Pavel Dıbenko

Pavel Yefimoviç Dıbenko (Rusça: Павел Ефимович Дыбенко, Ukraynaca: Павло Юхимович Дибенко Pavlo Yuhımovıç Dıbenko) (16 Şubat 1889 - 29 Temmuz 1938) Rus devrimci ve Bolşevik bahriyeli. İlk Sovyet hükûmeti olan Sovnarkom'da yer almıştır.

Dıbenko günümüzde Rusya Federasyonu sınırları içindeki Bryansk şehrine bağlı Lyudkov köyünde Ukrayna asıllı bir köylü ailenin çocuğu olarak dünyaya gelir. Temel eğitimini bu köyde alır. 1907 yılından itibaren Bolşeviklere katılır. Devlet memuru göreviyle bir süre çalışsa da güvenilmez bulunarak işten çıkartılır. Riga'ya geçer ve limanda hamal olarak çalışır. Askere alınma döneminde kaçmaya çalışsa da yakalanarak zorla askere alınır.

Kasım 1911'de Baltık Donanmasına katılır. İlk altı ayda mahkûm gemisi olarak kullanılan Dvina'da kalır.^[1] 1912 yılında artık Bolşeviklerin önde gelen üyelerindendir. I. Dünya Savaşı sırasında 1915 yılında İmparator II. Paul savaş gemisindeki ayaklanmaya katılır. Ayaklanmanın başarısız olmasından sonra altı ay hapis yatar ve Almanya'ya karşı savaşmak için Doğu Cephesine er olarak gönderilir. Burada yine savaş karşıtı propaganda yapmaktan tutuklanır ve altı ay hapse mahkûm edilir.

1917 Şubat Devrimi ile birlikte Çarlık rejiminin devrilmesiyle beraber yeniden Baltık Donanmasına döner. Burada savaş karşıtı hareketin lideri konumuna yükselir. Temmuz Günleri sırasında Petrograd'dadır. Dıbenko, Ekim Devrimi sırasında başkent Sankt-Peterburg'da iktidarın alınmasını sağlayan Kızıl Muhafızların çoğunluğunu oluşturan bahriyelilerin komutanı konumundadır. Kızıl Muhafızlar Geçici Hükümete karşı Kışlık Saray saldırısında ön saflarda yer alır. Bolşeviklerin iktidarı almasından sonra kurulan ilk Sovyet hükûmeti olan Sovnarkom'da Denizcilik İşleri Halk Komiseri olarak atanır.

Lenin başkanlığındaki Sovnarkom hükûmetinin ilk icraatlarından birisi Barış Kararnamesidir. Bu kararla birlikte Rusya I. Dünya Savaşından çekiliyor ve savaştaki taraflarla derhal barış görüşmelerine başlayacağını kamuoyuna açıklıyordu. Almanya ile savaş halinde olan Rus Ordusu terhis edilecek ve ülke savunması yeniden oluşturulan Kızılordu tarafından gerçekleştirilecektir. Ateşkes görüşmeleri sürmesine rağmen Alman Orduları karşılarında bir direnç olmadığından barış antlaşmasına kadar ilerlemek ve olabildiğince çok arazi ele geçirmek ister ve Petrograd'a yaklaşır. Şehri savunmakla Dıbenko ve bahriyelileri görevlendirilse de Dıbenko başarısız olacaktır. Muharebenin olduğu 23 Şubat 1918 günü Kızılordu'nın doğum günü olarak kutlanacaktır. Moskova'ya geri çağrılır. Muharebeden sonra Mart ayında Brest Litovsk Antlaşması imzalanır.^[2] Nisan 1918'de Sovnarkom'daki görevinden alınır, parti üyeliğini kaybeder ve korkaklık suçlamasıyla askeri mahkemeye çıkartılır. Mahkeme resmi bir askeri eğitim görmediği ve subay olmadığı gerekçesiyle Dıbenko'yu suçlu bulmayacaktır. Brest Litovsk Antlaşmasına karşı çıkan ve bahriyelileri buna karşı örgütleyen Dıbenko tutuklanır. Ancak kızgın bahriyelilerin tehditleri ve eşi Aleksandra Kollontay'ın çabaları sonucu serbest bırakılacaktır.^[3]

Brest Litovsk Antlaşmasının imzalanmasından sonra Bolşeviklerle Ekim Devriminiden sonra ittifak içinde olan Sol SR'lar hükûmetten çekilir. Nisan 1918'de artık Sovnarkom üyesi olmayan Dıbenko ve Kollontay Samara'ya geçer. Samara bu dönemde Bolşevikler karşıtlarının merkezi konumundadır. Özellikle Kurucu Meclisin kapatılmasından sonra SR'lar bölgeye gelmeye başlar.^[4] Dıbenko bu dönemde Lenin'i Alman ajanı olmakla suçlayan yazılar yazacaktır. Buna rağmen Dıbenko 15 Mayıs 1918 günü Moskova'ya döner. Yargılandığı mahkemede bir daha siyasete bulaşmaması kaydıyla affedilir. Dıbenko Moskova'dan ayrılır ve Baltık Donanması bahriyelilerinden olabildiğince uzakta yarbay rütbesiyle Rusya-Ukrayna sınırındaki bir birliğe Lenin tarafından atanır. Ukrayna Alman Ordusu işgali altında olduğu için bölgede durum çok karışıktır.

İç savaşın yoğunlaştığı 1918 yılı kış aylarında Dıbenko'ya bağlı birlikler Rusya – Ukrayna sınırındaki Harkiv yakınlarda bazı köyleri ele geçirir. Buradaki yerel kuvvetlerle, anarşistlerce ve Sol SR'larla ittifak yapmak istese de bu güçler Ukrayna'nın bağımsızlığını istediği için ortak hareket edilemez. 1919 yılının başında Dıbenko generalliğe terfi edilir ve Ukrayna'ya ilerleyen Kızılordu kuvvetlerinin komutanlığına getirilir. Komutası altında 10 bin asker ve anarşist lider Nestor Mahno'ya ait birlikler bulunuyordu. Bolşevikler etnik Ukraynalı Dıbenko sayesinde Kızılordunun Ukrayna'yı işgal ettiği suçlamalarını bertaraf etmeyi düşünürler. 1919 Baharında Dıbenko Ukrayna'da Bolşevik karşıtı tüm kuvvetleri yenmiş durumdadır.

Nisan 1919'da Dıbenko üstlerinden gelen emirleri dinlemeyerek kuvvetlerini doğu Ukrayna'daki Donbas bölgesine kaydırmaktansa Kırım'ı ele geçirir. Dıbenko'nun verilen emri yerine getirmemesi sonucu Beyaz Ordu birlikleri Donbas'ı ala cak ve sonrasında da Ağustos - Aralık 1919 arasında da tüm Ukrayna'yı fethecektir. Dıbenko “Kırım Sovyeti Ordusu” adı altında oluşturduğu 9 bin kişilik silahlı kuvvetiyle Ukrayna Cephesinden ayrılır. Burada Kırım Sovyet Sosyalist Cumhuriyetini ilan eden Dıbenko, Lenin'in kardeşi Dmitri Ulyanov'u başbakan olması için çağırırı. Kollontay da ona katılır. Kendisi de Donanma ve Savaş Bakanlığını görevini alır. Dıbenko'nun Kırım'da kurduğu düzen Dibenkizm olarak adlandırılır. Dibenkizm; anarşi, tiranlık ve haydutluk ile eşanlamlı olarak kullanılır. Kızılordu komutanı Leon Troçki tüm Kırım Ordusunun Dibenkizme bulaştığını söyleyecek ve bu birliklere yardımı kesecektir. Dıbenko bölgedeki iktidarı sırasında etnik azınlıklara karşı saldırılarda bulunacaktır. Kırım Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti uzun ömürlü olmaz. Bölge Beyaz Ordu komutanı Anton Denikin tarafından işgal edilir. Ordusunu kaybeden Dıbenko Ukrayna'ya kaçar. Bazı askerleri anarşist lider Nestor Mahno'ya katılacak, bazıları da bölgede cephe gerisinde partizanlık yapacaktır. 1919 Eylül ayında yeniden Moskova'dadır. Kızılordu Akademisine girer. Bir ay eğitim gördükten sonra Tsaritsyn'e yaklaşan Beyaz Ordu'ya karşı cepheye gönderilir. Mart 1920'de Kafakasya Süvari Birliğine atanır. Ancak muharebelerde başarısız olacak ve Moskova'ya geri çağrılacaktır.

Mart 1921'de Mihail Tuhaçevski komutasındaki birliklerle Kronstadt Ayaklanmasının bastırılmasında yer alır. Ayrıca bu dönemde çıkan Tambov Ayaklanması'nın bastırılmasında da görev yapar. Başarılarından dolayı Kızıl Bayrak Nişanı ile üç kez ödüllendirilir. Dıbenko devrim öncesinde ve sırasında yaşadıklarına dair çok sayıda eser yazar. Kitaplarındaki yüksek kalite onun gibi eğitim seviyesi düşük birisinin gerçek yazar olmadığına dair şüphelere yol açmıştır.^[5] 1922 yılında Genelkurmay Askerî Akademisini bitirir. Bu dönemde Kollontay ile ayrılacaklardır. Dıbenko ayrılık yüzünden intihara kalkışır, Kollontay ise ondan uzaklaşabilmek için yurtdışı elçilik görevi talep ederek ülke dışına çıkar. Dıbenko, Kollontay'dan sonra iki kez daha evlenecektir. Dıbenko Akademiden mezun olduktan sonra yeniden komutanlık görevi alır ve partiye yeniden kabul edilir. 1925 - 1928 yılları arasında Kızılordu Genelkurmay Başkanlığı Topçu ve İstihkam Komutanlığında görev alır. 1928 yılından sonra Orta Asya'da görevlendirilir. Burada sınır birliklerine komuta eder. 1930 yılında görevli olarak diğer subaylarla beraber Almanya'ya gönderilir.

1933 yılında Dıbenko Volga Garnizon komutanlığına atanır. Bu dönemde yardımcısı Kutyakov tarafından kuralsızlık, alkol bağımlılığı ve başarısızlıkla itham edilse de herhangi bir kovuşturmaya uğramayacaktır. Dıbenko NKVD tarafından yapılan tasfiye hareketlerinde yeralacaktır. Bu dönemde terfi alan Dıbenko, Iona Yakir'in tasfiye edilmesinden sonra Leningrad Garnizon komutanlığına atanır. 1938 yılında ordudaki tasfiye sırasında hakimlik yapar.

Dıbenko 1938 yılında partiden tasfiye edilir. Leningrad Garnizon komutanlığından alınarak Orman Sanayi Halk Komiserliği yardımcılığına getirilir. Atanmasından 5 gün sonra yolsuzluk, ahlaksız davranış, görevlerinde başarısızlık ve ABD lehine ajanlık^[6] suçlamalarıyla tutuklanır. Dıbenko, ajanlık suçlamasını reddetse de diğer suçlamaları kabul edecektir. Stalin döneminde Kızılordu komuta kademesi içinde yapılan tasfiyeler kapsamında idam cezasına çarptırılır ve kurşuna dizilir. 1956 yılında itibarı iade edilecektir.

• Çarlık Donanmasının Derinlikleri (В недрах царского флота), 1919
• İsyancılar (Мятежники), 1923
• Baltık'da Ekim Devrimi (Октябрь на Балтике) 1934
• Baltık'da Devrimciler (Революционные балтийцы)
• Çarlık Donanmasından Büyük Ekim Devrimine (Из недр царского флота к Великому Октябрю)