Patlıcan
| Patlıcan | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
Solanum melongena L. |
Patlıcan (Eski Türkçe: Bütüge[1]), bilimsel adıyla Solanum melongena, Solanaceae familyasına ait olup, ılık iklimlerde tek yıllık, tropik iklimlerde ise küçük bir ağaç şeklinde büyüyen çok yıllık bir kültür bitkisidir. Patlıcanın ilk yetiştiriciliği M.Ö. 5. yüzyılda Hindistan'da gerçekleştirilmiştir. Bu tarihten sonra Afrika'ya, sonra Doğu Akdeniz'e ve Avrupa'ya getirilmiştir. Avrupa'ya getirilmesi 16. yüzyılda İspanyollar tarafından gerçekleştirilmiştir.
Avrupa'ya ilk getirilişinde süs bitkisi olarak kullanılan patlıcan, dünyada üretilen yaş sebzeler arasında 6. sırada yer almaktadır. İçeriğinde düşük nikotin barındırır. Tropik bölgelerde çok yıllık bitki özelliği gösterirken bu kuşağın dışındaki iklim kuşaklarında bir yıllıktır.
Tüketim
Patlıcanın insan sağlığındaki yerinin diğer sebze türlerinden küçümsenmeyecek düzeyde olduğu bilinmektedir. 100 g patlıcanın kalori değeri 24'tür. 100 g patlıcanda 1,1 g protein, 2 g yağ ve 5,5 g karbonhidrat vardır. Vitamin içeriği bakımından ise; 100 gramında 30 IU A vitamini, 0,4 mg B1 vitamini, 0,5 mg B2 vitamini ve 5 mg C vitamini bulunmaktadır.
Üretim
Dünya'da üretim
Patlıcan; dünyada üretilen sebzeler içerisinde; domates, biber ve hıyar üretiminden sonra gelmektedir.
Dünya patlıcan üretimi 1994 yılından itibaren düzenli olarak artarak, 2003 yılında %84 artışla 29,5 milyon tona ulaşmıştır. Bu artışta önemli patlıcan üreticisi ülkelerin payı olduğu görülmektedir. Nitekim dünyada önemli üretici ülkeler olan Çin, Hindistan, Türkiye, Mısır, İtalya ve İspanya’da patlıcan üretimi son on yılda %21 ile %1,8 arasında artmıştır.
Son on yıllık veriler incelendiğinde; dünya patlıcan üretiminde Çin’in %50,6, Hindistan’ın %30,1, Türkiye’nin %3,8 ile ilk üç sırayı paylaştıkları, özellikle son beş yılda Çin üretiminin arttığı; Hindistan ve Türkiye üretimlerinin ise fazla değişmediği görülmektedir. Dünya üretiminde ilk üç sırayı %84,5 oranı ile Çin, Hindistan ve Türkiye almaktadır. 2003-2004 yılına ait dünya patlıcan üretimi istatistikleri, FAO Birleşmiş Milletler'in Gıda ve Tarım Örgütü verileri şu tabloda özetlenmektedir:
Patlıcan Üretimi (ton). Yıllar 2003-2004 | |||||
| Çin | 16.029.929 | %56 | 16.529.300 | %55 | |
| Hindistan | 7.830.000 | %27 | 8.200.000 | %28 | |
| Türkiye | 970.000 | %3 | 970.000 | %3 | |
| Mısır | 710.000 | %2 | 710.000 | %2 | |
| Japonya | 395.000 | %1 | 400.000 | %1 | |
| İtalya | 376.553 | %1 | 385.000 | %1 | |
| Endonezya | 301.030 | %1 | 301.030 | %1 | |
| Diğer ülkeler | 1.984.858 | %7 | 1.966.653 | %7 | |
| Toplam | 28.597.370 | %100 | 29.461.983 | %100 | |
| En Çok Patlıcan Üreten 10 Ülke— 11 Haziran 2008 | ||||
|---|---|---|---|---|
| Ülke | Üretim (Ton) | Dipnot | ||
 Çin | 18 033 000 | F | ||
 Hindistan | 8 450 200 | |||
 Mısır | 1 000 000 | F | ||
 Türkiye | 791 190 | |||
 Endonezya | 390 000 | F | ||
 Irak | 380 000 | F | ||
 Japonya | 375 000 | F | ||
 İtalya | 271 358 | |||
 Sudan | 230 000 | F | ||
 Birleşik Krallık | 198 000 | F | ||
| Dünya | 32 072 972 | A | ||
| No symbol = official figure, P = official figure, F = FAO estimate, * = Unofficial/Semi-official/mirror data, C = Calculated figure A = Aggregate(may include official, semi-official or estimates); Kaynak: Food And Agricultural Organization of United Nations: Economic And Social Department: The Statistical Devision25 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.[] | ||||
Bu ülkelerin ihracattaki payları incelendiğinde ise; Çin'in ihracatının %5,5, Türkiye ihracatının %1,5 olduğu, Hindistan ihracatının ise kayda değer olmadığı görülmektedir. Diğer yandan dünya patlıcan ihracatının %21,8'ini İspanya, %21,7'sini Meksika, %5,5'ni Çin, %3,4'ünü İtalya, %1,5'ini ise Türkiye karşılamaktadır. Son verilere göre üretilen patlıcanın yaklaşık %2'si ticarete (ihracat-ithalat) konu olmakta, taze olarak stok olmadığı için de kalan miktarın tüketimde kullanıldığı varsayılmaktadır.
Türkiye'de üretim
Türkiye'de farklı iklim ve toprak yapısı nedeni ile birçok sebze türü üretilebilmektedir. Patlıcan da bu sebze türlerinden biridir, Türkiye şartlarında patlıcan üretimi hem tarlada hem serada yapılabilmekte, fakat iklim ve toprak isteği yanında bakım şartları ve ekim nöbeti tercihinden dolayı her bölgede yetiştirilememektedir. Türkiye'de patlıcan üretimi yapılan en önemli iller; İçel, Antalya, Şanlıurfa, Hatay, Aydın, Bursa, Adana ve Samsun'dur. Türkiye'nin 1997-2002 yılları arasında patlıcan üretimi 1992 ve 1993 yılında 750.000 ton olarak gerçekleşmiş, 1994 – 1998 yıllarında ise, 750.000 ton ile 850.000 ton arasında değişim göstermiştir. 1998 yılından sonra da üretim 900.000 tonu asarak 2002 yılında 955.000 tona ulaşmıştır. 1991- 2002 yılları arasında Türkiye patlıcan verimi hektara 19.621 kg ile 29.216 kg arasında değişmiştir. Türkiye'nin patlıcan ihracatı 2.600 ton ile 5.600 ton arasında değişmektedir. ihracat, 1993 yılında olduğu gibi bazı yıllarda 1.000 ton seviyesine düşerken, 2001 yılı gibi bazı yıllarda ise 5.500 tona ulaşmıştır. Diğer yandan Türkiye'nin en fazla patlıcan ihraç ettiği ülkeler arasında Almanya, Avusturya, Bulgaristan, Hollanda, Romanya, Rusya ve Belçika yer almaktadır.
Türkiye'de çeşitleri
- Birecik patlıcanı 19.06.2017 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Şanlıurfa için coğrafi işaret almıştır.[2]
- Nizip patlıcanı 20.11.2020 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Gaziantep için coğrafi işaret almıştır.[3]
- Yamula patlıcanı 25.02.2010 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Kayseri için coğrafi işaret almıştır.[4]
Etimoloji
Arapça aynı anlama gelen bādincān بادنجان sözcüğünden alıntıdır. Arapça sözcük Farsça aynı anlama gelen bādingān بادنگان sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Sanskritçe yazılı örneği bulunmayan *vaṭingana sözcüğünden alıntıdır.[5]
Galeri
Patlıcan tipleri
İnce uzun patlıcanlar
Patlıcan çiçeği
Dalında bir patlıcan
Dalında beyaz renkli bir patlıcan
Gaziantep'ten
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2023.
- ^ "Birecik Patlıcanı". Türk Patent ve Marka Kurumu.
- ^ "Nizip Patlıcanı". Türk Patent ve Marka Kurumu. 24 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2023.
- ^ "Yamula Patlıcanı". Türk Patent ve Marka Kurumu,.
- ^ "Kelime Kökeni, Kelimesinin Anlamı - Etimoloji". www.etimolojiturkce.com. 26 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2023.
