Perikles (oyun)
| Perikles Pericles | |
|---|---|
Pericles, Prince of Tyre | |
 Perikles - Sur Prensi Ressam:Artuš Scheiner | |
| Yazar | William Shakespeare |
| İlk gösterim | 1607-1608 |
| Ülke | İngiltere |
| Orijinal dil | İngilizce |
| Tür | Komedi |
Perikles, Sur Prensi (İngilizce :Pericles, Prince of Tyre) (kısmen de olsa) ünlü İngiliz oyun yazarı ve ozanı William Shakespeare tarafından yazılmış bir tiyatro oyunudur. Bu eser Shakespeare'in ilk yayınlanan tüm eserlerini kapsayan Birinci Folyo edisyonunda bulunmaktadır.
Oyunun yazarının kim olduğuna dair tartışmalar olmakla beraber, modern otoriteler Shakespeare'in bu eserin önemli bir kısmı olan 9. Sahne'den sonra kalan kısmını yazdığını kabul etmektedirler. Bundan dolayı bu eser modern Shakespeare eserleri antolojilerde bulunmaktadır.[1][2][3][4] Bu otoritelere göre Perikles oyununun Perikles'in seyahatlerinin ayrıntılarını anlatan ilk iki perdesi nispeten pek bilinmeyen (olasılıkla George Wilkins adlı) bir ortak yazar tarafından hazırlanmış ve Perikles ile Marina'nin hikâyesini anlatan 9. Sahne ve ilerisi ise Shakespeare'in kendisi tarafından yazılmıştır.[5]
Yazılma kaynağı, zamanı ve sahnede ilk oyun
Oyun iki ana kaynaktan yararlanarak yazılmıştır. Birisi bir şair olan ve ilk tanınmış İngiliz yazar olan Geoffrey Chaucer'le aynı zamanda yaşamış olan John Gower'in 1393'te yazmış olduğu Confessio Amantis adlı eserdir ve bu eser Sur'lu Appoloniusun hikâyesini anlatır. İkinci eser ise Gower'in şiir halindeki eserinin nesir olarak adaptasyonunu The Pattern of Painful Adventures (Acı Verici Maceralar Örneği) adı ile takriben 1576'da basılmış (ve ikinci ediyonu ise 1607'de basılmış) Lawrence Twine'in eseridir.
Perikles'in iki tane değişik yazarı olduğu için ne zaman hazırlandığı tarihi hala tartışılmaktadır. Bazı bilim adamları büyük olasılıkla oyunun ikinci yazarı olan George Wilkins hakkında elimizde olan bilgileri kullanarak 1603-1608 dönemi içinde yazılmış olduğunu iddia etmektedirler. Diğerleri ise bu eserin önceden Shakespeare tarafından yazılıp sonradan Wilkins veya diğer bir yazar tarafından değiştirildiğini söylemektedirler. Perikles eserinin 1609 basımlı quarto edisyonu açık olarak hatalıdır. İçinde anlaşılmaz kısımlar ve çok kötü üslupla yazılmış kısımlar bulunup asıl yazarın değil de, bir başka kişinin aklında kalanları sonradan yazmasına benzemektedir. Bu türlü hatalı edisyon Shakespeare'in ana eserlerinden olan bir Hamlet edisyonunda da (kötü quatro edisyonu) görülmektedir. Oyun 1623'te basılan Birinci Folyo edisyon için basılan eserler arasında bulunmamaktadır. Modern Shakespeare edisyonları (Oxford, Arden, Cambridge) editorleri bu eser hakkında birbirleriyle çelişkili bilgiler vermektedirler.
1606 -1608 arasında Londra'da bulunan Venedik Cumhuriyeti elçisi Perikles adında bir oyunu seyrettiğini yazmıştır. Birinci Quarto basımı Perikles bu oyunun Londra'da Globe Tiyatrosunda birkaç kere oynandığını yazmaktadır. Fakat kesinlikle bilinen ilk Perikles temsilinin Mayıs 1619'da Whitehall Tiyatrosu'nda olduğuna dair belgesel kaynak vardır. Diğer bir belgesel kaynağa göre bu oyun Haziran 1631'de Globe Tiyatrosu'nda temsil edilmiştir. Cromwell'in rejiminin sona ermesi ile 1660'ta yeniden İngiliz tiyatroları açıldığında ilk oynanan Shakespeare oyunları arasında Perikles de bulunmaktaydı. Ancak oyunun klasik olmayan tiyatro bünyesi dolayısı ile Neo-Klasik tiyatro anlayışına uymadığı için 18. ve 19. yüzyıllarda tutulmamış ve sonra da yakın hısımlarla cinsel ilişki ve fahişelik konularına yakından baktığı için iki yüzyıl unutulmuştur. 19. yüzyılda diğer Shakespeare oyunları yeniden popüler olmaya başladığında bile incelediği konular dolayısıyla Perikles genellikle temsil edilmemiştir. 1864'teki Kraliçe Viktoriya devrinde ilk Perikles temsili için bu eserin birçok kısmı büyük sansüre uğramış ve sahnede oynanan eser elimizde bulunan metinden çok değişik olmuştur.
Karakterler
- Antiokus - Antakya kralı
- Perikles - Sur Prensi
- Helikanus ve Eskanes - Sur'lu iki asilzade
- Simonides - Pentapolis'in kralı
- Cleon - Tarsus valisi
- Lisimakus - Midilli valisi
- Cerimon - Efes'li bir asilzade
- Thaliard - Antakya'lı bir asilzade
- Philmon - Cerimon'un uşağı
- Leonine - Dionyza'uşağı
- Emniyet Memuru
- Pandar
- Boult - Usağı
- Antiochus'un Kızı
- Dioniza - Cleon'un karısı
- Thaisa - Simonides'in kızı
- Marina - Pericles ve Thaisa'nin kızı
- Likorida - Marina'nın dadısı
- Genelev patronu
- Asilzadeler, Şövalyeler, Kişizadeler, Denizciler, Korsanlar, Balıkçılar ve Ulaklar.
- Diyana
- Koro olarak Gower
Konu özeti
14. yüzyıl İngiliz şairi olan John Gower her perdeyi bir prolog ile açar.
I. Perde
Oyun Antakya Kralı olan Antiokus'un sarayında başlar. Kral çok zor bir bilmece hazırlamıştır; herhangi bir erkek bu bilmeceye doğru cevap verirse onu kızı ile evlendirecektir ama cevap yanlış ise idam edilecektir.
Fenike'nin (şimdiki Lübnan'in) Sur (İngilizcesi Tyre) (şehrinin genç prensi olan Perikles bu bilmeceden haberdar olur ve hemen cevabın ne olduğunu anlar. Buna göre Antiokus ile kızı arasında yakın cinsel ilişkiler (ensest ilişkileri) bulunmaktadır. Eğer Perikles bu gerçeği açıklarsa, idam edilmesi çok olasıdır; ama yanlış bir cevap verirse de idam edilecektir. Perikles bilmecenin cevabını bildiğini ima eder, ama biraz daha uzun düşünmek için biraz zaman bekleme izini ister. Antiokus ona 40 gün daha düşünmesi için izin verir. Fakat arkasından kendisini öldürmek üzere bir kiralık katil de gönderir. Fakat Perikles şehirden kaçmıştır.
Perikles Sur'a döner ve burada kendinin yakın arkadaşı ve danışmanı olan Helikanus'la görüşür. Helikanus'un cevabı Perikles'e hemen şehirden ayrılmasını tavsiye etmek olur, çünkü Perikles'in asıl vatanının nerede olduğunu bilen Antiokus'un hemen oraya bir diğer kiralık katil göndermesi çok olasıdır. Perikles Helikanus'u naibi olarak Sur'da bırakıp Tarsus'a gitmek üzere bir gemiye biner. Tarsus'ta geniş açlık hüküm sürmektedir. Çok cömert olan Perikles şehrin hakimi olan Cleon ve karısı Dioniza'ya halka dağıtıp onları açlıktan kurtarmak üzere gemisinde bulunan zahireyi verir. Açlık sona erer ve Perikles Cleon ve Dioniza'nın çok büyük minnettarlık ifade eden sözlerini aldıktan sonra yoluna devam eder.
II. Perde
Perikles'in gemisi bir fırtınaya yakalanır ve Pentapolis civarında karaya vurur. Bir grup fakir balıkçı Perikles'i kurtarır. Onlar Pentapolis Kralı olan Simonides'in ertesi gün bir turnuva tertip ettiğini ve bu turnuvanın birincisi ile kızı Thaisa'yi evlendireceğini anlatırlar. Bu sırada diğer bir balıkçı kazadan çıkarttığı Perikles'in zırhlı gömleğini getirir. Böylece Prens bu turnuvaya iştirak etmeye karar verir. Zırhı paslı olmakla beraber Perikles turnuvayı kazanır ve (Perikles'i çok çekici bulan) Thaisa ile evlenmeye hak kazanır. Simonedes önce bu evliliğe karşıdır, ama sonradan Perikles'e yakınlık duyar ve evliliğe iznini verir.
Bu sırada Sur'lu soylular Antiokus ve kızının işledikleri ensest sucu dolayısıyla bir araba gezisinde iken gökten inen bir yıldırımla çarpılıp yanıp kül olarak öldüklerini öğrenirler. Kendi prenslerinin uzun ayrılığından dolayı Sur soyluları Helikanus'a taç giyip kral olmasını teklif ederler. Fakat Helikanus arkadaşı Perikles'e sadık olup bunu reddeder. Fakat onlar çok ısrar edince sonunda eğer soylular büyük bir arama yapıp bunun sonunda Perikles'i bulmazlarsa kral olmayı kabul edeceğini bildirir.
III. Perde
Soylular Perikles'i arayıp sormak için etrafa mektuplar gönderirler ve bu mektuplardan biri Petapolis'te Perikles eline geçer. Perikles hamile olan karısı ile gemiyle Sur'a gitmeye karar alır. İçinde bulundukları gemi yine bir fırtınaya uğrar. Thaisa bu fırtına sırasında Marina adı verilen bir kız çocuk doğurur; fakat kendisi doğumdan sonra ölür. Gemiciler fırtınayı dindirmek için Thaisa'nin cesedinin denize atılmasını isterler ve Perikles buna hiç gönülsüz olmakla beraber, onların isteklerini kabul etmek zorunda kalır. Küçük kızı Marina'nın daha fazla deniz seyahatine dayanamayacağını bildiği için Tarsus'ta kızı ile gemiden ayrılır.
Büyük bir şans eseri Thaisa'nin cesedinin içinde bulunduğu tabut bir sihirbaz olan Cerimon'un yaşadığı yere yakın karaya vurur. Sihirbaz Thaisa'ya yeniden can verir. Thaisa kocası Perikles'in fırtınada kaybolup öldüğünü sanıp Diana tapınağı rahibesi olur.
Perikles kızı Marina'yı Tarsus'ta Cleon ve Dioniza'ya bakımı için bırakıp Sur'a geri dönüp orada tekrar hükümdarlığa başlar.
IV. Perde
Marina büyüyüp çok güzel bir kız olur. Cleon ve Dioniza'nin kızlarından daha güzel olduğu için Dioniza'nın kıskançlığı kurbanı olur; Dioniza onu öldürmeyi planlar. Fakat bu plan daha uygulanmadan korsanlar Marina'yı yakalayıp esir yapıp kaçırırlar. Korsanlar Marina'yı Midilli'de bir geneleve satarlar. Marina oranın sahiplerini fazilet aramaya kandrarak bakireliğini korumayı başarır. Fakat hiç para getirmeyen ve bakireliği ile diğer sermayelerine 'kötü' örnek olan Marina'yı verimli kullanmak gereği ile onun adadaki genç kızlara öğretmenlik yapmasını sağlarlar. Marina müziği ve bunun gibi eğlencelere katkısıyla da çok ün kazanır.
Bu arada Perikles kızını bulmak için Tarsus'a geri döner. Simonedes ve karısı Marina'nın öldüğünü söylerler. Buna çok üzülen Perikles yine denize açılır.
V. Perde
Perikles'in Akdeniz ve Ege'de deniz yolculukları sonunda onu Midilli'ye getirir. Midilli hükümdarı Lysimakus onu eğlendirmek için Marina'yi çağırır. Perikles ve Marina birbirine acılı hikâyelerin anlatırlarken hemen baba-kız olduklarını anlarlar. Sonra Perikles bir rüya görür ve rüyasında tanrıça Diyana ona Thaisa'nin rahibe bulunduğu tapınağın yerini söyler ve oraya gitmelerini ister. Boylece Perikles Thaisa'yi da bulur. Marina'ya çok kötü davranışları haberleri şehir halkına yayılınca Tarsus'lular Cleon ve Dioniza'ya isyan edip onları öldürürler. Marina Lysimakus ile evlenmeye hazırlanır.
Kritik
Bu oyunun bazı problemli tarafları olmakla beraber, modern sahnede oyun seyirciler tarafından beğenilmiş ve oyun defalarca tekrarlanmıştır. Fakat İngiliz tiyatro kritikleri ve edebiyat otoriteleri tarafından bu oyun yirminci yüzyıl ortasına kadar hiç sevilmemiş ve çeşitli yönlerden devamlı tenkit edilmiştir.
İngiliz tiyatro yazarı Ben Jonson 1629'da tiyatro seyircisinin beğenisini yermiş ve bu oyunu küflü olarak nitelemiştir. Buna başlıca neden kritiklerin Rönesans'la birlikte Aristo'nun klasik dram kriterlerinin kabul etmeleri ve özellikle 16.yüzyıldan sonra üç birlikler (zaman, mekan ve aksiyon birlikleri) prensiplerini tiyatro görüşleri için baş tacı etmeleridir. Perikles oyununda ise ayrı zamanlarda ayrı olaylar arka arkaya sıralanmaktadır, bu olaylar değişik mekânlarda geçmektedir ve aksiyon da daha çok gösteri niteliklidir. Bu nedenle Perikles kritiklerin genel olarak kabul ettikleri neoklasik stilde tiyatro eseri niteliğinde olmayıp bir Orta Çağlar eğlencesi tipte olduğu için, bu küflü olma sıfatı uygun görülmüştür.
Bu oyunun edebiyatla uğraşanlar tarafından beğenilmemesinin bir diğer nedeni ise özellikle 18. yüzyıl İngiliz edebiyatında Shakespeare'in ve eserlerinin birer milli simge olarak görülmesine ve gösterilmesine başlanılmasıdır. Bu devirde, 16.yüzyıl Kraliçe Elizabeth İngiltere'si ülkenin büyüyüp genişlemesine bir başlangıç olarak bir mitolojik görüşle görülmeye başlanmıştı. Shakespeare İngiliz milliyetçiliğinin ve sömürgecilik siyasetinin bir elit simgesi olmuş ve İngilizlerin kendi edebiyatının ne kadar Orta Çağlardan değişik modern olduğu, ne kadar neoklasik kurallara uyduğu, Shakespeare'nin eserleri (özellikle trajedileri ve tarihsel oyunları) mostra gibi kullanılarak, ifade edilmiştir. Perikles oyunu ise bu kriterlere uymadığı ve Shakespeare'in başka taraflarının bulduğunu gösterdiği için bir kenara itilmiş ve hatta 18. yüzyılda hazırlanan Shakespeare eserleri antolojilerine alınmamıştır.[6]
19. yüzyılın genel kritik görüşlerini temsil için bir zamanlar en büyük İngiliz edebiyat kritiği sayılan Dowden'i ele alabiliriz. Dowden'e göre Periklesin çok garip şekilde Shakespeare'in diğer eserlerine kıyasla bir dram niteliği göstermemektedir. Ayrıca Dowden Kraliçe Viktorya çağının cinsel konulara karşı olan antipatisi nedeniyle bu oyunun 4.Perde'sini müstehcen bulmaktadır. Bu nedenlerle Dowden bu oyunun ya Shakespeare standartlarına uymadığını ya da ikinci derecede olan başka yazar tarafından hazırlanmış olabileceğini bildirir.[7]
Bu tutum 20. yüzyılda Kral Edward döneminde Birinci Dünya Savaşı sonuna kadar devam etmiştir. Fakat bir Elizabeth Çağı mitolojisine dayanan bir milli simge olan Shakespeare, yerini etap etap daha çok araştırmaya ve bilimsel inceleme esaslarına bağlı olan kritik çalışmalara bırakmıştır. Böylece Perikles oyunu da özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında kritikler tarafından hevesle kabul edilmeye başlanmıştır.[8]
Antiochus'un bilmecesi
| Orijinal İngilizce bilmece | Türkçe çevirisi |
|---|---|
I am no viper, yet I feed | Ben engerek değilim. Ama etini yerim |
Türkçeye çeviriler
- Pericles. Çev. Hamdi Koç. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1992.
Dipnotlar
- ^ DelVecchio, Dorothy ve Anthony Hammond,(editörler). (1998) Pericles. Cambridge: Cambridge University Press, 1998 say 9.
- ^ Gossett, Suzanne,(editör),(2004) Pericles. London: Metheun. Arden Shakespeare, 3. seri, sey. 47-54.
- ^ Warren, Roger (editör) (2004) Pericles, Oxford: Oxford University Press, 2004 say. 4-6.
- ^ Werstine, Paul,(editör), Pericles, New York: Pelican,say.lii.
- ^ Brian Vickers, Shakespeare, Co-Author: A Historical Study of Five Collaborative Plays (OUP 2004), pp. 291-332
- ^ 18. yüzyılda Alexander Pope tarafından hazırlanan Shakespeare'in Bütün Eserleri adlı antolojide Perikles bulunmamaktadır.
- ^ Edward Dowden. Shakespeare, His Mind and His Art. Dublin: 1875, pp. 145
- ^ John Arthos (1953) "Pericles, Prince of Tyre: A Study in the Dramatic Use of Romantic Narrative", Shakespeare Quarterly C.4 say.257-270
Dışsal kaynaklar
- [1]26 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Wikisource'da Pericles, Prince of Tyre oyununun tüm metni (İngilizce) (Erişim:22.12.2008).
- [2]11 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Pericles, Prince of Tyre HTML yazılımlı tüm metin (İngilizce) (Erişim:22.12.2008).
- [3]4 Ağustos 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Pericles, Prince of Tyre Project Gutenberg düz tüm metin (İngilizce) (Erişim:22.12.2008).
- [4]13 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Pericles, Prince of Tyre sahne endeksli ve araştırılabilir tüm metin (İngilizce) (Erişim:22.12.2008).
