İçeriğe atla

Peşkir

İşlemeli peşkir, Çankırı Müzesi

Peşkir, büyük mendil biçiminde pamuk veya keten kumaştan yapılan bez veya ince, geniş havlu.

Genellikle iki dar ucu bordürle bezelidir. El, yüz yıkarken öne tutularak ıslanmaktan korumak için; elleri ve yüzü yıkadıktan sonra kurulamak için kullanılır veya sofrada yemek peçetesi işlevi görürdü.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde peşkirler, genellikle yemek peçetesi olarak kullanılmıştır. İşlemeli peşkir günümüzde yerini, el havlusuna veya kağıt peçetelere bırakmıştır. Günümüzde müzelerde, antikacılarda, sandıklarda ve özel koleksiyonlarda karşımıza çıkan peşkirler üzerine çeşitli iğne teknikleriyle yapılan bezemeleri nedeniyle bir kültür varlığı olarak değerlendirilir.[1]

Kökeni

Farsça'da "piş" (ön) ve "gir" (tutulan) kelimelerinden oluşan "pişgir" (öne tutulan şey) kelimesinden Türkçeye geçmiştir. İlk olarak peşkir kelimesine Anadolu Selçuklu dönemi kaynaklarında rastlanır.[1] Kelime Türkçeden Yunanca, Bulgarca, Sırpça ve Rumcaya da geçmiştir[2] Osmanlı'nın hakim olduğu özellikle Balkan coğrafyasında günümüzde halen havlu anlamında da kullanılmaktadır.

İşlevi

Peşkir, 19. yy

Peşkirin iki önemli farklı kullanım alanı vardır: Birisi elleri ve yüzü yıkadıktan sonra kurulamak; diğeri yemek sofrasında dize sererek elleri silmek için kullanmak. Bu işlevlerinin dışında bazı bölgelerde büyük ve geniş olması nedeniyle bir nevi mutfak önlüğü şeklinde de kullanılmıştır.[3] Peşkir sofraya getirilen sıcak çanak ve tencerelerin taşınmasında da kullanılmaktaydı.[4] Ayrıca yemekten keyif alındığını göstermek için yemek sonrasındaki kahve ikramında omuza atılması da adettendi. Seyyar satıcıların da omuzlarında peşkirle gezdikleri bilinmektedir.[5]

Osmanlı imparatorluğu'nda peşkirin sofra adet ve geleneklerinde çok işlevsel bir önemi vardı. Yer sofrasında bağdaş kurup oturduktan sonra peçete gibi dizlerin üzerine yerleştirilirdi. Halk arasında bir ya da en fazla üç kişinin kullanabildiği dokumalara peşkir, 12 kişinin aynı anda sofrada kullanabildiği dokumalara ise peşkir dolamaları denmiştir.[6] Sarayda sırma, renkli ibrişim ve ipliklerle gergeflerde işlenen çok süslü peşkirler kullanılmıştır. Saraydaki havluların temizliğine bakan görevliye "Peşkir Ağası" veya "Peşgir Gulamı" denilmekteydi. Peşkir ağalığı ve ona bağlı peşkircilik işleri 1833 senesine kadar varlığını sürdürdü.[7]

Peşkir, evliliklerde kız evinin düğün davetiyesi olarak gönderilir, gelinin eşinin akrabalarına yaptığı nezaket ziyaretinde hediye bohçasına peşkir konur, yeni gelin, yeni güvey ve genç çiftler için özel olarak ömür boyu beraberliklerin devamını simgeleyen çift kişilik gelin-güvey peşkiri dokunurdu.[8]

Yapımı

Peşkir, dokunması için özel olarak düzenlenen tezgâhlarda, pamuk, keten gibi yapılacağı türdeki kumaşın ipliklerinin dokunmasıyla hazırlanır.[9] Süslenmesi için sırma ve sim gibi malzemeler de kullanılabilir. Özellikle Manisa bezi gibi yörelere özgü kumaştan da üretilmekteydi.

Argo kullanımı

Peşkir kelimesinin argodaki kullanımı ise tuvalette veya hamamda kurulanma işlerine atıfla yapılır ve "ibrikçi" ifadesi gibi "peşkirci" veya "peşkir tutucu" ifadeleri bu bağlamda hakaretamiz biçimde de kullanılır. Bazı iskambil oyunlarında "el almaz" tabir edilen oyun şeklini ifade için de kullanılır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b Özkoca, Begül; Ölmez, Filiz Nurhan (10 Ekim 2014). "Isparta Müzesi Envanterinde Bulunan Cumhuriyet Dönemine Ait El İşlemeli Peşkirler". ARIŞ (İngilizce) (10): 34-41. doi:10.34242/akmbaris.2019.59. ISSN 1301-255X. 
  2. ^ Sönmez, Kezban; Yılmaz, Hale Avcı (2020). "Konya Etnografya Müzesinde Bulunan İşlemeli Peşkir Örneklerinin Giysi Aksesuar Tasarımlarına Aktarılması". Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 9 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "Urum giysileri" (PDF). 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2017. 
  4. ^ "Hürriyet - Peşkirden kâğıt peçeteye - 24 Mayıs 2006". 28 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2017. 
  5. ^ "Mehmet Yaşin - Rakı, kebapla da balıkla da içilmez". 22 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2017. 
  6. ^ Küçükkurt, Ülkü (2018). "Afyonkarahisar Peşkir Dolamaları". Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2021. 
  7. ^ "Sabah - Peşkir ve nezaket - 11 Ocak 2001". 7 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2017. 
  8. ^ Sökmen, Sultan; Çelik, Betül C. (2018). "Bitlis Etnografya Müzesinde Bulunan Peşkirler Üzerine Bir Araşt". Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergis. 14 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2021. 
  9. ^ Milliyet - "Peşkir" Kadınların Elinde Yeniden Hayat Buluyor - 13 Kasım 2016

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Gana</span> Batı Afrikada bir ülke

Gana ya da resmî adı ile Gana Cumhuriyeti, Afrika kıtasının batısında yer alan bir ülkedir. Ülkenin komşularını Fildişi Sahili, Burkina Faso ve Togo oluştururken, güneyinde Gine Körfezi yer almaktadır. Ülke sınırları içerisinde yer alan zengin maden yataklarının en önemli parçasını oluşturan maden olan altın nedeniyle eski koloni sahibi Birleşik Krallık ülkeye koloni döneminde Altın Sahili ismini vermiştir. Ülkenin en büyük şehri ve başkenti Accra'dır.

<span class="mw-page-title-main">Beypazarı</span> Ankara ilçesi

Beypazarı, Ankara'ya bağlı bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Louvre Müzesi</span> Pariste arkeoloji ve sanat müzesi

Louvre Müzesi, dünyanın en büyük sanat müzesidir. Fransa'nın başkenti Paris'te, Louvre Sarayı'na kurulmuştur. Şehrin içinden geçen Sen Nehri'nin kıyısında yer alır. Tarih öncesi çağlardan, 21. yüzyıla kadar uzanan, oldukça geniş bir koleksiyon yelpazesi vardır. Yaklaşık 35.000 kadar tarihî sanat eseri, 72.735 metrekarelik bir alanda sergilenmektedir. 2017 yılında, 8,1 milyon ziyaretçi oranıyla dünyanın en çok ziyaret edilen sanat müzesi seçilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Ankara</span> Türkiyenin başkenti ve en kalabalık ikinci şehri

Ankara (/ˈaŋkaɾa/), Türkiye'nin başkenti ve Ankara ilinin merkezi olan şehirdir. Coğrafi olarak Türkiye'nin merkezine yakın bir konumda bulunur ve İç Anadolu Bölgesi'nde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Kimono</span> Japonların geleneksel giysisi

Kimono (Japonca: 着物 -, Japonya'nın geleneksel giysisidir. Ki ve mono sözcüklerinden türetilmiştir. Japoncada aslen tüm kıyafetler için kullanılan kimono sözcüğü, sonradan hem kadınlar hem de erkekler tarafından giyilen uzun giysiyi tanımlamak için kullanılmaya başlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ankara Olgunlaşma Enstitüsü</span>

Ankara Olgunlaşma Enstitüsü , iki yıllık eğitim veren, döner sermayeli yaygın eğitim kurumu olarak Ankara'da 1958 yılında açılmış bir okuldur.

<span class="mw-page-title-main">Adana Kuruköprü Anıt Müzesi ve Geleneksel Adana Evi</span>

Kuruköprü Anıt Müzesi ve Geleneksel Adana Evi , Adana il merkezinde bulunan bir etnografya müzesi.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Saray Mozaikleri Müzesi</span> müze

Büyük Saray Mozaikleri Müzesi, İstanbul'da Sultanahmet Meydanı'nındaki Arasta çarşısında yer alan mozaik müzesidir. Müze binası, üzerine Sultanahmet Camii Çarşısı'nın yapıldığı Büyük Saray'ın, tabanı mozaiklerle kaplanmış olan peristil bölümünün kalıntıları üzerine inşa edilmiştir. Peristilin diğer bölümlerine ait mozaikler de bulundukları yerden müze binasına getirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Sini</span> üzerinde (yemek yenebilen büyük, yuvarlak tepsi

Sini, etrafında birçok kişinin oturarak yemek yediği, üstüne yemek sahanları konan, çember şeklinde ince kenarlı sunum kabı.

<span class="mw-page-title-main">Peçete</span>

Peçete; yemek esnasında kıyafetleri korumak veya sonrasında temizlenmek için kullanılan, çoğunlukla dikdörtgen şeklinde, kâğıt veya kumaş parçası.

<span class="mw-page-title-main">El yıkama</span> kişinin ellerini temizleme eylemi

El yıkama ya da el hijyeni: sabun ile birlikte su veya başka bir sıvı kullanarak ya da sıvı kullanmadan; ellerden toprağın, kirin ve mikroorganizmaların temizlenmesi işlemi.

<span class="mw-page-title-main">Mendil</span>

Mendil ya da yağlık, işlevi burun, gözyaşı ve ter silmek, el ve yüz kurulamak olan, genellikle dikdörtgen biçiminde ve cepte taşınabilecek büyüklükte, kumaştan veya yumuşak, ince kâğıttan üretilmiş bez.

<span class="mw-page-title-main">Ruşnik</span>

Ruşnik, yüzyıllardan beri geleneksel olarak kullanılan işlemeli geleneksel bir tür kumaş. Bu kumaş türüne Doğu Slavları tarafından kutsallık atfedilmiştir. Dini ritüeller, düğünler ve cenazeler gibi törensel etkinliklerde sıkça kullanılmaktadır. Her bölgenin, nesilden nesile aktarılan ve etnograflar tarafından inceleme konusuna sahip çeşitli şifreli anlamlar içeren kendi tasarımları ve desenleri vardır.

<span class="mw-page-title-main">Matrona Markeviç</span>

Matrona Syarheyeuna Markeviç, Sovyet Beyaz Rus dokumacı ve süsleme deseni tasarımcısı. Belarus Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bayrağında ve ardından 1995 referandumunda kabul edilen Belarus bayrağında Markeviç'in ruşnik tasarımı kullanıldı.

<span class="mw-page-title-main">Tek kullanımlık</span> birden fazla kez kullanılamayan ürün

Tek kullanımlık ya da tek kullanımlık ürün, tek kullanım için tasarlanmış ve bundan sonra geri dönüşüme giden veya katı atık olarak atılan üründür. Bu terim bazen belirli kullanım süresi belirsiz benzer ürünleri belirli bir süre kullanabilen ürünlerden ayırmak için de kullanılır. "Tek kullanımlık" kelimesi, yaygın olarak kullanılan sarf malzemesi kelimesi ile karıştırılmamalıdır. Örneğin, kaynakçılar değiştirmezden önce bitene kadar kullanıp tükettikleri kaynak elektrodunu, gaz vb. de "sarf malzemesi" olarak tanımlarlar.

<span class="mw-page-title-main">Çankırı Müzesi</span>

Çankırı Müzesi, Türkiye'nin Çankırı ilinde yer alan bir müzedir.

<span class="mw-page-title-main">Dikiş</span>

Dikiş, bir dikiş iğnesi ve ipliği ile yapılan dikiş tekniği kullanarak nesneleri tutturma işidir. Dikiş, Paleolitik çağda ortaya çıkan en eski tekstil sanatlarından biridir. İplik eğirme veya kumaş dokumanın icadından önce arkeologlar, Avrupa ve Asya'daki Taş Devri insanlarının kemik, boynuz veya fildişi dikiş iğneleri ve sinir, katgüt ve damarlar gibi çeşitli hayvan vücut parçalarından yapılmış "iplik" kullanarak kürk ve deri giysiler diktiklerine inanıyorlar.

Al Sadu veya kısaca Sadu, Bedeviler tarafından elle dokunan geometrik şekillerdeki bir nakış şeklini tanımlar. Kuveyt'teki Sadu Evi, Bedevilerin ve Sadu dokumacılığının çıkarlarını korumak için 1980 yılında Al Sadu Derneği tarafından kuruldu.

Valentina Mineyeva, Çuvaş gazeteci, araştırmacı, yazar, Çuvaş halk dokumacısı, halk zanaatkarı, halk sanatının araştırmacısı ve popüleştiricisidir. SSCB Gazeteciler Birliği üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Karacasu Etnografya Müzesi</span> Türkiyenin Aydın ilinin Karacasu ilçesinde müze

Karacasu Etnografya Müzesi, Aydın ilinin Karacasu ilçe merkezinde bulunan, yörenin sosyokültürel tarihi hakkında bilgi veren eserlerin sergilendiği müze.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.