İçeriğe atla

Penuti dilleri

Penuti dilleri
Coğrafi dağılımKuzey Amerika
SınıflandırmaPenuti
Alt bölümler
  • Çinuk
  • Plato Penuti
  • Takelmaca
  • Kalapuya
  • Alsea
  • Siuslavca
  • Kus
  • Vintu
  • Maydu
  • Uti
  • Yokuts
  • Çimşiyan

Penuti dilleri[1] (İngilizcePenutian languages), Kuzey Amerika'nın batısında Kanada'ya bağlı Britanya Kolumbiyası ile ABD'ye bağlı Washington, Oregon ve Kaliforniya eyaletlerinde konuşulan Kızılderili dil ailesi.

Adlandırma

Penutian adı bu dillerdeki Pen ile Uti «iki, 2» rakam adlarına İngilizcede dil ailesi yapım eki olarak sık kullanılan -an sıfatı getirilerek oluşturulmuştur.[2]

  • Pen dilleri
    • Maydu dillerinde iki (2) sayısı:
      • pen Nisen
      • pene Maydu, Konkov
    • Yokuts dillerinde iki (2) sayısı:
      • ponoi Main Valley
      • punoi Northern Valley, Kings River
      • pongoi Tule-Kaweah, Buena Vista
      • pungi Pelewyami
    • Vintu dillerinde iki (2) sayısı:
      • pale-t Vintu, Nomlaki
      • pampa-ta Patvin
  • Uti dilleri
    • Ohlone dillerinde iki (2) sayısı:
      • uti-s Rumsen
      • utsi-n, uti-n Tamyen
      • uthin Awaswas
      • uṭxi-n Mutsun
    • Mivok dillerinde iki (2) sayısı:
      • oti-ko Sierra Miwok
      • oyo-ke Plains Miwok
      • otta Lake Miwok
      • ossa Coast Miwok

Sınıflandırma

Penuti coğrafyası
  • Kıyı Penuti dilleri
    • Çimşiyan dilleri
    • Çinuk dilleri
    • Oregon Kıyı Penuti dilleri
      • Alsea dilleri
      • Siuslavca
      • Kus
  • İçbölge Penuti dilleri
    • Yok-Uti dilleri
      • Utian
      • Yokuts dilleri
    • Maydu dilleri
    • Plato Penuti dilleri

Kaynakça

  1. ^ AnaBritannica (1989, 17. cilt, sayfa: 511 Penuti dilleri)
  2. ^ Dixon, Roland R.; & Kroeber, Alfred L. (1913a). New linguistic families in California. American Anthropologist, 15, 647–655
    Dixon, Roland R.; & Kroeber, Alfred L. (1913b). Relationship of the Indian languages of California. Science, 37, 225

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hupalar</span> Amerika Kızılderili Topluluğu

Hupalar, Amerika Birleşik Devletleri'nin Kaliforniya eyaletinde yaşayan, avcı ve toplayıcı, animist ya da şamanist Kaliforniya Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Atabaskların Pasifik Atabaskları grubunun Kaliforniya Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Hupalar da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. Günümüzde çoğu Humboldt County, California'daki Cher-Ae Heights Indian Community of the Trinidad Rancheria rezervasyonunda, bazıları da Elk Valley Rancheria rezervasyonunda yaşarlar.

<span class="mw-page-title-main">Çin dilleri</span> Doğu Asyada ki Sinitik diller

Çin dilleri ya da Çin dil ailesi, Çin'de yaşayan Hanların konuştuğu dillerin tümüne verilen addır. Çin-Tibet dil ailesine dahil kollardan birini oluşturmaktadır. Bu diller ayrıca Sinitik diller olarak da adlandırılır.

Sahaptin dilleri, Amerika Birleşik Devletleri'nde Washington, Oregon ve Idaho eyaletlerinin Kolumbiya Platosu denen bölgesinde konuşulan Penuti dil ailesinin Plato Penuti dilleri bölümünden Kızılderili dilleri grubu. Yalnızca iki dilden oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Amerind dilleri</span>

Kızılderili dilleri ya da Amerind dilleri, Sibirya kökenli Na-Dene dilleri dışındaki bütün Kızılderili halklarının konuştuğu dilleri toplayan ve Joseph Greenberg tarafından 1960 yılında ortaya atılan tartışmalı makro-dil ailesi. Greenberg, Yeni Dünya yerli dillerini üç ana aile olarak düzenler: Eskimo-Aleut dilleri, Na-Dene dilleri ve Amerind dilleri. 1987 yılında yayımladığı Language in the Americas adlı kitap, çok sayıda metodolojik kusura sahiptir ve önerdiği benzerlikler tarihî dilbilimcilerin çoğu tarafından reddedilir.

Kaliforniya Kızılderilileri, Kuzey Amerika'nın güneybatısında Amerika Birleşik Devletleri'nde kuzey Kaliforniya eyaletinde Kuzey Amerika yerlileri kültür bölgesinden yerli kültürü oluşturan Kızılderililer. Kuzeyde Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri ile Plato Kızılderilileri, doğuda Büyük Havza Kızılderilileri, güney ve güneybatıda Güneybatı Kızılderilileri kültür gruplarıyla komşudur.

<span class="mw-page-title-main">Çumaşlar</span>

Çumaşlar, Amerika Birleşik Devletleri'nin Kaliforniya eyaletinin orta ve güney kıyılarında yaşayan, avcı ve toplayıcı, Kaliforniya Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Ana besinlerini balık, deniz yumuşakçaları, deniz memelileri ve kuşlardır. Renkli kaya resimleriyle ünlüdürler. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Çumaşlar da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Numi dilleri</span>

Numi dilleri ya da Numik dilleri, ABD'nin batısında Kızılderililer tarafından konuşulan Uto-Aztek dilleri ailesinden dil grubu.

<span class="mw-page-title-main">Eel Nehri (Kaliforniya)</span>

Eel Nehri, ABD'nin Kaliforniya eyaletinde Pasifik Okyanusuna dökülen bir nehir. Uzunluğu 315 km dir.

<span class="mw-page-title-main">Eel Nehri Atabaskları</span>

Eel Nehri Atabaskları, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde Eel Nehri civarında yaşayan ve adlarını da buradan alan, avcı ve toplayıcı, animist ya da şamanist Kaliforniya Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Atabaskların Pasifik Atabaskları grubunun Kaliforniya Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Eel Nehri Atabaskları da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Katolar</span>

Katolar, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde yaşayan, avcı ve toplayıcı, animist ya da şamanist Kaliforniya Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Atabaskların Pasifik Atabaskları grubunun Kaliforniya Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Katolar da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Tano dilleri</span>

Tano dilleri, Amerika Birleşik Devletlerinib New Mexico, Kansas, Oklahoma ve Teksas eyaletleri ile Meksika'da konuşulan Amerind Kızılderili dil ailesi.

<span class="mw-page-title-main">Keres dilleri</span>

Keres dilleri, Amerika Birleşik Devletlerinde New Mexico eyaletinde Keresler tarafından konuşulan Amerind Kızılderili dil ailesi ve lehçe birliği.

<span class="mw-page-title-main">Yukiler</span>

Yukiler, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde yaşayan, avcı ve toplayıcı, Kaliforniya Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. En yakın akrabaları dilce Yuki-Vapo dilleri ailesini oluşturan Vapolardır. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Yukiler de da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. Diğer kabilelerle birlikte bugün Round Valley Indian Tribes of the Round Valley Reservation adlı rezervasyonda yaşaşarlar. Soykırıma uğrayan Yukilerin dilleri de 20. yüzyılda tükenmiştir.

Viyotça ya da Viyot dili, Amerika Birleşik Devletleri'nin Kaliforniya eyaletinin kuzeybatısında Viyotlar tarafından konuşulmuş olan Algonkin–Yurok dilleri ailesinden bir Amerind Kızılderili dilidir. Son konuşanı Della Prince 1962 yılında ölünce dil de tükenmiş oldu. Bazı Viyotlar anadillerini canlandırmak için çalışmaktadırlar. En yakın akrabası birlikte Ritwan adıyla da ele alınan Yurokça en uzak akrabaları ise Algonkin dilleridir. Hem Viyotça hem de Yurokça Algonkin dillerinin coğrafyasından oldukça uzakta izole bir alandadır.

Yurokça ya da Yurok dili, Amerika Birleşik Devletleri'nin Kaliforniya eyaletinin kuzeybatısında Yuroklar tarafından konuşulmuş olan Algonkin–Yurok dilleri ailesinden bir Amerind Kızılderili dilidir. Bir düzine konuşanı olan dil yok olma sürecine girmiştir. En yakın akrabası birlikte Ritwan adıyla da ele alınan Viyotça en uzak akrabaları ise Algonkin dilleridir. Hem Viyotça hem de Yurokça Algonkin dillerinin coğrafyasından oldukça uzakta izole bir alandadır.

<span class="mw-page-title-main">Yuki Soykırımı</span>

Yuki Soykırımı, Kuzeybatı Kaliforniya'da Round Valley vadisinde yaşayan Kaliforniya Kızılderililerinden avcı ve toplayıcı Yukilere karşı 1851–1910 yıllarında valilerin direktifleri doğrultusunda Beyaz Amerikalılar tarafından uygulanan Kızılderili soykırımı. 19. yüzyılın ikinci yarısında Kaliforniya'daki Avrupalı-Amerikalılar tarafından kendi özel çıkarlarını korumak ve geliştirmek için demokratik süreçleri ve mekanizmaları kullanarak yerli Kaliforniya Kızılderililerine karşı cinayet, tecavüz ve binlerce yerli Kızılderilinin köleleştirilmesi gibi araçlar kullanılarak kitlesel soykırım uygulamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Yuki-Vapo dilleri</span>

Yuki-Vapo dilleri ya da Yuki dilleri, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde yaşayan Yukiler ve Vapolar tarafından konuşulmuş Amerind Kızılderili dil ailesi. Her ikisi de 20. yüzyılda tükenen iki dilden oluşur: Yukice ile Vapoca.

<span class="mw-page-title-main">Vapolar</span>

Vapolar, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde yaşayan, avcı ve toplayıcı, Kaliforniya Kızılderilileri kültür grubundan soyları tükenmek üzere olan Kızılderili halkı. En yakın akrabaları dilce Yuki-Vapo dilleri ailesini oluşturan Yukilerdir. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Yukiler de da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu ya da rancheria adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Vintu dilleri</span>

Vintu dilleri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Kaliforniya eyaletinin kuzey merkezinde yaşayan Vintu halkları tarafından konuşulan Amerind Kızılderili dil ailesi. Biri tükenmiş olan diğerleri de tükenmekte olan dört dilden oluşur.

Ohlone mitolojisi, Kuzey Kaliforniya'daki Ohlone (Kostanoan) Yerli Amerikan halkının mitolojisi, yaratılış mitlerini ve onların manevi ve felsefi inanç sistemlerinin unsurlarını içeren diğer eski anlatıları ve dünya düzeni anlayışlarını içerir. Efsaneleri, doğaüstü antropomorfik varlıkları bölgesel kuşların ve hayvanların adlarıyla, özellikle kartal, insanlığın atası ve düzenbaz ruhu olan çakal ve bir sinek kuşuyla betimlemektedir.