan'ın oğullarından biriydi. Onun soyundan gelenler Girgaşiler olarak bilinir ve Ürdün Nehri ile Celile Gölü'nün doğusunda yaşarlardı ve daha sonra İsrail Krallığı haline gelecek olan ve Yuşa'nın İsrailoğullarına önderlik ettiği Kenan topraklarındaki Kenanlı kabilelerden biriydi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.