İçeriğe atla

Patara Kartuli Anbani

Patara Kartuli Anbani, 1914.

Patara Kartuli Anbani (Gürcüce: პატარა ქართული ანბანი), Osmanlı ülkesinde yaşayan Gürcülere kendi dilini öğretmek için İstanbul'da 1914 yılında yayımlanmış bir kitaptır. "Küçük Gürcü alfabesi" anlamına gelen kitap, Gürcü eğitimci İakob Gogebaşvili'nin Deda Ena adlı kitabını örnek almıştır.

Tarihçe

İstanbul'da bir Gürcü okulunun açılması bu kentteki Gürcü kolonisine bağlı olarak gelişti. Buradaki Gürcü topluluğunun kökleri Osmanlı öncesine kadar uzanmaktadır. Rusya'nın 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Osmanlılardan ele geçirdiği Gürcü topraklarında Katolik Gürcülere baskı uygulamasının bir sonucu olarak 1860'larda İstanbul yeni bir Gürcü göçüne sahne oldu. İstabul'un Feriköy adlı köyünde Petre Harisçiraşvili öncülüğünde Katolik Gürcüler tarafından bir Gürcü manastırı kuruldu. Burada Gürcü dilinde eğitim veriliyor ve yayınlar yapılıyordu. Katolik Gürcülerin dışında kalan ve "Osmanlı Gürcüleri" olarak anılan Müslüman Gürcüler için ayrıca bir okulun açılması fikri, bu manastırda bir araya gelen Gürcü aydınlar arasında ortaya çıktı. Bu doğrultuda Osmanlı hükûmeti nezdindeki girişimin sonucunda okul açma izni alındı. Patara Kartuli Anbani de bu okul için hazırlanıp basıldı. Ancak kitabın basıldığı yıl Birinci Dünya Savaşı patlak verdi ve okulun açılması da gerçekleşemedi.[1]

Özellikleri

Gürcüce eğitim vermek amacıyla Türkiye'de basılmış ilk ders kitabı olan Patara Kartuli Anbani'nin kapağında “Küçük Gürcü Alfabesi, Osmanlı Gürcüleri için hazırlanmış ve basılmıştır. Birinci Baskı, İstanbul, Gürcü Matbaası, Feriköy, 1914" (პატარა ქართული ანბანი, შედგენილი და გამოცემული ოსმალოს ქართველთათვის, გამოცემა პირველი, სტამბოლი, ქართული საბეჭდავი, ფერიქვევი, 1914) ibareleri yer almıştır.[2] Kitabın Osmanlı ülkesinde yaşayan Gürcüler için hazırlandığı ve Gürcü Katolik Manastırı matbaasında basıldığı bu ibarelerden de anlaşılmaktadır. Patara Kartuli Anbani adlı kitapta, kitabı hazırlayanın adı geçmemektedir. Buna karşın, Gürcüce bir kaynakta bu kitabın, baskıdan kaçıp İstanbul'da akrabalarının yanına sığınan ve Türkiye'de yaşayan Gürcülerin kendi dilinde eğitim alması için mücadele eden Memed Abaşidze tarafından hazırlandığı belirtilmiştir.[3]

Patara Kartuli Anbani 16 sayfadan oluşan küçük bir kitaptır ve iki bölümden oluşur. Birinci bölüm "ödev" (გაკვეთილი) adı altında yedi kısma ayrılmıştır. Bu kısımlarda Gürcü harfleri öğretilirken, bu harflerin nasıl telaffuz edileceği de belirtilmiştir. İkinci bölüm ise "okuma parçaları"ndan (საკითხავი) oluşur. Burada sekiz adet kısa okuma parçası yer alır. Sayfaların sonlarında da sayıların 1'den 10'a kadar birer birer, 10'dan 100'e kadar onar onar, 100'den 1000'e kadar yüzer yüzer okunuşu verilmiştir. Kitabın arka kapağında fiyatının 40 para olduğu, satıştan gelen parayla daha kapsamlı bir ders kitabının yayımlanacağı belirtilmiştir.[4]

Gürcü harfleri ve Osmanlıca karşılığı

Gürcüce, Türkçeden farklı fonemlere de sahip bir dildir. Bugünkü Türk alfabesi gibi Osmanlı alfabesi de Gürcü alfabesinin bazı fonemlerini karşılamadığı için çift harfle gösterilmiştir. Ayrıca bazı fonemlerin "hafif" (حفیف) ve "sakil" (ثقیل), yani ağır biçimde telaffuz edilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Patara Kartuli Anbani adlı Gürcüce okuma ve yazma öğreten kitabın girişinde beş sesli ve 28 sessiz olmak üzere 33 harf verilmiştir. Sayfa sonuna düşülen notta ise, bunların dışında Gürcü dilinde dört harfin daha kullanıldığı ifade edilmiştir.[5]

Gürcü alfabesi Osmanlı alfabesi Açıklama
ა
آ-
ბ
ب-
გ
ک-
დ
د-
ე
.آ-
ვ
و-
ზ
ز-
თ
ت-
ი
ای-
კ
قحفیف
ლ
ل-
მ
م-
ნ
ن-
ო
اوثقیل
პ
پثقیل
ჟ
ژ-
რ
ر-
ს
س-
ტ
ط-
უ
اوحفیف
ფ
ف-
ქ
ك-
ღ
غ-
ყ
قثقیل
შ
ش-
ჩ
چ-
ც
ت س-
ძ
دز-
წ
دس-
ჭ
دچ-
ხ
خ-
ჯ
ج-
ჰ
ﻫ-

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ İstanbul Gürcüleri, İstanbul, 2003, s. 29 7 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 975-8260-15-4
  2. ^ Patara Kartuli Anbani (Küçük Gürcü Alfabesi), İstanbul, 1914, 16 sayfa.
  3. ^ "Roin Malakmadze, Şuşana Putkaradze, Elza Putkaradze ve Şorena Putkaradze - İstanbul Gürcü Manastırından Yazılar (წერილები სტამბოლის ქართული სავანიდან), Batum, 2020, s. 645" (PDF). 22 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Mayıs 2022. 
  4. ^ პატარა ქართული ანბანი (Küçük Gürcü Alfabesi), İstanbul, 1914, 16 sayfa.
  5. ^ პატარა ქართული ანბანი (Küçük Gürcü Alfabesi), İstanbul, 1914, s. 1.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Gürcüler</span> Gürcistana özgü Kafkas etnik grubu

Gürcüler veya Kartveliler, günümüzde büyük bölümü Gürcistan’da yaşamakta olan Kafkasya halkı. Gürcüler ayrıca Azerbaycan, İran, Rusya, Türkiye, ABD ve Avrupa’nın bazı ülkelerine de dağılmıştır. Tarihsel antropoloji açısından Gürcüler; Svanlar, Lazlar ve Megreller ile aynı kökenden gelen bir Kartveli halkı olarak kabul edilir. Halkın büyük çoğunluğu bir Kartveli dili olan Gürcüce konuşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Gürcüce</span>

Gürcüce, bir Kafkas halkı olan Gürcülerin konuştuğu dil. Gürcistan'ın resmî ve öğretim dilidir. Modern Gürcüce, Kartli diyalekti temelinde gelişmiş ve 5. yüzyıldan itibaren Gürcü edebiyatının tek dili olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Çveneburi</span> Türkiye’de yaşayan muhacir Gürcülerin kendilerini tanımladığı sözcük

Çveneburi, ataları 93 Harbi sonrasında Artvin ve Batum yöresinden Osmanlı İmparatorluğu'nun iç kısımlarına göç etmiş, Türkiye Gürcüleri içindeki Müslüman muhacir topluluğun kendi aralarında kullandıkları bir öz tanımlamadır. Bu tanım, Türkiye Gürcüleri içerisindeki tarihi Tao-Klarceti bölgesinin yerlisi olarak yaşayan Gürcüleri ve Gürcü Katoliklerini kapsamamaktadır.

Gürcü alfabesi, Güney Kafkas dillerinin, özellikle Gürcücenin yazımında kullanılan alfabedir. 1940'larda Osetçe ve 1937-1954 arasında Abhazcanın yazımında da kullanılmıştır. Gürcü alfabesi Dağıstan'da Avarlar tarafından da yüzyıllarca Avar dilini yazmak için kullanılmıştır. Avarlar Gürcü krallıkları ile Alazan vadisi yüzünden çatışmaya başlayınca Gürcü alfabesi, 16. yüzyıldan itibaren yerini Avar dili için düzenlenmiş Arap harflerinden oluşan Ajam alfabesine bıraktı.

<span class="mw-page-title-main">Güney Kafkas dilleri</span> Kafkas Dağlarının güneyinde konuşulan Gürcüce, Megrelce, Lazca ve Svanca dilleri

Güney Kafkas dilleri, Kafkas dillerine bağlı ve Kafkas Dağları'nın güneyinde konuşulan Gürcüce, Megrelce, Lazca ve Svancadan oluşan dil ailesidir. Dünya çapında yaklaşık 5.2 milyon konuşanı vardır. Diğer hiçbir dil ailesi ile ilişkisi tespit edilemeyen Güney Kafkas dilleri, dünyanın birincil dil ailelerinden biridir. Güney Kafkas dillerinde yazılmış en eski edebi kaynak, Asomtavruli harfleriyle yazılmış Eski Gürcüce Bir el Qutt yazıtlarıdır. MS 430 yılına tarihlenen yazıt, Beytüllahim yakınlarındaki bir Gürcü manastırında bulunmuştur. Gürcücenin yanı sıra, yazı dili gelişmemiş olan diğer Güney Kafkas dilleri de Gürcü alfabesiyle yazılır. Bunun yanında Türkiye ve Avrupa'daki Lazlar için Latin alfabesinden geliştirilmiş Laz alfabesi kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Karlıyazı, Göle</span>

Karlıyazı, Ardahan ilinin Göle ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Laz alfabesi</span>

Laz alfabesi Lazcanın yazılması için kullanılan bir yazı sistemidir. Lazlar Türkiye'de Latin alfabesinden geliştirilmiş bir yazı sistemini, Gürcistan'da ise Gürcü alfabesini kullanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Bomonti Gürcü Katolik Kilisesi</span>

Bomonti Gürcü Katolik Kilisesi ve Manastırı ya da tam adıyla Notre Dame de Lourdes Gürcü Katolik Kilisesi eski yazılı kaynaklarda adı yaygın olarak Feriköy Gürcü Katolik Kilisesi olarak geçer, İstanbul'un Şişli ilçesinde yer alan bir Gürcü Katolik kilisesidir. Bomonti semtinde bulunan kilise, dünyada az sayıdaki Gürcü Katolik kilisesinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Fahrettin Çiloğlu</span> Türk yazar

Fahrettin Çiloğlu, Türkiye'ye göç etmiş Gürcü bir aileden gelen yazardır. İki dilde yazan yazar, Gürcüce yazar adı olarak önce ფარნა ჭილაძე, sonra ფარნა-ბექა ჩილაშვილი ve bazı Türkçe çevirilerde Parna-Beka Çiladze ile Parna-Beka Çilaşvili adlarını kullanmıştır. Tanrı'nın Sıcak Eli adı öykü kitabında Parna-Beka Çiladze adını kullanmıştır.

Gürcü kaligrafisi bir kaligrafi formudur. Bunun yanı sıra üç yazı biçimi kullanan Gürcü dilinin sanatsal yazısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Gürcüleri</span>

Türkiye Gürcüleri, etnik Gürcü olan veya soyundan gelen Türkiye vatandaşları ve sakinlerini ifade eder. Bu topluluk iki farklı gruptan oluşur. Artvin ve Ardahan Gürcüleri bölgenin yerlileri iken Türkiye'nin diğer bölgelerinde yaşayan Gürcüler ise, Osmanlı sınırları içindeki Gürcü topraklarının 19. yüzyılda Rusların eline geçmesi üzerine, bu bölgeden gerçekleşen göçlerle ortaya çıkmıştır. Bu ikinci grup içinde Müslüman ve Katolik Gürcüler yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Şalva Vardidze</span>

Şalva Vardidze, Gürcü din ve siyaset adamı, yazar ve çevirmen. İstanbul Gürcü Katolik Kilisesi’ndeki görevi sırasında Gürcistan’ın bağımsızlığı için verilen mücadelede fiilen yer almış, Gürcü kültürünü tanıtmak için yazılar yazıp çeviriler yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Petre Harisçiraşvili</span> Peder Petra olarak da tanınan Katolik Gürcü din adamı.

Petre Harisçiraşvili, Peder Petra olarak da tanınan Katolik Gürcü din adamı. İstanbul'daki Katolik Gürcü kilisesinin kurucusudur.

Şuşanik’in Şehadeti, Kutsal Kraliçe Şuşanik'in Şehadeti olarak da bilinir, Gürcü edebiyatının günümüze ulaşan en eski eseridir. Şuşanik'in şehadetini anlatan elyazması ilk kez 1882'de basıldı. Eser ayrıca Rusça, Fransızca, İngilizce, Almanca, İspanyolca, Macarca, İzlandaca ve Türkçe gibi başka dillere de çevrilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Ude</span>

Ude, Gürcistan’da, Adigeni Belediyesi’nde bir köydür. Ahaltsihe Havzası'nın güneyinde, deniz seviyesinden 940 metre yükseklikte yer alır. Adigeni kasabasına 14 km uzaklıktadır.

<span class="mw-page-title-main">Hayri Hayrioğlu</span>

Hayri Hayrioğlu, Vahtang Hinkiladze ve Vahtang Malakmadze olarak da bilinir, Gürcüceden yaptığı çevirilerle tanınır. Niyazi Ahmet Banoğlu'ndan sonra bu dilden Türkçeye çeviri yapan ikinci kişidir.

<span class="mw-page-title-main">İakob Gogebaşvili</span>

İakob Gogebaşvili, Gürcistan'daki bilimsel pedagojinin kurucusu olarak kabul edilen Gürcü eğitimci, çocuk yazarı ve gazeteci. Çocukların Gürcüce okuma yazma öğrenmesi için 1876 yılında hazırladığı Deda Ena isimli kitabı, değiştirilmiş bir biçimde 1880'den beri Gürcü okullarında ders kitabı olarak kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Deda Ena</span>

Deda Ena, Gürcü dilinde ilköğretimde başlangıç sınıflarında okutulan ders kitabıdır. Gürcü eğitimci ve yazar İakob Gogebaşvili tarafından ilk kez 1876 yılında hazırlanmıştır. "Deda ena", Gürcü dilinde "anadili" anlamına gelir.

<span class="mw-page-title-main">Gürcü Boğazı</span>

Gürcü Boğazı, Türkiye'nin doğu kesimindeki boğazlardan biridir. Fırat Nehri'nin bir kolu olan Karasu ile Çoruh Nehri'nin bir kolu olan Tortum Çayı arasındaki su ayrımı çizgisidir. Erzurum tarafından tarihsel Gürcistan'a geçişi sağladığı için bu şekilde adlandırılmıştır. Bu boğazdan geçen yol tarihsel Gürcüce kaynaklarda "Gza Kartlisa", yani "Kartli Yolu" olarak ifade edilmiştir. Erzurum kentinden tarihsel Gürcistan'a açılan kapı ise, Gürcü Kapı adını taşımaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Dutu Megreli</span>

Dutu Megreli, Gürcü yazar, şair ve halk figürü. Anastasia Eristavi-Khostaria ile evliydi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.