Pazar, Rize
| Pazar | |
|---|---|
 | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Rize |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Mustafa Akın |
| • Belediye başkanı | Neşet Çakır (CHP) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 110 km² |
| Rakım | 50 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 31.527 |
| • Kır | - |
| • Şehir | - |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 53300 |
| İl alan kodu | 464 |
| İl plaka kodu | 53 |
Resmî site www.pazar.gov.tr | |
Pazar (Lazca: Atina), Karadeniz bölgesindeki Rize'nin bir ilçesidir. Rize'nin 37 km doğusundadır.
Tarih
MÖ 64 yılında Pompeius tarafından Athenae adıyla kurulmuştur. İlçenin eski ismi Yunanca bir sözcüktür; akıl güzellik ve hikmet anlamına gelmektedir. William Edward David Allen'a göre, Athenae sözcüğü Lazca ve Gürcücede "gölgeli" anlamına gelen kelimenin Yunancaya uyarlanmış halidir.[3] 1888 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre, Atina kazasında halk pagan tanrısı “Antas"a tapıyordu ve kasabanın adı da bu pagan tanrısından gelir. Bu tarihte Trabzon vilayetinin Trabzon sancağına bağlı olan Atina'nın nüfusu 2.313 hane ve 37.279 kişi olarak kaydedilmiştir. Kazanın ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanıyordu. Buğday, arpa, mısır, pirinç, fasulye, fındık ve keten tarımı yapılıyordu. Rençberlikle uğraşan halkın dışında ticaret ve esnaf erbabı da vardı. Denizde yunus avcılığı yapılıyor ve yakalanan yunusların yağı çıkarılarak dışarıya satılıyordu. Hayvancılık sığır, koyun ve keçi yetiştiriciliğine dayanıyordu. Atina kasabasında cuma günleri pazar kuruluyordu. Atina, keten ve yünden dokunan şalıyla da ünlüydü. Irmaklarda yakalanan alabalıktan havyar çıkarılıyordu.[4]
İlçenin adı 1928 tarihli Osmanlıca köy listesine Atina olarak geçer. Adı kısa bir süre sonra "Pazar" olarak değiştirilmiştir.[5][6] Nitekim 1935 yılı genel nüfus sayımında Pazar olarak kaydedilmiştir.[7]
Coğrafya
Pazar, yüksek iç dağlarla kıyılara paralel uzanan bir Karadeniz sahil şerididir. Bu sahil, sıcak yazlarıyla ılıman bir iklime sahiptir. (22 °C Ağustos'ta) ve serin kışlarıyla (7 °C Ocakta, kıyıda nadiren kar yağar), ancak çok ıslak ve nemlidir, yazın başlangıcından ayrı olarak (Nisan–Mayıs–Haziran) yıl boyunca yoğun yağışlıdır. Yılda ortalama 50 gün güneşli geçer. Karadeniz rüzgarı sonbaharda soğuk, yazın ise ıslak ve nemlidir.[]
Pazar Deresi da dahil olmak üzere Karadeniz dağlarından gelen yağmur suyu ve kar erimi ile oluşan birçok akışla bölgeye daha fazla su gelir. Pazar, yüksek otlak alanlarında yaz otlatma de dahil olmak üzere otlak arazisine (yayla) sahiptir. Daha yüksek rakımlarda ağaç dikmek daha zordur.[]
Dağlar
İlçenin en yüksek dağı 3737 metre yüksekliğiyle güneydeki Kaçkar dağıdır. Diğer önemli yükseltiler Verçenik, Altıparmak ve Hipot'tur. Bu dağlar arasında yollar patikadan ibarettir. Kaçkar dağının üzerinde sürekli "buzul" vardır.
Yaylalar
İlçede yaylacılık doğal şartların sonucu olarak asırlardır sürdürülen ekonomik bir faaliyettir. Özellikle orta kesim ile kıyı kesiminde yer alan bazı köylerin sakinleri yaz aylarında hayvan otlatmak ve ürünlerini saklamak amacıyla Fırtına Deresi'nin yukarı çığırında yer alan yaylalara gitmektedirler.
Kıyılar
Dağlar kıyıya paralel uzandığından düz, tabiî ve kuytu limanlardan mahrum olan boyuna kıyılar sınıfındandır.
Akarsular
Bütün akarsular "Daimi" akarsular olup, geçtikleri yerler fazla eğimli ve rejimleri düzensizdir. Yıl boyu fazla çekilme göstermez, yağmurlarla birlikte dağlarda kar suları da eklendiğinde kabarırlar. İlçe topraklarının büyük bir kısmını içine alan Pazar Deresi, dar, fakat derin bir vadi içinde akar. Güney-Kuzey yönünde akan doğudaki Fırtına Deresi ilçenin doğu sınırını oluşturur. Çakalkaya Tepesinden doğarak ilçeyi ikiye böldükten sonra denize dökülen Pazar deresinden başka Merdivenli bölgesinden denize dökülen Melyat Deresi vardır.
Ekonomi
İlçe ekonomisinde en büyük payı çay alır. Bunun yanında balıkçılık ticaret, sanayi, bankacılık ve tarımda ekonomik kaynak yaratıcı işler olarak yapılmaktadır. Çayın halkın geçiminde bu kadar önemli olması yöredeki az kireçli toprağın bu bitki için ideal olmasından kaynaklanmaktadır.[]
Aynı zamanda Pazar ilçesinde balıkçılık, ticaret ve hafif sanayi (çay işleme) tesisi bulunur. Çay, 1944 yılında ilçede dikilmiş ve şu anda mahsulü işlemek için Pazar'da üç fabrika bulunmaktadır. Pazar'daki ekilebilir arazinin %65'i çay yetiştirmek için kullanılır. Çay dikimine başlanmadan önce, turunçgiller ve elmalar yetiştirilmiştir. Bölge sakinlerinin sebze ve kümes hayvanlarını yetiştirdikleri aile bahçelerindeki ağaçlar dışında, tütün, mısır, patates ve fasulye gibi bitkilerin ekimi için küçük alanlar vardır.[]
Çay
1944 yılında Hisarlı, Örnek, Merdivenli, Kuzayca, Sivrikale ve Subaşı köylerindeki 50,5 dekarlık alanın "Çay Bahçesi" olarak ayrılmasıyla başlayan çay tarımı ilçede tarımda yeni bir sayfa açılmasını sağlamıştır. 1945 yılında Güney ve Tektaş köylerinde de başlayan çaycılık günümüzde tarımın tek ürüne "Uzmanlaşma" gelmesini yaratmıştır. 1980'de 4.073 dekarlık dikim alanı ile %11,2'lik bir paya sahip durum da olan ilçe Rize Merkez ve Çayeli dışında "En büyük çay alanlarına" sahipti. Hektarda 9.449 kilo verim ile merkezden sonra 2. durumda olan ilçenin çay üretimindeki payı %10.8 düzeyindedir. İlin en eski çay bahçelerine sahip olan ilçede tekniğe uygun koşullarda işlenmeye de önem verilmektedir. Bunun için çay teknolojisinin her evresinde teknik ve ekonomik gereksinim karşılanması ve tekdüze bir uygulamanın gerçekleştirilmemesi gerektiği ifade edilmekte ve işleme evreleri şöyle sıralanmaktadır:
- Soldurma
- Kıvırma
- Fermantasyon
- Kurutma
- Tasnif
- Ambalaj
Çay fabrikaları
Kirazlık Çay Fabrikası
Kirazlık Çay Fabrikası, 1939 yılında elma kurutma ve konserve fabrikası olarak kullanılan tesisi 1955 yılında çay işleme atölyesine dönüştürülmüştür. 1979 yılında ise üretim kapasitesi artırılarak bağımsız bir fabrika haline gelmiştir. 1984'te de "Kirazlık Çay fabrikası" adıyla modernize edilerek hizmete açılmıştır. Çay üretimi günlük 140 tondur. Fabrikaya bağlı köy sayısı: 16, çaylık alan: 18.000 dekar, Üretici Sayısı ise 4.885'tir.
Pazar Çay Fabrikası
Çay üretiminin artması sonucu atölye biçiminde varlığını sürdürürken, Kirazlık Çay Fabrikasının yetersiz kalışı yüzünden 1973 yılında kurulmuştur. Rize-Hopa karayolu üzerindeki fabrikanın günlük çay işleme kapasitesi 140 tondur. Fabrikaya bağlı köy sayısı: 31, Çaylık alanı: 21.523 dekar, Üretici Sayısı ise 6.510'dür.
Melyat Çay Fabrikası
Pazar'ın batısında Rize karayolu üzerinde 1979 yılında yapımına başlanmış ve 1983 yılında üretime geçmiştir. Günlük çay işleme kapasitesi 140 tondur. Fabrikaya bağlı köy sayısı: 23, Çaylık alan: 21.000 dekar, üretici sayısı ise 6.510'dür.
Taşlıdere Çay Fabrikası
Pazar - Hemşin Karayolu'nun 3. kilometresinde bulunmaktadır. Haziran 2017 tarihinde faaliyete geçmiştir. Günlük çay işleme kapasitesi yaklaşık 140 tondur.
Tarım
Bağ-bahçe
Kıyıda oldukça verimli olan toprak iç kesimlere gidildikçe bu özelliği kaybeder. yağışın bol, arazinin ise % 80-90 engebeli oluşu yüzünden ekonomik değerde tarım ürünleri yetiştiriciliğin yapılamadığı ilçede 5100 çiftçi ailesi vardır. Tarım kesiminin uğraş konularına göre dağılımı ise şöyledir:[]
- Çay tarımı: % 65
- Hayvancılık: % 20
- Tarla ziraatı: % 8
- Tütüncülük: % 4
- Bağ-Bahçe ziraatı: % 3
İlçe ekonomisinde en büyük payı çayın alması yüzünden tarla ziraatı ve bağ-bahçecilik çok küçük alanlarda, aile ihtiyacının karşılanma ihtiyacına yönelik yapılmaktadır. Cumhuriyetin ilk dönemlerinde ilçede büyük alan kaplayan mandalina ve portakal bahçeleri ile elmalık günümüzde çok azalmıştır. 1939 yılında ürünlerinin değerlendirilmesi için kurulan elma kurutma ve konserve fabrikası da ha sonra çayın devreye girmesiyle ekonomik olarak devreden çıkmıştır. 10-15 yıl gibi uzun sürede meyve vermeye başlayan ve şeker oranının düşük olma özelliğine sahip bulunan Laz elma (Demir elma) gibi "İzebella" adı ile anılan kokulu siyah üzümler iklim şartları yüzünden zamanında olgunlaşamamaktadır.[]
Günümüzde bağcılık çaylık alanların yanında, armut ve elma ağaçları ile birlikte aile ihtiyacı için sürdürülmektedir. Trabzon hurması olarak adlandırılan meyve ise konserve ve pekmez yapılmak üzere Erzurum'a yollanmaktadır.[]
Tarla
Tarla ziraatına ayrılan 2.000 hektarlık alanda mısır, fasulye ve patates ekilmektedir.[]
Mısır: İlçenin çaydan sonra gelen en önemli bitkisidir. Eskiden çok geniş alanlarda ekimi yapılırken günümüzde sadece 450 hektarlık bir alanda üretilmektedir.
Fasulye: Genellikle bahçe kenarlarında yetiştirilir, toplam ekim alanı 20 dekarla sınırlıdır.
Hayvancılık
Arazinin engebeli, çayır ve mer'anın az olduğu, çay bahçeleri nedeniyle yem bitkilerinin ekilmemesi yüzünden hayvancılık "ahır hayvancılığı" şeklinde yapılmaktadır. Kıyı kesimlerdeki bu durumun aksine yüksek yerleşimlerde hayvancılık asıl uğraş olarak dikkat çekmektedir. Kıyı kesimde az sayıda aile kendi süt ihtiyacını karşılamak amacıyla Jersey inek türü beslemektedir. Hayvansal ürünü satmak amacıyla yetiştiren aile sayısı oldukça azdır. Hayvancılık yapanlar yem ihtiyacını Doğu Anadolu Bölgesinden ot getirerek ya da suni yem alarak karşılamaktadır. Koyun ve keçi ise çaylık alanlarda hiç bakılmakta, yüksek alanlardaki yayla ve mer'alarda ise küçük sürüler halinde görülmektedir. İlçenin et ihtiyacının %85'i Doğu Anadolu Bölgesinden karşılanmaktadır.[]
İlçe tarım müdürlüğünün kuluçka makinelerinde üretilen ve vatandaşa maliyetine verilen civcivler ise aile ihtiyacının karşılanması için yetiştirilmektedir. Bazı aileler tarafından küçük işletmeler tarafından sürdürülen tavukçuluk da yöre ihtiyacını karşılamaktan uzaktır. Gerek mahalle, gerekse köy yollarının yapılması yüzünden eskiden taşımacılıkta kullanılan at ve katır yetiştiriciliği de ortadan kalkmıştır. sahil kesiminde rutubetin çok olması yüzünden iç kısımlardaki dağlık ve yaylalık alanlarda yapılan arıcılık 3600 civarında fenni ve iptidai kovanla sürdürülmektedir.[]
Ormancılık
Pazar Orman İşletme Müdürlüğü 1967 yılında kurulmuştur. Bünyesinde oluşturduğu Orman İşletme Şeflikleri ile çalışmalarını sürdüren müdürlüğün sorumlu olduğu alan 198,673,5 hektardır. 8171,5 hektarlık alandaki ladin, göknar, kayın, kızılağaç ve diğer türlerden oluşan ormanarın bakımını sürdüren işletme 56.702,2 hektarlık alanda ağaçlandırma, 2.072 hektar alanda da temsil çalışması sürdürmektedir.[]
Ormanlık alanların çok sarp ve engebeli, yağışların ise sürekli ve çok olması yüzünden ağaçlandırma çalışmaları istenene düzeyde sürdürülememektedir. Planlanan orman içi yolarlı da olumsuzlukların çokluğu yüzünden planlandığı şekilde gerçekleştirilememektedir. Ormanlık alanlarda halkın "Komar" olarak adlandırdığı ormangülü bitkisi topluluk olarak bulunmaktadır.[]
Tütüncülük
İlçede biri kokulu kıyım tütünü diğeri puro tütünü olmak üzere iki tür tütün yetiştirilmektedir. Puro tütünü Pazar adıyla anılan puroların yapımında kullanılmaktaydı.[8] Puro tütünü ilk kez 1950'li yıllarda Küba'dan getirilmiştir. Toprak yapısı gereği yalnızca 26 köyde ekimine izin verilmiştir. Puro tütününü diğer tütünlerden ayıran en büyük özellik yapraklarının 1 metre civarında oluşudur. Diğer tütünler gibi kıyılmayan bu tütün "iç sargılık", "Dış sargılık" ve "Dolguluk" olarak üç aşamada kullanılır. Puro tütünün 1991'de 139 üreticisi vardı ve yıllık 8590 kg üretilmişti. 1999'da ise üretici sayısı 3'e, üretim miktarı 139 kilograma düşmüştü.[9]
İlçede kurulan fideliklerde tütün fideleri yetiştirilerek çiftçi ihtiyacı karşılanmaktadır. Günümüzde puro tütünü üretimi azalmış, bunun yerini çay üretimi almıştır.[]
Balıkçılık
İlçenin gelir getiren kaynaklarından biri de balıkçılıktır.
Ticaret ve sanayi
Eskiden beri oldukça canlı olan ticarette en büyük payı çay alırken bunu deri ve kereste izlemektedir. İlçe adının "Pazar" oluşu da ticaretin odak noktası olmasından gelmektedir.[]
Her türlü bakkaliye, manifatura, tuhafiye, kavafiye, züccaciye, mensucat yanında sebze-meyve ve ot ilçe dışından getirilmektedir. Yöre insanının en önemli ihtiyacını karşılayan çay makası, teleferik, yayık makinesi gibi küçük sanayi ürünleri ilçede yapılıp kullanılmakta, çevre ilçelere de yollanmaktadır. Ayrıca mobilyacılık gelişmiştir.[]
Kültür
Yaşam
Etnik köken olarak Hemşinliler ve Lazlar vardır. Yaygın olarak Lazca ve Türkçe konuşulur. Ulus-devlet politikaları sebebiyle Lazca yok olma tehlikesi altındadır.[] İlçenin en belirgin yanı dış çevreyle sürekli ve yoğun ilişkidir. Yörede "gurbetçilik" denen göç olgusu çeşitli biçimlerde etkinliğini sürdürmektedir.[]
Giyim
İlçe insanını geleneksel giyim, kuşamında Lazlığın etkisi belirgindir. Daha çok içlik "fanila" gibi iç giysilerde kullanılan Rize bezi" ve keten dokumaları yöreye özgüdür. Başlıklar, iklim koşullarına göre biçimlenmektedir ve rüzgara karşı başı korumak için kullanılır. Kadın giyiminde, çarşaf kalktıktan sonra aynı örtünme biçimi atkı ya da peştamalle sürdürülmüştür. Entariler oldukça uzun ve bol dikimlidir. Keşan ve Peştamal; desen biçiminde bir parça bele sarılır, diğeri başa alınır.[]
Sanat
Geçmişte ilçede dokumacılık önemli bir yer tutardı. Sepet, sandalye örücülüğü gelişmişti. En gelişmiş dokuma türü bezdi. Kenevir ipliğinden dokunan bezler iç çamaşırı yapımında kullanılırdı. Sepet ve sandalye örücülüğü günümüzde de sürdürülmektedir. Sepetlerin el sepeti, Gamal-kaşıklık gibi türleri vardır. Meyve sepeti incedir, uzundur, koni biçimindedir. "Gamal" ise daha çok Trabzon da yaygın olmasına karşın ilçe insanı tarafından genellikle kola takılarak taşınır. Yavuz, Tütüncüler köylerinde örgü koltuk, sandalye ve iskemle yapımı yaygındır. Bu sandalyelerin örgülerinde mısır kosanı yaprağı ya da sarmaşık, ayaklarında fındık dalları kullanılır.[]
Nüfus
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1927[10] | 41.549 | 521 | 41.028 |
| 1935[11] | 48.457 | 1.849 | 46.608 |
| 1940[12] | 52.353 | 1.904 | 50.449 |
| 1945[13] | 51.483 | 1.823 | 49.660 |
| 1950[14] | 54.500 | 1.970 | 52.530 |
| 1955[15][a] | 30.545 | 4.180 | 26.365 |
| 1960[16] | 34.115 | 4.846 | 29.269 |
| 1965[17] | 37.474 | 5.859 | 31.615 |
| 1970[18] | 43.981 | 7.687 | 36.294 |
| 1975[19] | 44.717 | 8.856 | 35.861 |
| 1980[20] | 47.950 | 10.206 | 37.744 |
| 1985[21] | 47.101 | 11.140 | 35.961 |
| 1990[22][b] | 37.241 | 11.068 | 26.173 |
| 2000[23] | 32.215 | 14.682 | 17.533 |
| 2007[24] | 30.764 | 16.636 | 14.128 |
| 2008[25] | 30.203 | 15.922 | 14.281 |
| 2009[26] | 30.307 | 15.328 | 14.979 |
| 2010[27] | 30.235 | 15.489 | 14.746 |
| 2011[28] | 30.473 | 15.698 | 14.775 |
| 2012[29] | 30.471 | 15.892 | 14.579 |
| 2013[30] | 30.509 | 15.032 | 15.477 |
| 2014[31] | 30.824 | 17.662 | 13.162 |
| 2015[32] | 30.534 | 16.457 | 14.077 |
| 2016[32] | 30.461 | 16.335 | 14.126 |
| 2017[32] | 30.463 | 16.341 | 14.122 |
| 2018[32] | 31.527 | 16.304 | 15.223 |
| 2019[32] | 31.395 | 17.100 | 14.295 |
| 2020[32] | 31.746 | 17.663 | 14.083 |
Politika
Yerel seçimler
| Pazar Belediye Başkanları ve Partileri[33] | |
|---|---|
| Dönem | Belediye Başkanı |
| 1921-1923 | Mısırlı Osman Efendi |
| 1923-1924 | Fevzi Telatar |
| 1924-1933 | Ziya Telatar |
| 1933-1934 | Münir Telatar |
| 1934-1934 | M. Ali Kepenek |
| 1934-1935 | Cemil Basa |
| 1935-1938 | Hakkı Kalyoncu |
| 1938-1950 | İ. Hakkı Telatar |
| 1950-1950 | Necmi Turan |
| 1950-1954 | Bahri Vardal |
| 1954-1960 | Macit Basa |
| 1960-1961 | Muzaffer Osmanağaoğlu |
| 1961-1963 | Tahsin Bilgen |
| 1963-1973 | Macit Basa (YTP, Bağımsız) |
| 1973-1980 | Başar Telatar (CHP) |
| 1980-1981 | Osman Bingöl |
| 1981-1983 | Haydar Şen |
| 1983-1984 | Hızır Ali Telatar |
| 1984-1989 | Ergin Yangın (ANAP) |
| 1989-1994 | Abdülhamit Saymaz (SHP) |
| 1994-1999 | Ergin Yangın (ANAP) |
| 1999-2004 | Naci Atabey (ANAP) |
| 2004-2009 | Hikmet Hatırnaz (CHP) |
| 2009-2024 | Ahmet Basa (AKP) |
| 2024- | Neşet Çakır (CHP) |
İklim
Pazar'da okyanusal iklim (Köppen: Cfb) görülmektedir.
 Pazar iklimi  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 6,7 | 7,0 | 8,1 | 11,8 | 15,5 | 19,5 | 21,7 | 21,8 | 19,3 | 15,6 | 12,2 | 8,6 | 14,0 |
| Ortalama yağış (mm) | 197 | 144 | 119 | 84 | 80 | 141 | 121 | 156 | 201 | 250 | 217 | 225 | 161,3 |
| Kaynak: Climate-Data.org[34] | |||||||||||||
Notlar
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2012.
- ^ "Rize/Pazar ilçesi eski ve yeni yerisimleri". lazca.org. 31 Mayıs 2013. 24 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2024.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 13. cilt, s. 639-643. ISBN 9789157871117.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 619.
- ^ Belediyesi, Pazar. "İlçemiz Hakkında". www.pazar.bel.tr. 16 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2019.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (1937). "1935 Genel Nüfus Sayımı: Köyler Nüfusu" (PDF). mku.edu.tr. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Yalçın, Osman (1969). Vilâyetlerimiz serisi, 5. cilt. Özyürek Yayınevi. s. 46. 16 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2021.
- ^ Öztürk, Özhan (2005). Karadeniz: ansiklopedik sözlük, 2. cilt. Heyamola Yayınları. s. 942. ISBN 9756121009. 16 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2021.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Pazar Nüfusu - Rize". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Rize Pazar Nüfusu". nufusune.com.
- ^ "Eski Başkanlar, Pazar". 6 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022.
- ^ "Climate: Pazar". Climate-Data.org. 9 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2014.
Dış bağlantılar
- T.C.Rize Valiliği19 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Rize belediyesi22 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
