İçeriğe atla

Paskalya mumu

Azize Tereza Kilisesi 2024 Paskalya mumu

Paskalya mumu, Batı Hristiyanlığındaki kutsal ayinlerde kullanılan büyük, beyaz bir mumdur. Paskalya mumu her sene Paskalya Pazarı kutsanır ve Pentekost'a kadar olan Paskalya Devresi boyunca kullanılır. Vaftiz ve cenaze törenleri gibi özel günlerde de kullanılır.

Doğu Ortodoks Kilisesi'ndeki Paskalya mumunun karşılığı, hem stil hem de kullanım açısından farklılık gösteren Paskalya trikirionu'dur .

Etimoloji

Paskalya terimi, İbranice'de 'Fısıh' anlamına gelen İbranice Pesah sözcüğünden gelen Latince Pascha sözcüğünden gelir ve Paskalya'nın kurtuluş gizemiyle ilgilidir. Bazen "Mesih mumu" olarak da anılır.

Biçimi

Paskalya mumu kullanıldığı ayinlerde ibadet alanındaki en büyük mumdur. Günümüzde çoğu Paskalya mumunda ortak semboller vardır:

  1. En belirgin sembol olan ve onu en açık şekilde Paskalya mumu olarak tanımlayan haç
  2. Tanrı'nın başlangıç ve son olduğunu simgeleyen Yunan harfleri alfa ve omega (Vahiy Kitabından)
  3. Mevcut cemaatin arasındaki Tanrı'yı temsil eden mumun kullanıldığı yıl
  4. İsa'nın beş yarasını temsil etmek için Paskalya Nöbeti sırasında mumun içine gömülen (bazen balmumu "çiviler" ile kaplanmış) beş tütsü tanesi (çoğunlukla kırmızı): ellerini ve ayaklarını delen üç çivi, böğründeki mızrak yarası ve başını taçlandıran dikenlere.

[Orta Çağ] Kilisesi'nde Paskalya mumları genellikle muazzam bir boyuta ulaşırdı. Salisbury Katedrali'ndeki Paskalya mumunun 11 metre uzunluğunda olduğu söyleniyor. Bugün, Amerika Birleşik Devletleri ve Güney Avrupa'da (örneğin, İtalya ve Fransa) mumun çapı yaklaşık 10 santimetre ve yüksekliği 91 ila 122 santimetre; Kuzey Avrupa'da mumun yüksekliği daha kısa (48 ila 61 santimetre ) ve çapı daha geniş (7,6 ila 12,7 santimetre) olma eğilimindedir. Manila Katedrali'nin Paskalya mumu genellikle 10 veya 11,43 santimetreye ulaşır ve 127 santimetre yüksekliği olur.

Kullanımı

Paskalya Nöbeti

Kutsal Cumartesi gecesi Paskalya Nöbeti'ni kutlayan kiliseler için Paskalya mumunun yakılması, ayinin en kutsal anlarından biridir. Latin Katolik, Lüteriyen, Anglikan, Metodist ve Presbiteryen Kiliselerinin Paskalya Nöbeti ayinleri neredeyse aynıdır.[1]

Aynı haftanın Kutsal Perşembe günü tüm mumlar ve lambalar söndürülerek tüm kilise karartılır. Bu, Tanrı'nın olmadığı bir dünyanın karanlığını temsil eder.

Paskalya Nöbeti'nin açılışında "yeni bir ateş" yakılır ve kutlanır. Papaz, Paskalya mumunun üzerindeki sembolleri takip edecek ve şuna benzer sözler söyleyecektir: "Mesih, dün ve bugün, başlangıç ve son, Alfa ve Omega . Tüm zamanlar ve tüm çağlar; tüm yücelik O'na aittir. ve egemenlik şimdi ve sonsuza kadar onundur. Amin." Daha sonra çarmıhın beş noktasına Mesih'i çarmıhta tutturmak için kullanılan çivileri hatırlatan beş tütsü tanesi yerleştirir ve şöyle der: "Rabbimiz Mesih, kutsal ve görkemli yaralarıyla bizi korusun."

Paskalya mumu, bu kutsal ateşten çıkan alevle yakılan ilk mumdur ve Mesih'in dünyaya gelen ışığını temsil eder. Bu, karanlığı (ölümü) dağıtan ışığın (yaşam) sembolü olarak dirilen Mesih'i temsil eder. Işık yanarken, bakan şuna benzer sözler söyleyebilir: "Mesih'in ihtişamla yükselen ışığı, kalplerimizin ve zihinlerimizin karanlığını dağıt."

Genelde, cemaat daha sonra Paskalya mumunun önderlik ettiği kiliseye doğru ilerler. Alay sırasında mum üç kez kaldırılır ve "Mesih'in Işığı" ilahisi eşliğinde cemaat buna "Tanrıya şükür" diye yanıt verir.

Bazı topluluklarda, yakındaki farklı Hristiyan mezheplerine ait kiliselerin (örneğin Katolik, Lüteriyen, Anglikan, Metodist ve Presbiteryen) yeni Paskalya Ateşini birlikte yakmaları ve bundan sonra her cemaatin kendi Paskalya töreniyle kendi kilisesine geri dönmesi yaygındır. Paskalya Nöbeti kutlamaları için mum; bu ekümenizmin teşviki olarak kabul edilir.

Alayın ardından Exultet geleneksel olarak bir diyakon tarafından söylenir, ancak rahip veya kantor tarafından da söylenebilir. Exultet mumun kutsanmasıyla sona erer.

Bazı geleneklerde, ayinin geri kalanına devam etmeden önce mumun tabanı ritüel olarak vaftiz kurnasına batırılabilir.

Bu mum geleneksel olarak Paskalya töreni için diğer tüm ışıkların alındığı mumdur.

Yılın diğer zamanları

Mum, Pentekost günü sona eren Paskalya devresi boyunca ayinlerinde yanık kalır (veya bazı geleneklerde, İncil okumasından hemen sonra söndürülen Yükseliş Günü'ne kadar [2] ), bu süre zarfında mum, Kutsal bölgede sunağa yakın bir yerde bulunur. Paskalya devresinden sonra sıklıkla vaftiz kurnasının yakınına yerleştirilir. 1955'ten önce, Pentekost Nöbeti'nde vaftiz kurnasını kutsama seçeneği mevcuttu ve bu, Yükselişten sonra ayinlerde Paskalya mumunun yakılacağı tek zamandı.

Paskalya mumu, Vaftizci Yahya'nın Mesih'te vaftiz edilenlere vadettiği Kutsal Ruh'u ve ateşi simgelemek için vaftizler sırasında da yakılır. Birçok gelenekte vaftiz ayini sırasında, topluluğun bir üyesi tarafından yeni vaftiz edilen kişiye yanan küçük bir mum verilir ve şuna benzer sözler söylenir: "Sizin ışığınız insanların önünde öyle parlasın ki, iyi işlerinizi görerek göklerdeki Babanız'ı yüceltsinler!” (Matta 5:16)

Roma Riti Olağan Form'da; Paskalya Ayini ve Requiem Ayini gibi cenaze törenleri sırasında Paskalya mumu yakılır ve tabutun veya vazonun yanına yerleştirilir. Bu, Hristiyanların vaftiz edildiği diriliş umudunu ifade etmek içindir.

Doğu kullanımı

Doğu Ortodoks ve Doğu Katolik kiliselerinde Batı Paskalya mumunun doğrudan bir karşılığı yoktur. Bununla birlikte, Aydınlık Hafta boyunca, rahip tüm ayinlerde, özellikle de buhurdanlık yaparken, Küçük Giriş sırasında veya Paskalya selamını verirken bir haç ve trikirionu taşır. Trikirion, rahibin sol elinde taşıdığı bir şamdan içinde yanan üç mumdan oluşur. Slav geleneğinde üç mum beyaz veya yeşil, kırmızı, mavi renkte olabilir. Diyakoz ayrıca bir ektenia veya buhur düzenlediğinde tek bir büyük mum olan özel bir Paskalya mumu taşır.

Kaynakça

  1. ^ Ramshaw, Gail (2004). The Three-Day Feast: Maundy Thursday, Good Friday, and Easter. Augsburg Books. s. 7. ISBN 9780806651156. Many Christians are already familiar with the ancient, and now recently restored, liturgies of the Three Days: Maundy Thursday, Good Friday, and the great Easter Vigil service of light, readings, baptism, and communion. The worship resources published by the Evangelical Lutheran Church in America, the Episcopal Church, the United Methodist Church, the Presbyterian Church U.S.A. and the Catholic Church include nearly identical versions of these liturgies. 
  2. ^ "CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Paschal Candle". 5 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hristiyanlık</span> tek tanrılı İbrahimî bir din

Hristiyanlık, Nasıralı İsa'nın yaşamına, öğretilerine ve vaazlarına dayanan, tek Tanrılı İbrahimî bir dindir. Günümüzde Hristiyanlık, dünya nüfusunun yaklaşık %30,1'ini oluşturmaktadır ve 2,4 milyarı aşkın takipçisi ile dünyanın en kalabalık dinidir. Takipçilerine, "Mesihçi" anlamına gelen Hristiyan veya Nasıralı İsa'ya ithafen İsevi veya Nasrani denir. Kitâb-ı Mukaddes'e inanan takipçileri, Yahudi metni olan Tanah'ta kehanet edilen İsa'nın Mesih olarak gelişinin bir Yeni Ahit olduğuna inanırlar.

<span class="mw-page-title-main">Katolik Kilisesi</span> Hristiyanlığın bir mezhebi

Katolik Kilisesi, ruhanî başı Roma Başpiskoposu (Papa) olan, en fazla cemaate sahip Hristiyan mezhebi. Dünyada yaklaşık 1,2 milyar mensubu vardır. Katolikler yoğun olarak Güney Amerika'da ve Avrupa'nın güneyinde bulunurlar.

<span class="mw-page-title-main">Teslis</span> Baba, Oğul ve Kutsal Ruh üçlüsün­den oluşan Tanrı inancını ifâde eden kavram

Teslis, Kutsal Üçleme ya da Üçlü Birlik, tek olan Tanrı'nın Kutsal Kitap'ta kendisini bildirdiği her biri eşit yücelikte, özünde tek, ezeli ve ebedi olan üç benliğini konu edinen ve Hristiyan kiliselerinin çoğunluğu tarafından inanılan ana akım Hristiyan dininin merkezindeki inanç esasıdır. Baba Tanrı, Oğul Tanrı ve Kutsal Ruh üç farklı benlik (hipostaz) olarak aynı özü paylaşmaktadırlar (Homoousia). Tek öz Tanrı'nın birliğini üç benlik ise Tanrı'nın kimliğini anlatmaktadır ve benliklerin hem birbirinden farklılıklarını hem de özde çözülmez birliklerini ifade eder. Böylece tüm yaratım ve lütuf süreci Tanrı'nın üç ilahi benliğinin ortak eylemi olarak görülür. Her benlik, Üçlü Birlik'te kendilerine özgü nitelikleri tezahür ettirir ve böylece her şeyin "Baba'dan çıkıp gelmiş" "Oğul aracılığıyla" ve "Kutsal Ruh'un gücüyle" gerçekleştiğini kanıtlar.

<span class="mw-page-title-main">Paskalya</span> İsanın dirilişini anmak için Hristiyanlarca kutlanan bayram

Paskalya, Hristiyanlıktaki en eski ve en önemli yortu. İsa'nın çarmıha gerildikten sonra 3. günde dirilişi kutlanır. Doğu ve Batı kiliseleri arasında farklılıklar olmakla beraber, Paskalya dönemi yaklaşık olarak mart sonundan nisan sonuna kadar olan dönemdir. Her sene sabit bir tarihte gerçekleşmeyen ve dünya kiliselerinin çoğunda pazar günü kutlanan Paskalya Günü ise, Diriliş Bayramı, Diriliş Pazarı ya da Kıyam Yortusu olarak da adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Zerdüştçülük</span> Tek Tanrılı bir Antik İran dini

Zerdüştçülük, Zerdüştîlik ya da Mecûsîlik, günümüzden 3.500 yıl önce Zerdüşt tarafından İran'da kurulan, yaklaşık M.Ö. 6. yüzyıldan M.S. 7. yüzyıla kadar Pers, Med ve Sasani İmparatorluğu’nun dini olan, içerisinde düalist ve eskatolojik inanışın ilk örneklerini barındıran, dünyanın en eski tek tanrıcı vahiy dini. Bu dine inananlar Zerdüştçü, Mazdaist ve Zerdüştî olarak adlandırılıyor olup bedenen öldükten sonra dirilip Ahura Mazda'nın huzuruna çıkacaklarına ve orada sorgulanacaklarına inanırlar. Zamanla Zerdüştlüğün Zurvanizm gibi alt dalları ortaya çıkmıştır. Zurvanizm inancı, Zurvan olarak bilinen zaman ve kader tanrısını baş tanrı konumuna yükseltmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tertullianus</span> Yazar, filozof ve teolog

Tertullianus, MS 160-225 yılları arasında yaşamış olan Kilise Babası.

<span class="mw-page-title-main">Kutsal Ruh</span>

Kutsal Ruh, Yahudilikte Tanrı'nın evren veya yaratıkları üzerindeki ilahi gücü, kalitesi ve etkisine atıfta bulunur. İznik Hristiyanlığı'nda Kutsal Ruh, Üçlü Birliğin üçüncü kişisidir. İslam'da Kutsal Ruh, ilahi eylemin veya iletişimin bir aracısı olarak hareket eder.

<span class="mw-page-title-main">Hanuka</span> Yahudi bayramı

Hanuka veya Işıklar Bayramı, Seleukos İmparatorluğu'nun elindeki Kudüs'ün (Yeruşalim) MÖ 200'lerde Yahudiler tarafından geri alınmasının şerefine 2200 yıldır kutlanan bir Yahudi bayramıdır. İbrani takvimine göre Kislev'in 25. gününden başlayarak sekiz gün sekiz gece boyunca sürer. Gregoryen takvimine göre en erken Kasım sonunda, en geç ise Aralık ortalarında meydana gelir.

<span class="mw-page-title-main">İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi</span> Mormonluğun en büyük mezhebi

İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi, yaygın bilinen adıyla Mormonluk, 6 Nisan 1830 tarihinde Joseph Smith, Jr. aracılığıyla ABD'nin New York eyaletinde kurulmuştur. Sonrasında kilise üyeleri gördükleri baskılardan dolayı Batı'ya göç etmişler ve Utah eyaletine gelmişlerdir. 24 Temmuz 1847 tarihinden itibaren ise Brigham Young öncülüğünde, günümüzde halen eyaletin başkenti konumundaki Salt Lake City kurulmaya başlanır. Günümüzde de Kilise'nin merkezi bu şehirde bulunmaktadır.

Efkaristiya, Evharistiya, Komünyon ya da Rabbin Sofrası, Hristiyanlıkta İsa'nın çarmıha gerilmeden önceki gece havarileri ile yediği Son Akşam Yemeği'nin anıldığı ayindir. Roma Katolikleri tarafından Missa Ayini adıyla ifade edilir. İsa'nın bu yemekte havarilere ekmek verirken "Bu benim bedenim" ve şarap verirken "Bu benim kanım" dediğine inanılır. Bu nedenle -özellikle Hristiyan olmayanlar tarafından- Ekmek-Şarap Ayini olarak da bilinir. Efkaristiya ayini bazı kiliselerde haftada bir kez, bazılarında ise yılda birkaç kez düzenlenir.

<span class="mw-page-title-main">Kutsal Cuma</span> Hristiyanların İsa Mesihin çarmıha gerilişini ve Golgothada ölüşünü andıkları dini gün

Kutsal Cuma, dünya genelindeki Hristiyanların İsa'nın çarmıha gerilişini ve Golgota'da ölüşünü andıkları dini gündür. Triduum'un parçası olan Kutsal Hafta'da Paskalya Pazarı'ndan önceki cumaya denk gelen Kutsal Cuma, Musevilerin Hamursuz Bayramı ile çakışabilir. Hayırlı Cuma, Büyük Cuma veya Paskalya Cuması olarak da bilinir; ancak Paskalya Cuması aslında Paskalya Haftası'ndaki cumadır; Kutsal Cuma ise, Paskalya Haftası'ndan önceki haftanın cuma günüdür.

<span class="mw-page-title-main">Kutsal Cumartesi</span>

Kutsal Cumartesi dünya genelindeki Hristiyanların İsa'nın Golgotha'daki Kutsal Kabir Kilisesi'ne defnedilişini andıkları dini gündür. Kutsal Cuma'dan bir gün sonraya, Paskalya'dan bir gün önceye denk gelen Kutsal Cumartesi, Hristiyanların Paskalya'ya hazırlandıkları Kutsal Hafta'nın son günüdür. Paskalya Arifesi, Kara Cumartesi veya Paskalya Cumartesisi olarak da bilinir; ancak Paskalya Cumartesisi aslında Paskalya Haftası'ndaki cumartesidir.

<span class="mw-page-title-main">Kül Çarşambası</span>

Kül Çarşambası, Batı kiliselerinde Oruç dönemi veya Büyük Perhiz ilk günü.

Oruç dönemi, İsa Mesih’in çölde geçirdiği kırk günü, ilgili üç sinoptik İncil’den alınmış dönemi temsil edecek şekilde Kilise tarafından 4. yüzyılda belirlenmiş, kırk günlük, oruç ve sakınma günlerinden oluşan Tanrı’ya adanmayla ilgili litürjik bir dönemdir. Hristiyanlığın ilk dönemlerinde Oruç döneminin süresi kiliseler arasında farklılık gösteriyordu. Zamanla 6 hafta olarak sabitlendi. Ancak oruç tutulmayan Pazar günleri çıkarıldığında bu durum, 36 gün oruç tutulacağı anlamına geliyordu.7. yüzyılda Oruç dönemine 4 gün daha eklendi ve oruç süresi 40 güne tamamlandı.[2]

<span class="mw-page-title-main">Kutsal Litürji</span> Doğu Kiliselerine özgü dinî ayin

Kutsal Litürji İsa'nın Büyük Kilisesi'nin riti olan Bizans Riti'nde Efkaristiya ayini. Hristiyan litürjisinin Antakya Riti'nden doğan Kutsal Litürji Doğu Ortodoks ve Doğu Katolik Kiliseleri'nde uygulanır. Ermeni Hristiyanlığında Ermeni Apostolikler ve Ermeni Katolikler de aynı kavramı kullanır. Kimi Oryantal Ortodokslar bunun yerine "kutsal sunu" terimi kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Kutsal Perşembe</span>

Kutsal Perşembe, Paskalya'dan önceki perşembedir ve Hristiyanlar tarafından dini gün olarak kutlanmaktadır. Bu dini günde, kanonik incillerde anlatılanlar temel alınarak, İsa'nın havarilerinin ayaklarını yıkaması ve havarilerle birlikte yediği Son Akşam Yemeği yad edilir. Çile Haftası'nın beşinci günü olan Kutsal Perşembe'nin öncesinde Kutsal Çarşamba gelir, sonrasında ise Kutsal Cuma gelir. Bu dini gün, her zaman 19 Mart ile 22 Nisan arasında bir tarihe denk gelmektedir, Jülyen ya da Gregoryen takvimlerinden hangisinin kullanılacağına göre tarih değişiklik gösterir. Doğu kiliseleri genellikle Jülyen sistemini kullanır.

<span class="mw-page-title-main">Święconka</span>

Święconka, "Paskalya sepetlerinin kutsaması" anlamına gelen Kutsal Cumartesi'deki en kalıcı ve sevilen Polonya geleneklerinden biridir. Kökleri Polonya'nın erken tarihine kadar uzanırken, gurbetçi ve onların soyundan gelenler ABD, Kanada, İngiltere, İrlanda ve diğer Polonya topluluklarındaki Polonyalılar tarafından da sürdürülmektedir.

Triduum ya da Paskalya’nın Diriliş Pazarı ile biten Üç Kutsal Gün

<span class="mw-page-title-main">Dallar Bayramı</span>

Dallar Bayramı veya Mesih İsa'nın Yeruşalim'e Giriş Bayramı, Paskalya'dan önceki Pazar gününe denk düşen bir Hristiyan bayramıdır. Bayram, dört kanonik İncil'in her birinde bahsedilen bir olay olan İsa'nın Yeruşalim'e zaferle girişini anar. Mesih İsa'nın Yeruşalim'e Giriş Bayramı da Kutsal Hafta’nın ilk gününü işaret ediyor.

<span class="mw-page-title-main">Paskalya Devresi</span>

Paskalya Devresi veya Mevsimi, Paskalya Pazarı’ndan Pentekost Bayramı'na kadar geçen elli günü ifade eder. Tüm Hristiyan halkın İsa'nın dirilişini kutladığı neşeli günlerdir. Devrenin son on günü Kutsal Ruh'un armağanı vaadine odaklanır.

<span class="mw-page-title-main">Cenaze (Hristiyanlık)</span>

Hristiyanlık'ta cenazenin defin öncesi, defin ve cenaze töreni ile ilgili bazı aşamalar bulunmaktadır.