İçeriğe atla

Peçenekçe

Peçenekçe
Dil ailesi
Türk
Dil kodları
ISO 639-3xpc

Peçenekçe, 12. yüzyılda yok olana kadar Peçenekler tarafından konuşulmuş Oğuz grubuna ait olduğu düşünülen ölü bir Türk dilidir. Karadeniz'in kuzeyi, Macaristan ve Balkanlar'da konuşulmuştur.

Peçenekçe herhangi bir yazıt günümüze ulaşmamıştır ve dolayısıyla dili hakkındaki verimiz az sayıdadır.[1]

Kökeni

Gyula Neméth kişi ve yer adlarından yola çıkarak Peçenek dilinin bir Kıpçak dili olduğunu ileri sürmüştür.[1] Kaşgarlı Mahmut Peçenek dilini Bulgarca ve Suvarca ile bir tutar. Ancak Peçeneklere Oğuz boyları arasında yer verir.[2] Kumanlarla aynı dili konuştukları kaydedilmiştir.[3] Bir tüccar olan İbn Yakup, Slav dili konuştuklarını kaydetse de bunun ticaretten kaynaklandığı âşikardır.[4]

Söz Varlığı

Peçenek dilinden günümüze kalan isimler arasında Türk kökenli kelimeler hakimdir.[3] Boyla, çor ve yula unvanlarını kullanmışlardır.[5][6] Bizans kayıtlarında tek bir etimoloji ile açıklanamayan Kangar ismi kaydedilmiştir.[3] Bir diğer kaydedilen özel isim Borotalmat'ın sonundaki -talmat kısmı, Türkçe çevirmen anlamına gelen dilmaç ila karşılaştırılmıştır.[7] Bizans kaynaklarında geçen Almatay, Uvul, Karakul, vb. gibi Türkçe nehir isimlerinin de Hazarca değilse Peçenekçe olması gerekir.[8] 1087 yılında Bizans'a karşı 80.000 kişiden oluşan Peçenek ordusunun başında Çelgü adında bir komutan bulunuyordu.[9] 10. yüzyılda İbn Fadlan Bulgar Emirliği'ne giderken Peçenek ülkesini terk edince Yayık olarak bildiğimiz Cayıh (جَيخ) nehrinden geçtiğini kaydetmişti.[10]

Kaynakça

  1. ^ a b Vörös, Gabor. Peçeneklerin Dili ve Erken Tarihi Üzerinde Notlar (PDF). Budapeşte Üniversitesi Türkoloji Bölümü. 15 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Nisan 2023. 
  2. ^ Atalay, Besim (1939-1941). Divanü lugat-it Türk tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu. 1 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2023. 
  3. ^ a b c Paroń, Aleksander (2021). The Pechenegs: Nomads in the Political and Cultural Landscape of Medieval Europe (İngilizce). 74. Anessi, Thomas tarafından çevrildi. s. 92. 7 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024. 
  4. ^ Paroń, Aleksander. (2021): s. 130
  5. ^ Ayçiçek, Recep. "Peçenekler". Peçenekler. 7 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024. 
  6. ^ Gömeç, Saadettin Yağmur (2022). "Peçenek Türklerinin Ortaya Çıkışı ve Balkanlarda Peçenek Varlığı". 
  7. ^ Paroń, Aleksander. (2021): s. 190
  8. ^ Kurat, A. N. (1937): p. 27
  9. ^ Kurat, A. N. (1937). Peçenek Tarihi. İstanbul: Devlet Basımevi. s. 169. 
  10. ^ Şeşen, Ramazan (2022). İbn Fadlan Seyahatnamesi (2 bas.). Yeditepe Yayınevi. ISBN 978-605-4052-22-6. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ön Bulgarlar</span> İdil ve Tuna nehri bölgelerinde yaşamış Hun kökenli halk

Ön Bulgarlar veya Protobulgarlar, asıl kitlesini Ogur kitlelerinin oluşturduğu, 7. yüzyılda Karadeniz'in kuzeyi ile daha sonra İdil Nehri ve Tuna nehri bölgelerinde de yaşamış, Türkçe konuşan, yarı göçebe Türk kökenli bir halk. Sabir, Uz, Hazar v.b diğer Türk kökenli halklardan kalıntıları da içlerinde barındırmakla birlikte, bazı Fin-Ugor boylarının da Ön Bulgarların içinde yer aldığı bilinmektedir. Ayrıca aralarında Sarmat ve Alan kökenli kitlelerin de var olduğu düşünülmekte. İdil Tatarları ve Çuvaşlar, Ön Bulgarların ya da İdil Ön Bulgarlarınının soyundan gelen torunlarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Yörükler</span> Göçebe Türk topluluğu

Yörükler, göçebe olan, çoğunlukla Anadolu dağlarında ve kısmen Balkan Yarımadası'nda yaşayan Oğuz kökenli bir Türk alt grubudur. Balkanlar'daki Yörükler, Kuzey Makedonya'nın doğu kesimlerinden Bulgaristan, Yunanistan ve Güney Trakya'ya kadar geniş bir alana yayılmıştır. İsimleri, "yürümek" anlamına gelen "yürü" fiilinden türemiştir, yürük olarak da adlandırılırlar. Yörükler, diğer sancaklar gibi bir toprak birimi değil, Osmanlı İmparatorluğu'nun ayrı bir örgüt birimi olan Yörük Sancağına bağlıydı.

<span class="mw-page-title-main">Peçenekler</span> Batı Sibirya kökenli Türkî göçebe etno grup

Peçenekler veya Beçenekler, Göktürk Devleti'nin yıkılmasıyla birlikte ana yurtları olan Batı Sibirya'dan ayrılarak geldikleri Volga ve Ural Nehri arasındaki bölgeyi merkez edip oradan da Kuzey Kafkasya, Karadeniz, Doğu Avrupa ve Balkanlar'a akınlar düzenleyen göçebe Türk halkı.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzlar</span> Güney Moldova ve güneybatı Ukraynanın Türk etnik grubu

Gagavuzlar ya da Gagauzlar, bugünkü Moldova Cumhuriyeti'nde, başta Gagavuzya olmak üzere kuzeydoğu Bulgaristan, Ukrayna, Romanya ve Yunanistan'da yaşayan, çoğunluğu Ortodoks Hristiyan olan bir Türk halkı. Ayrıca Trakyanın yerli halkı Müslüman Gacalların ve Marmara, Batı Karadeniz'in yerli halkı olan Manavların Yörük olmayan katmanının nüfusunun Gagavuzlardan geldiğine inanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Oğuzlar</span> Farklı Türk boylarının birleşerek oluşturduğu Türk toplumu

Oğuzlar Türk dillerinin Oğuz kolunu konuşan bir batı Türk halkıydı. 8. yüzyılda Orta Asya'da Oğuz Yabgu Devleti adında bir konfederasyon kurdular. Oğuz ismi, "kabile" anlamına gelen yaygın bir Türkçe kelimedir. Oğuz isminin kaynağı en güvenilir görüşe göre Türkçe 'ok' isminin Z harfiyle çoğulu olan 'okuz' isminden türediği tezidir. Bizans kaynakları Oğuzlara Uzlar der.

İbn Fadlan, 10. yüzyılda yaşamış bir Arap din bilgini ve gezginidir.

<span class="mw-page-title-main">Kıpçaklar</span> 11.-14. yüzyıllarda Doğu Avrupa, Balkanlar, Batı ve Doğu Anadolu, Kafkasya ve Orta Asyada yaşamış bir Türk halkı

Kıpçaklar veya Kumanlar, eski Türk halklarından biridir. Dilleri Kıpçakça olup üç kol halinde gelişim göstermiş ve daha sonra da Kıpçak dillerine kaynaklık etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Türk tarihi</span> Türk topluluklarının ortak tarihi

Türk tarihi, günümüzdeki Türk halklarının ve yabancı halkların arasında Türk dilini konuşmuş olan Türk topluluklarının ortak tarihidir. Göktürklerden önce var olmuş Türk dili konuşan topluluklar bazı tarihçiler tarafından, Türk tâbiri yerine Ön Türk tabiri ile anılırdı.

<span class="mw-page-title-main">Kumanlar</span> 11.-14. yüzyıllarda Doğu Avrupa, Balkanlar ve Batı Anadoluda yaşamış bir Türk halkı

Kumanlar, 11. yüzyıl ile 14. yüzyıl arasında Doğu Avrupa’da yaşamış bir Türk halkı. Tarihte, Kıpçaklar ile aynı birlik içinde bulunmuş, bu yüzden de zamanla Kıpçaklar ile birlikte anılmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Manavlar</span> çoğunlukla Doğu Marmara ve Güney Marmarada yaşayan yerleşik yerli Türk halkı

Manavlar, Manav Türkmenleri veya Manav Türkleri; kuzeybatı Anadolu'da yaşayan Hanefi Sünni yerleşik Türk Halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kınık, İvrindi</span>

Kınık, Balıkesir ilinin İvrindi ilçesine bağlı bir mahalledir.

Uz Hanlığı, 11. yüzyılda kurulan bir Türk hanlığıdır.

<span class="mw-page-title-main">Ogur öbeği</span>

Ogur grubu, Oğur grubu, Ogur öbeği, Oğur öbeği, Ön Bulgar grubu, Lir Türkçesi, Hun-Bulgarca ya da R-Türkçesi Türkî diller ailesinin bir koludur. Bu grubun günümüzde tek hayatta kalmış olan dili, yaklaşık iki milyon kişinin konuştuğu Çuvaşçadır. Gruba ait tarihi bir dil olan Ön Bulgarca bugün ölü dillerdendir.

<span class="mw-page-title-main">İdil Bulgar Devleti</span> 7. yüzyılda kurulmuş bir Türki devleti

İdil Bulgar Devleti, 9. yüzyılda kurulmuş bir Türk Devleti. Büyük Bulgarya Hanlığı'nın Hazarlar tarafından dağıtılıp Ön Bulgarlar halkının bölünmesinden sonra meydana gelmiştir ve 13. yüzyılda Moğollar devleti yıkıncaya kadar ayakta kalmayı başaran bir devlet olmuştur. İslamiyeti kabul eden ilk müslüman Türk devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Hazar Kağanlığı</span> Musevi Türk devleti

Hazar Kağanlığı ya da kısaca Hazarlar, 7. ve 11. yüzyıllar arasında; Hazar Denizi'nin çevresinde; Van Gölü'nden, Karadeniz kıyılarından, Kiev'e; Aral Gölü'nden, Macaristan'a kadar olan geniş topraklarda hüküm sürmüş, Doğu Avrupa'da yerleşik bir Türk devletidir. Hazar kelimesi, gez(mek) anlamına gelen kaz- kökünden türemiştir. Ka-zar; gezer yani serbest dolaşan, bir yere bağlı olmayan anlamına gelmektedir. Hudūd al-'Ālam adlı esere göre, Hazar kağanları Ansa' sülalesindendir ve Orta Asya'dan gelmişlerdir. Hazarların bir süre Büyük Hun Devleti'ne bağlı kavimler arasında bulunmuş olmaları ihtimali vardır. 586'dan sonraki Bizans kaynaklarında Hazarlar, "Türkler" olarak geçmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Belencer</span>

Belencer, Kuzey Kafkasya'nın Dağıstan bölgesinde, Derbent ile Semender şehirleri arasında yer alan yer alan ve Sulak Nehri'nin aşağısında bulunan Orta Çağ şehri ve boyu. 8. yüzyıla kadar Hazar Kağanlığı'na başkentlik yapan şehir, Arap saldırılarından sonra önemini kaybetti. En son 10. yüzyılda İdil Bulgar Hanlığını oluşturan boylardan biriydi.

Gacallar ya da Müslüman Gagavuzlar; asıl Gacallar Balkanlar'da kuzeydoğu Bulgaristan'ın Deliorman bölgesinde ve çevresinde, sanal Gacallar ise Türkiye'nin Doğu Trakya bölgesinde yaşayan bir Türk topluluğudur.

<span class="mw-page-title-main">Beroia Muharebesi</span>

Beroia Muharebesi, Peçenek ile imparator II. İoannis komutasındaki Bizans İmparatorluğu arasında 1122 yılında günümüz Bulgaristan'da bulunan Beroia'da gerçekleşmiş mücadeledir. Bizans ordusu savaşı kazanarak Peçeneklerin ayrı ve bağımsız bir halk olarak ortadan kaybolmasına yol açmışlardır.

Türk dili tarihi, çivi yazılı Sümerce tabletlerdeki alıntı kelimeler şeklinde bilinen ilk örneklerine rastlanan, coğrafya olarak Moğolistan ve Çin içlerinden Avrupa’nın ortalarına, Sibirya’dan Hindistan ve Kuzey Afrika sahasına kadar yayılmış olan Türk dilinin tarihidir. Günümüzde Asya ve Avrupa kıtalarında konuşulan ve yazılan Türk yazı dilleri ve bunların ağızlarının tarihî süreçlerini kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Türk göçleri</span>

Türk göçleri, Türk boylarının ve Türk dillerinin 6. ve 11. yüzyıllar arasında Avrasya'daki yayılma sürecini ifade etmektedir.