İçeriğe atla

Pereja Kolonya Fabrikası

Pereja Kolonya Fabrikası, Seyfi Arkan tarafından tasarlanmış fabrika yapısıdır. Yapımına 4 Mart 1966 tarihinde Bahçelievler'de başlanılan yapı, 9 Temmuz 1967 tarihinde dönemin başbakanı Süleyman Demirel'in de katılımıyla açılmıştır.

Modern Türkiye Mimarlığındaki Önemi

Seyfi Arkan’ın son dönem yapılarından olan Pereja Kolonya Fabrikası; mimarın, erken Cumhuriyet modernist mimarı olarak anıldığı hayatının son dönemlerinde modernist çizgilerle ürettiği ve Türkiye’nin modern mimarlık safhasının gelişmesine büyük katkı sağladığı fabrika yapısı olarak literatürde yerini bulmuştur. O zamanki adıyla Londra Asfaltı (D-100) üzerinde konumlanan yapı, İstanbul'un makroformunun oluşumuna katkı sağlamış ve yol üzerinde konumlanan diğer sanayi yapıları ile birlikte sanayinin desantralizasyonuna etki etmiştir.

İlk olarak Bomonti semtini kendine ev olarak kullanan Pereja markası, sermayenin ve ekonominin politikalarını takip ederek bu yöntemleri izlemiş ve fabrika yapısını Bahçelievler semtine E-5 aksı üzerine taşımıştır. Mal sahipleri bu taşınmayı titizlikle yürütmüş ve tasarım aşamasında da rol almışlardır. Arkan'ın çalışmalarını yaptığı günlerde mimarın ofisine uğramayı ve mimarla birlikte saha çalışmalarını katılmayı gündelik bir titizlikle alışkanlık haline getiren Pereja markasının kurucusu Yılmaz Cenkel (Peppo), Arkan'ı tasarım aşamasında yalnız bırakmamış ve tasarımın şekillenmesinde etkili olmuştur. Cenkel dönemin fabrika yapılarını iyi bilen bir mal sahibi olarak Arkan'a bu konudaki direktiflerini vermiştir.

Fabrika içerisinde alışılagelmişin dışında tasarımlar yapılmıştır. Geçmiş dönemlerde yapılan fabrikalarda opak bölme elemanları kullanılırken Pereja Kolonya Fabrikasında şeffaf bölücü elemanlar ve duvarlar kullanılmıştır. Yapılan tasarımlar mimari kararlar olarak görülse de bu kararların alınmasındaki en önemli etkenlerden biri kapalı ofis sisteminden açık ofis sistemine geçişin ara evrelerinin yaşanmasıdır. Pereja Kolonya Fabrikası, bu sebeplerden dolayı Fordist üretim biçiminden post-Fordist üretim biçimine geçildiğinin göstergelerini taşımaktadır.

1968 yılında yayımlanan Cumhuriyet gazetesinde; Pereja Kolonya Fabrikası, "lüks bir dağ villası" ve "sanat eseri" gibi isimlerle betimlenmiştir. Bu betimlenen arka planında Seyfi Arkan'ın modernist çizgileri yer almaktadır. Dışarıdan bakıldığında üretim bandına sahip bir fabrika olarak görülmeyen yapı, Türkiye'nin modern mimarlık dönemine büyük katkılar sağlamıştır.

Tarihsel Değişim

Seyfi Arkan'ın son dönem yapılarından biri olan fabrika yapısı, mimar tarafından 1963-66 yılları arasından tasarlanmıştır. 4 Mart 1966 yılında, su yerine kolonya ile temeli atılarak yapımına başlanan yapının inşaatı 9 Temmuz 1967 yılında bitmiştir. Fabrikanın açılışına dönemin başbakanı Süleyman Demirel tarafından açılan fabrikanın açılışına dönemin İstanbul Valisi Vefa Poyraz ve İstanbul Belediye Başkanı Haşim İşcan da katılmıştır. Fabrikanın açılışında kalabalık bir topluluk bulunmuştur.

Fabrika, 2000 yılı sonrasında üretimini durdurmuş ve 2010 yılı sonrasına yaklaşırken spor malzemeleri satılan Sportive mağazasına dönüştürülmüştür. 2011 yılında markanın logosuna referans veren altıgen formlu satış kiosku yıkılmıştır. 2016 yılında yapılan cephe kaplamaları nedeniyle özgün cephe kaplaması tamamen bozulmuştur.

Yapı, 2018 yazında, aynı dönem yapılan modern fabrika yapılarının kaderini paylaşmış ve yıkılmıştır. Yapının yerine 04.01.2019 tarihli ruhsatla Hacıbozanoğlu İş Merkezi inşaatı için temel atma çalışmaları başlatılmıştır.

Kaynakça

  • Erdem Üngür, Pe-Re-Ja Kolonya Fabrikası: İstanbul’da Sanayinin Desantralizasyonu ve Emek Gücünün Örgütlenmesi, Betonart, 2019
  • Pereja, Hikayemiz24 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kardemir</span> Karabük ilinde bulunan demir-çelik işletmesi ve Türkiyenin ilk ağır sanayi fabrikası

Karabük Demir-Çelik Fabrikaları veya kısaca Kardemir, Karabük ilinde bulunan demir-çelik fabrikası. Türkiye'nin ilk ağır sanayi fabrikası olan Kardemir'in temelleri 3 Nisan 1937'de Mustafa Kemal Atatürk'ün talimatı ile dönemin Başbakanı İsmet İnönü tarafından atılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Yıldız Çini ve Porselen Fabrikası</span> İstanbul Yıldız Parkı bahçesinde yerleşik müze-fabrika

Yıldız Çini ve Porselen Fabrikası, İstanbul Yıldız Parkı bahçesinde yerleşik müze-fabrika. 1892-1894 yıllarında Osmanlı Sarayı çini gereksinimlerini karşılamak ve gerileyen çini sanatını geliştirmek amacıyla kurulmuştur. Türkiye'nin bu alanda üretime devam eden en eski tesisi olan fabrika, günümüzde Türkiye Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak çalışan Millî Saraylar İdaresi Başkanlığı'na bağlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Fabrika</span>

Fabrika veya üretimevi, içerisinde işlenmemiş veya yarı işlenmiş ürünün işçiler tarafından, makine, araç ve aygıtlar yardımıyla işlenerek tüketime hazır duruma getirildiği sanayi kuruluşu. Fabrika terimi, söz konusu işlemlerin gerçekleştirildiği, belli bir büyüklüğe sahip endüstriyel yapılar için de kullanılmaktadır. Fabrikalar gerekli işgücü, ana para ve tesis kaynaklarının bir araya gelmesi ile oluşur ve etkinlik gösterir.

<span class="mw-page-title-main">İnşaat</span> bir bina veya altyapının inşası veya montajı süreci

İnşaat ya da yapım, bina, altyapı, endüstriyel sanayi yapıları gibi insan ihtiyaçlarına karşılık gelen, üretime dayalı her çeşit yapının amacına uygun inşa edilme sürecidir. İnşaat tipik olarak bilinen bir müşteri için yerinde gerçekleşirken, imalattan imalata farklı olarak, belirlenmiş bir alıcı olmadan benzer ürünlerin seri üretimini de gerektirir. Sanayi yapıları gelişmiş ülkelerdeki gayrisafi yurtiçi hasılanın % 6 ila % 9'unu oluşturur. İnşaat planlama, tasarım ve finansman ile başlar; proje inşa edilinceye ve yapı kullanıma hazır oluncaya kadar devam eder.

<span class="mw-page-title-main">Adana Çimento</span> Türk Çimento Şirketi

Adana Çimento 1954 yılında 5.000.000 TL sermaye ile kurulmuştur. 1957 yılında ise 150.000 Ton/Yıl klinker kapasitesi ile üretime başlamıştır. 2004 yılı itibarıyla toplam klinker üretim kapasitesi 2.293.500 Ton/Yıl, toplam çimento üretim kapasitesi ise 4.094.640 Ton/Yıl'dır.

Abdurrahman Seyfettin Arkan ya da bilinen adıyla Seyfi Nasih, Türk mimar ve şehircilik uzmanı.

<span class="mw-page-title-main">Putilov Fabrikası</span>

Putilov Fabrikası, Leningrad Kirov Fabrikası veya Kirov Fabrikası, Rusya'da Sankt-Peterburg’da yer alan makine fabrikasıdır.

Sümerbank Merinos Yünlü Sanayi Dokuma Fabrikası, Türkiye'nin ilk sanayileşme atılımları çerçevesinde 1938'de Bursa'da hizmete girmiş tekstil fabrikasıdır. Önceleri sadece iplik üretirken 1944'te dokuma, 1946'da apre tesisleri ilave edilmiş; böylece Ortadoğu ve Balkanlar'ın en büyük entegre yünlü kumaş fabrikası olmuştur. Cumhuriyet tarihinin sembol işletmelerinden birisidir. 1960'larda Bursa şehrinin ekonomisine en önemli katkıyı sağlayan kurum haline gelen fabrika, 2004 yılında kapatıldı ve arazisi Bursa Büyükşehir Belediyesi'ne bedelsiz devredildi.

<span class="mw-page-title-main">Şişecam</span> Şirket

Şişecam veya resmi adıyla Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş., cam alanında faaliyet gösteren Türkiye merkezli şirketler grubu.

Maltepe Havagazı Fabrikası 1929-1990 yılları arasında Ankara'nın Maltepe semtinde faaliyet gösteren elektrik santralı ve havagazı üretim tesisi.

<span class="mw-page-title-main">MAN Türkiye</span> otobüs üreticisi

MAN Türkiye A.Ş. (MANAŞ), Almanya merkezli ağır ticari araç üreticisi MAN Truck & Bus AG'nin Türkiye bölümüdür. Şirket, 1966 yılında MAN ile Ercanlar A.Ş. arasında MAN Kamyon ve Otobüs Sanayi A.Ş. adıyla bir ortak girişim olarak kurulmuştur. “MAN’ın Almanya dışındaki ilk üretim merkezi“ olma özelliğini taşıyor. Bugün Ankara Akyurt'taki MAN Türkiye fabrikası, 111.000 metrekaresi kapalı, 90.000 metrekaresi de üretim alanı olmak üzere kapladığı yaklaşık 320.000 metrekarelik alan ile aynı zamanda MAN'ın en büyük otobüs fabrikası konumunda bulunuyor. Şirketin merkezi ve fabrikası Ankara'nın Akyurt ilçesinde yer almaktadır.

Modern Vakko Fabrikası ya da diğer adıyla Vakko Elişi Eşarp ve Konfeksiyon Fabrikası, Baysal - Birsel Mimarlık Bürosu tarafından tasarlanmış yapıdır. Yapımına 1960 yılında Merter’de başlanan yapı, 1968’de kullanıma açılmıştır. Toplam 36.000 m² olan yapıda 29.000 m² kapalı alan bulunmaktaydı.

Paşabahçe Cam Fabrikası, Mustafa Kemal Atatürk'ün verdiği talimat ile kurulan, Türkiye'nin ilk cam üretim tesis yapısıdır. Fabrika ve tesisin temeli Başvekil İsmet İnönü ve İktisat Vekili Celal Bayar'ın katılımıyla 1934 yılında Beykoz Paşabahçe'de atılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Mecidiyeköy Likör Fabrikası</span>

Mecidiyeköy Likör Fabrikası ya da diğer adıyla Mecidiyeköy İnhisarlar İdaresi Likör ve Kanyak Fabrikası, Fransız mimar Robert Mallet-Stevens tarafından tasarlanmış yapıdır. Mustafa Kemal Atatürk'ün direktifleriyle kurulan fabrikanın yapımına 1930 yılına girilirken başlanmıştır. 1931 yılında inşaası tamamlanan yapı, uzun yıllar boyunca likör üretimine katkı sağlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Cibali Tütün Fabrikası</span>

Cibali Tütün Fabrikası, 1884 yılında İstanbul'un Fatih ilçesi Cibali mahallesinde tarihi endüstri yapısı.

Karanlık fabrika, minimum veya sıfır insan müdahalesi ile üretim sağlayan, makinelerin operatöre veya gözetime ihtiyaç duymadan otomatik olarak çalışmasını hedefleyen bir üretim yöntemidir.

<span class="mw-page-title-main">SEKA Kâğıt Müzesi</span>

SEKA Kağıt Müzesi veya SEKA Mehmed Ali Kağıtçı Müzesi, Türkiye'nin Kocaeli ilinde bulunan bir sanayi mirası müzesidir. Türkiye'nin en büyük endüstriyel mirasının müzeye dönüşüm projesidir. 6 Kasım 2016 tarihinde ziyarete açılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Beykoz Kundura</span>

Beykoz Kundura, iki yüz yılı aşkın tarihiyle Türkiye’nin en önemli endüstriyel kültür mirası alanlarından biridir. İstanbul Boğazı’nın en ihtişamlı noktalarından biri olan Beykoz mevkiinde eski fabrika alanında 183 dönüm arazide kurulu kompleks, 2005 yılından bu yana hem profesyonel bir mekân kiralama işletmesi ve film platosu olarak faaliyet gösteriyor hem de yenilikçi disiplinlerarası kültürel üretimlere ev sahipliği yapıyor.

Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası, Kayseri'de 1932-1935 yılları arasında faaliyet göstermiş sanayi tesisidir.

Fişekhane, İstanbul'un Zeytinburnu ilçesinde 19. yüzyılda metalik kapsüllü fişek üretimi için kurulmuş bir sanayi yapısı.