İçeriğe atla

Pehlevî Hanedanı

Pehlevî Hanedanı
دودمان پهلوی
Pehlevi hanedanlık arması
Ülke İran Şehinşah Devleti
Aktif bölge(ler)Orta Doğu
MilliyetMazenderan
Kuruluş15 Aralık 1925 (98 yıl önce) (1925-12-15); Tahran
KurucuRıza Şah Pehlevi
Hanedan reisiPrens Rıza Pehlevi
Ünlü üyeleriRıza Pehlevi
Muhammed Rıza Pehlevi
Güncel durumuSürgün
Devriliş11 Şubat 1979
Son hükümdarMuhammed Rıza Pehlevi
Unvan(lar)Şah
Şahbanu

Pehlevî Hanedanı (Farsça: دودمان پهلوی romanize: Dudmān-e Pahlavī), İran Şahanşah Devleti'ne 54 yıl boyunca hükmetmiş Mazenderan[1] kökenli hanedan.

Tarihçe

1921'de İran Kazak Tugay'nın eski bir tuğgenerali olan Rıza Han (1919 yılında Pehlevi soyadını almıştır) 3.000-4.000 kişilik güçlü müfrezesi ile Tahran'a girip Kaçar Hanedanı içinde iktidarı ele geçirmiş, 1925 yılında Ahmed Şah Kaçar'ı tahttan indirip kendini Şah ilan etmiştir.[2] Başlangıçta, Pehlevi çağdaşı Atatürk'ün Türkiye'de yaptığı gibi cumhuriyet ilan etmeyi planlamıştı. Ancak İngiliz ve din adamlarının muhalefeti karşısında bu fikirden vazgeçti.[3]

II. Dünya Savaşı sırasında Temmuz 1941'de güneyden İngiltere ve kuzeyden SSCB'nin İran'a saldırarak işgal etmesi üzerine, Rıza Şah Pehlevi tahtını oğlu Muhammed Rıza Pehlevi'ye bırakıp Güney Afrika'ya kaçmıştır.

Yıkılış

1970'lerin ortalarında, artan petrol gelirlerine güvenen Muhammed Rıza, ülkesinin ilerlemesi ve Beyaz Devrim reformlarınca bir dizi daha hırslı ve daha cesur planlara başladı. Ancak sosyoekonomik ilerlemeler din adamlarını rahatsız etti. İnsanlar İslami ilkelere bağlı bir ideoloji altında toplanmaya başladı. Ayetullah Humeyni de bunun lideri oldu. Pehlevi rejimi Ocak 1979'da Ayetullah Humeyni önderliğinde gerçekleştirilen İran Devrimi sonucunda hanedan yıkılmış ve Muhammed Rıza Pehlevi Enver Sedat'ın onur konuğu olarak ailesiyle Mısır'a sığınmıştır.[4]

Muhammed Rıza Pehlevi'nin ölümünün ardından Prens Rıza Pehlevi hanedanın varisi oldu.

Hanedan Reisleri Listesi

AdPortreDoğumÖlümReislik başlangıcıReislik sonu
İran Şahları
1 Rıza Şah PehleviReza Shah15 Mart 187826 Temmuz 194415 Aralık 192516 Eylül 1941
2 Muhammed Rıza PehleviMohammad Reza Shah26 Ekim 191927 Temmuz 198016 Eylül 194111 Şubat 1979
Taht talipleri
1 Muhammed Rıza PehleviMohammad Reza Pahlavi26 Ekim 191927 Temmuz 198016 Eylül 194127 Temmuz 1980
14 Ekim 1938-27 Temmuz 1980[5]31 Ekim 1980[5]
2 Rıza PehleviReza Pahlavi II31 Ekim 1960-31 Ekim 1980[5]Hala görevli

Kaynakça

  1. ^ Aghaie, Kamran Scot (1 December 2011). The Martyrs of Karbala: Shi'i Symbols and Rituals in Modern Iran 27 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. University of Washington Press. ISBN 978-0-295-80078-3.
  2. ^ Mashallah Ajudani". Ajoudani
  3. ^ Curtis, Glenn E.; Hooglund, Eric. Iran: A Country Study: A Country Study. Government Printing Office. p. 27. ISBN 978-0-8444-1187-3.
  4. ^ "The Imperial Coronation of Iran". www.farahpahlavi.org (İngilizce). 7 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2022. 
  5. ^ a b c d "Former Iranian Crown Prince Reza Pahlavi will proclaim himself the new shah of Iran", United Press International, 17 Ekim 1980, 28 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 25 Ocak 2019, His Imperial Highness Reza Pahlavi, Crown Prince of Iran, will reach his constitutional majority on the 9th of Aban, 1359 (October 31, 1980). On this date, and in conformity with the Iranian Constitution, the regency of Her Imperial Majesty Farah Pahlavi, Shahbanou of Iran, will come to an end and His Imperial Highness, who on this occasion will send a message to the people of Iran, will succeed his father, His Imperial Majesty Mohammed Reza Shah Pahlavi, deceased in Cairo on Mordad 5, 1359 (July 27, 1980). 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ruhullah Humeyni</span> İran İslam Cumhuriyetinin ilk dinî lideri

Ruhullah Humeyni, İranlı siyasetçi ve Şii din adamı. Ayetullah Humeyni olarak da anılır. İran İslam Devrimi'nin siyasi ve ruhani lideriydi. Muhammed Rıza Pehlevi rejimine son verip İslam Cumhuriyeti'ni kurdu ve devrimden sonraki tüm dinî ve siyasi yetkileri elinde tuttu.

<span class="mw-page-title-main">Kaçar Hanedanı</span> 1789-1925 yılları arasında İranı yöneten Türk hanedan

Kaçar Hanedanı, İran'daki Azerbaycan Türklerinin Kaçar boylarından olan Kovanlı kolu tarafından kurulmuş ve 1794 ile 1925 yılları arasında hüküm sürmüş bir İran Devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Rıza Pehlevi</span> Pehlevi Hanedanından İran şahı

Rıza Şah Pehlevi, 1925-1941 arasında İran'ın şahı. Büyük Rıza Şah adıyla da tanınır. Kaçar Hanedanı'nın son şahı olan Ahmed Kaçar'ı devirerek Pehlevi Hanedanı'nı kurdu. Kurduğu Pehlevi rejimi laik, milliyetçi, militarist ve anti-komünist bir rejimdi.

<span class="mw-page-title-main">Süreyya İsfendiyari Bahtiyari</span> İran Kraliçesi

Süreyya İsfendiyari Bahtiyari, İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi'nin ikinci eşi.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Şah Kaçar</span> Eski İran Şahı

Ahmet Şah Kaçar, 16 Temmuz 1909-15 Aralık 1925 arasında İran Şahı.

İran'da lâiklik, başlangıcı Pehlevi Hanedanı'ndan Şah Rıza Pehlevi'nin tahta çıktığı 1925 yılına uzanan bir tarihe sahiptir. İran'da laiklik bir devlet politikası olarak uygulanmaya başladıktan sonra hicab adı verilen başörtüsü ve çador adı verilen çarşaf adlı giysilerle birlikte dinsel bayramlar olan Muharrem ve Aşure gibi kutlamalar, din adamlarının umuma açık yerlerde vaaz vermeleri yasaklandı, cami eylemleri yoğun biçimde engellendi ve düzenlendi.

<span class="mw-page-title-main">Mesud Recavi</span>

Mesud Recavi İran'da gerek ülke içinde, gerekse de ülke dışında, mevcut rejime muhalefet eden İran Ulusal Direniş Konseyi'nin (İUDK) başkanı. Aynı zamanda Halkın Mücahitleri Örgütü'nün (HMÖ) Genel Sekreteri. 1981 yılında İran'ı terk ettikten sonra, Fransa ve Irak'ta yaşadı. ABD'nin 2003 Irak İşgali'nden bu yana, toplum içinde herhangi bir yerde görüntü vermemiştir. Hayatta olup olmadığı konusunda çeşitli spekülasyonlar mevcuttur.

Leyla Pehlevi, İran şahı Muhammed Rıza Pehlevi'nin Farah Pehlevi'den olan en küçük kızı.

<span class="mw-page-title-main">Eşref Pehlevi</span>

Eşref Pehlevi, Devrik İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi'nin ikiz kız kardeşi, sürgündeki İran prensesi. 26 Ekim 1919'da Tahran'da doğdu. Eşref Pehlevi İran'da 1925'ten İslam devriminin gerçekleştiği 1979'a kadar hüküm süren Şah ailesinin hayatta kalan son çocuklarından biriydi.

<span class="mw-page-title-main">Ali Rıza Pehlevi</span>

Ali Rıza Pehlevi İran Pehlevi Hanedanı üyesi olup Farah Pehlevi'nin oğludur. 1979 İran İslam Devrimi'nden sonra İran'ı terkederek ABD'ye yerleşti. 4 Ocak 2011'de kendini vurarak intihar etti.

<span class="mw-page-title-main">Hasan Ruhani</span> 7. İran cumhurbaşkanı

Hasan Ruhani, İranlı siyasetçi, din adamı, hukukçu ve İran'ın 7. cumhurbaşkanı.

<span class="mw-page-title-main">Şapur Bahtiyar</span> İslami rejime muhalif eski İran Başbakanı

Şapur Bahtiyar, (Farsça: شاپور بختیار

<span class="mw-page-title-main">Gulam Rıza Pehlevi</span>

Gulam Rıza Pehlevi, İran'da hüküm süren Pehlevî Hanedanı'nın bir üyesidir. Rıza Şah'ın oğlu ve Muhammed Rıza Şah'ın kardeşidir.

<span class="mw-page-title-main">Emir Abbas Huveyda</span> 70. İran Başbakanı (1919-1979)

Emir Abbas Huveyda, , İranlı diplomat ve siyasetçidir. Şah Muhammed Rıza Pehlevi döneminde İran başbakanı olarak 26 Ocak 1965 - 7 Ağustos 1977 tarihleri arasında görev yapan Huveyda, İran tarihinin en uzun süre hizmet veren başbakanıdır.

İran Şehinşah Devleti'nde (1925-1979), İran İslam Cumhuriyeti döneminde, hükûmetin İran vatandaşlarının haklarına yönelik muamelesi İranlılar, uluslararası insan hakları aktivistleri, yazarlar, STK'lar ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından eleştirilmişti. Şahların yönetimi altındaki monarşi, çoğu Batılı örgüt tarafından berbat bir insan hakları siciline sahip olduğu için geniş çapta saldırıya uğrasa da, ondan sonra gelen İslam Cumhuriyeti hükûmeti birçokları tarafından daha da kötü kabul ediliyor.

<span class="mw-page-title-main">Kara Cuma (1978)</span>

Kara Cuma 8 Eylül 1978'de İran'da meydana gelen, ve Tahran'daki Jale Meydanı'nda Pehlevi ordusu tarafından 64 veya en az 100 kişinin vurularak öldürüldüğü ve 205 kişinin yaralandığı bir olaya verilen addır. Askeri tarihçi Spencer C. Tucker'a göre, Kara Cuma günü 64 protestocu ve 30 hükûmet güvenlik gücünden oluşan 94 kişi öldürüldü. Ölümler, protesto hareketi ile Şah Muhammed Rıza Pehlevi rejimi arasındaki herhangi bir "uzlaşma umudunu" sona erdiren İran Devrimi'ndeki en önemli olay olarak tanımlandı.

<span class="mw-page-title-main">İsmet Devletşahi</span>

İsmetülmüluk Devletşahi, İranlı kraliyet ailesi üyesi ve Rıza Şah'ın dördüncü ve son karısı.

<span class="mw-page-title-main">Mermer Saray</span>

Mermer Saray İran'ın Tahran şehrinde tarihi bir bina ve eski kraliyet ikametgâhıdır. Şehir merkezinde bulunuyor, ancak saray inşa edildiğinde konumu Tahran'ın sakin bir mahallesiydi.

<span class="mw-page-title-main">Pehlevî İranı</span> 1925ten 1979a kadar İranı yöneten rejim

İran Şehinşah Devleti ya da yaygın ismiyle Pehlevi İranı, 1925 yılından İran Devrimi'nin bir sonucu olarak monarşinin devrildiği 1979 yılına kadar varlığını sürdürmüş devlet.

<span class="mw-page-title-main">Kaçar Devleti</span>

Kaçar Devleti, Kaçar İmparatorluğu veya resmiyette Yüce İran Devleti, İran'daki Azerbaycan Türklerinin Kaçar boylarından olan Kovanlı kolu tarafından kurulmuş ve 1794 ile 1925 yılları arasında hüküm sürmüş İran devleti.