İçeriğe atla

Pasifik ateş çemberi

Çukurları mavi çizgilerle gösterilmiş Pasifik ateş çemberi pembe renkle işaretlenmiştir
Dünya üzerinde 1900–2013 yılları arasındaki 7.0 Mw ve daha büyük depremlerin pek çoğu Pasifik ateş çemberi boyunca meydana gelmiştir
Pasifik ateş çemberi boyunca yitim zonlarında meydana gelen volkanik ve sismik aktivitelerin oluşum şekli

Pasifik ateş çemberi veya Pasifik deprem kuşağı, birçok volkanik patlamanın ve depremin meydana geldiği Pasifik Okyanusu kıyısının büyük bir kısmını ve etrafını içine alan bir bölgedir. Ateş Çemberi, yaklaşık 40.000 km (25.000 mi) uzunluğunda ve yaklaşık 500 km (310 mi) genişliğinde ve at nalına benzer şekilde bir kemerdir.[1]

Ateş Çemberi, Güney Amerika'nın Pasifik kıyılarını, Kuzey Amerika'yı, Rusya'nın Kamçatka Yarımadası'nı ve batı Pasifik Okyanusu'ndaki bazı adaları içerir. Jeologlar arasında Ateş Çemberi'ne dahil olan çoğu alan hakkında fikir birliği olmasına rağmen, Antarktika Yarımadası ve batı Endonezya gibi birkaç alanın dahil edilmesi konusunda fikir birliği içinde değillerdir.

Ateş Çemberi, yeryüzündeki levha tektoniğinin doğrudan bir sonucudur. Özellikle Pasifik Okyanusu'nun altında ve çevresindeki litosferik levhaların (örn. Pasifik Levhası) hareketi, çarpışması ve yok edilmesi sonucu volkanların oluştuğu ve depremlerin meydana geldiği neredeyse sürekli bir yitim zonu dizisi meydana gelmiştir.[2][3] Bu yakınsak levha sınırlarında okyanus litosferinin tüketilmesi okyanus hendeklerini, volkanik yayları, yay arkası havzaları ve volkanik kuşakları oluşturmuştur.

Pasifik ateş çemberi, Holosen devrinde aktif olan ve dünyada her üç aktif volkandan ikisine denk gelen yaklaşık 715-900 volkanik dağ bulundurur.[4][5] Holosen devrinde meydana gelen dört büyük yanardağ patlamasının tümü bu bölgede meydana gelmiştir.[6] Ateş Çemberi'ndeki volkanların 350'den fazlası tarihi zamanlarda aktif olmuştur.[7]

Ateş Çemberi'nin şu anda aktif ve uykuda olan volkanlarının yanı sıra uzun zaman önce batma yoluyla oluşan eski sönmüş volkan kuşakları vardır. Sönmüş volkanlar en son binlerce veya milyonlarca yıl önce patladı.[4] Ateş Çemberi 35 milyon yıldan fazladır[8] vardır ama batma hareketi Ateş Çemberinin bazı kısımlarında çok daha uzun süredir vardır.[9]

Zirveleri deniz seviyesinden yüksek olan Dünya'nın aktif yanardağlarının çoğu Ateş Çemberi'nde bulunur.[10] Bu yer altı volkanlarının çoğu tefranın patlayıcı püskürmelerinden oluşan ve lav akıntılarının coşkulu püskürmeleriyle dönüşümlü olarak oluşan stratovolkanlardır (örn. St. Helens Dağı). Ateş Çemberindeki stratovolkanlardaki lavlar esas olarak andezit ve bazaltik andezittir ancak dasit, riyolit, bazalt ve diğer bazı daha nadir türler de bulunur.[4] Ateş Çemberi'nde Kalkan volkan ve denizaltı deniz dağları gibi başka volkan türleri de bulunur.

Dünyanın en yüksek aktif yanardağı, Ateş Çemberi'nin And Dağları bölümünde yer alan Ojos del Salado'dur (6.893 m veya 22.615 ft). Arjantin ve Şili arasındaki sınırın bir parçasını oluşturur ve en son MS 750'de patlamıştır.[11] Arjantin-Şili sınırındaki bir başka Ateş Çemberi And yanardağı Llullaillaco'dur (6,739 m veya 22,110 ft), dünyanın tarihsel olarak aktif olan en yüksek yanardağıdır. Yanardağ en son 1877'de patladı.

Dünyanın sismik enerjisinin yaklaşık %76'sı Ateş Çemberi'nde depremler olarak salınır.[12] Dünya'daki depremlerin yaklaşık %90'ı[13][14] ve dünyanın en büyük depremlerinin yaklaşık %81'i bu bölgede meydana gelmiştir.

Coğrafi sınırlar

Ateş Çemberi'ne dahil olan bölgelerin çoğu hakkında jeologlar arasında fikir birliği vardır. Bununla birlikte, üzerinde evrensel bir anlaşmanın bulunmadığı birkaç bölge vardır. Bazı jeologlar Endonezya'nın tamamını Ateş Çemberi'ne dahil ederken [15] birçok jeolog, Endonezya'nın batı adalarını (Alpid kuşağına dahil ettikleri) hariç tutar.[3][16][17][18][19]

Bazı jeologlar Antarktika Yarımadası'nı ve Güney Shetland Adalarını Ateş Çemberi'ne dahil ederken,[17][18] diğer jeologlar bu bölgeleri hariç tutmaktadır.[15] Antarktika'nın geri kalanı hariç tutulmuştur çünkü oradaki volkanizma yitim ile ilgili değildir.

Pasifik ateş çemberi sınırlarında bulunan bögeler

Yitim zonu ve Okyanus çukurları

Şili tipi ve Mariana tipi yitim zonu örnekleri

Bir tektonik levhanın okyanus litosferi, başka bir levhanın okyanus litosferinin altına daldırılırsa, yitim bölgesinde bir volkanik ada yayı oluşturulur. Ateş Çemberi'ndeki bir örnek, batı Pasifik Okyanusu'ndaki Mariana Arkıdır. Bununla birlikte, okyanusal litosfer kıtasal litosferin altına girerse, o zaman volkanik bir kıtasal yay oluşur; Ateş Çemberi örneği Şili kıyılarıdır.

Okyanus çukurları

Okyanus çukurları, okyanusların tabanındaki dalma-batma bölgelerinin topografik ifadesidir. Ateş Çemberi'nin batma bölgeleriyle ilişkili okyanus çukurları şunlardır:

Galeri

Kaynakça

  1. ^ "What is the Ring of Fire?". NOAA. 12 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2020. 
  2. ^ "Moving slabs". This Dynamic Earth. USGS. 11 Ekim 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ a b Decker, R.W.; Decker, B.B. (1991). Mountains of Fire: The Nature of Volcanoes. Cambridge University Press. s. 23. ISBN 978-0521321761. 
  4. ^ a b c Venzke, E, (Ed.) (2013). "Volcanoes of the World, v. 4.3.4". Global Volcanism Program. Smithsonian Institution. doi:10.5479/si.GVP.VOTW4-2013. 5 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2023. 
  5. ^ Siebert, L; Simkin, T.; Kimberly, P. (2010). Volcanoes of the World (3. bas.). s. 68. 
  6. ^ Oppenheimer, Clive (2011). "Appendix A". Eruptions that Shook the World. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 355-363. ISBN 978-0-521-64112-8. 
  7. ^ Macdonald, G.A. (1972). Volcanoes. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall. ss. 346, 430-445. ISBN 9780139422195. 
  8. ^ Pappas, Stephanie (11 Şubat 2020). "The lost continent of Zealandia hides clues to the Ring of Fire's birth". Live Science. 27 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2023. 
  9. ^ Schellart, W. P. (December 2017). "Andean mountain building and magmatic arc migration driven by subduction-induced whole mantle flow". Nature Communications. 8 (1): 2010. Bibcode:2017NatCo...8.2010S. doi:10.1038/s41467-017-01847-z. PMC 5722900 $2. PMID 29222524. 
  10. ^ "DESCRIPTION: "Ring of Fire", Plate Tectonics, Sea-Floor Spreading, Subduction Zones, "Hot Spots"". vulcan.wr.usgs.gov. 31 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ "Nevados Ojos del Salado". Global Volcanism Program. Smithsonian Enstitüsü. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2021. 
  12. ^ Duda, Seweryn J. (November 1965). "Secular seismic energy release in the circum-Pacific belt". Tectonophysics. 2 (5): 409-452. Bibcode:1965Tectp...2..409D. doi:10.1016/0040-1951(65)90035-1. 
  13. ^ "Ring of Fire". USGS. 24 Temmuz 2012. 6 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2013. 
  14. ^ "Where do earthquakes occur?". USGS. 13 Mayıs 2013. 5 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2013. 
  15. ^ a b Schmincke, Hans-Ulrich (2004). Volcanism. ss. 55, 114. doi:10.1007/978-3-642-18952-4. ISBN 978-3-540-43650-8. 
  16. ^ Macdonald, G.A. (1972). Volcanoes. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall. ss. 344-345. ISBN 9780139422195. 
  17. ^ a b Francis, P.; Oppenheimer, C. (2004). Volcanoes (2. bas.). Oxford: Oxford University Press. ss. 18-22. ISBN 0-19-925469-9. 
  18. ^ a b Hickson, C J; Edwards, B R (2001). "Volcanoes and volcanic hazards". Brooks, G R (Ed.). A synthesis of geological hazards in Canada. Geological Survey of Canada, Bulletin 548. Natural Resources Canada. ss. 145-181. doi:10.4095/212217. ISBN 978-0-660-18316-9. OCLC 1032874834. 
  19. ^ Francis, Peter (1993). Volcanoes: A Planetary Perspective. Clarendon Press. ss. 18-22. ISBN 978-0-19-854452-4. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Yanardağ</span> Magmanın yer içinden yüzeye çıktığı veya geçmişte çıkmış olduğu, genellikle koni biçiminde, tepesinde bir püskürme ağzı bulunan dağ

Yanardağ ya da volkanik dağ, magmanın yeryüzünden dışarı püskürerek çıktığı coğrafi yer şekilleridir. Güneş Sistemi'nde bulunan kayalık gezegen ve uydularda birçok yanardağ olmasına rağmen, bu olgu, en azından Dünya'da, genellikle tektonik plaka sınırlarında görülür. Ne var ki, sıcak nokta yanardağlarında önemli istisnalar vardır. Yanardağların araştırıldığı bilim dalına volkanoloji denir.

<span class="mw-page-title-main">Levha tektoniği</span> Litosferin yapısını inceleyen jeoloji dalı

Levha tektoniği } Dünya'nın litosfer'inin yaklaşık 3,4 milyar yıl öncesinden beri yavaş hareket eden birçok büyük tektonik levha içerdiği düşünülen genel kabul görmüş bilimsel bir teoridir.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Okyanus</span> Amerika, Asya ve Okyanusya kıtaları arasında ve dünyanın en büyük okyanusu

Büyük Okyanus veya Pasifik Okyanusu, Amerika, Asya, Antarktika ve Okyanusya kıtaları arasında ve dünyanın en büyük okyanusu. Pasifik adını İspanya krallığı adına Dünya'yı dolaşan Portekizli denizci Ferdinand Magellan vermiştir. Magellan, günler süren zorlu ve fırtınalı koşullar altında adını verdiği Macellan Boğazı'ndan geçip bu okyanusa açıldığında, fırtınaların dinmesinden ve kendisini sakin suların karşılamasından dolayı Portekizcede "sakin" anlamına gelen "Pasifico" sözcüğünden yola çıkarak bu adı vermiştir. 179,7 milyon km² yüzölçümüne sahiptir. Neredeyse Atlas Okyanusu ve Hint Okyanusu'nun toplamı kadar yüzölçümü vardır. En derin yeri 11.034 metre ile Mariana Çukuru olup burası aynı zamanda Dünya'daki en derin noktadır. En kalabalık ada Tahiti'dir. Ayrıca Dünya'daki depremlerin %90'ı ve büyük depremlerin ise %80'i Pasifik bölgesinde oluşmaktadır. Bunun nedeni Büyük Okyanusun çok derin olmasıdır. 708.000.000 km³ hacmi vardır ve kapladığı alan Dünya'daki toplam karaların alanından biraz daha büyüktür. Okyanusun 3.000-3.500 metreden daha derin her yerinde sıcaklık 2 °C derecenin altındadır. Üzerinde irili ufaklı yaklaşık 20.000 ada bulunmaktadır. Buna karşın toplam yüz ölçümünün yalnızca %1 kadarı karadır. Japonya, Endonezya ve Yeni Gine vb. volkanik adalarla çevrilmiştir. Bu adalara "ateş çemberi" adı verilir.

<span class="mw-page-title-main">St. Helens Yanardağı</span>

St. Helens Dağı, ABD'nin Washington Eyaleti'nin güneyinde, 2.549 metre yüksekliğinde bir volkandır. Kuzey Amerika'nın batı kıyısında uzanan Pasifik Ateş Çemberi'nin sisteminin bir parçası olan, bir dizi volkanlar zinciri Cascade Sıradağları'nda yer alır. St. Helens Dağı, Pasifik Volkan Kuşağı'nın tüm yanardağları gibi büyük bir patlama enerjisi gösterir.

<span class="mw-page-title-main">Kaldera</span>

Kaldera, volkanik patlama sonucu toprağın çökmesiyle oluşmuş volkanik yer şekli. Bazen volkanik kraterlerle karıştırılmaktadır. Kelime, İspanyolcada ‘caldera’ ve Latincede ‘calderia’ denilen 'pişirilmiş çömlek' anlamına gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Stratovolkan</span> lav, tüf ve kül tabakasından oluşmuş, yüksek, konik biçimli bir volkan

Stratovolkan, pek çok sertleşmiş lav, tüf ve kül tabakasından oluşmuş, yüksek, konik biçimli bir volkandır. Bu volkanlar dik yamaçlarıyla ve periyodik patlamalarıyla tanınırlar. Bunlardan fışkıran lavın akışkanlığı azdır ve çok uzağa yayılmadan önce soğur ve sertleşir. Magmaları asidik ya da yüksek-orta düzeyde silika içeriklidir. Buna karşın bazik içerikli magmanın akışkanlığı yüksektir ve Hawaii'deki kalkan biçimli Mauna Loa dağı gibi yayvan dağları oluşturur. Pek çok stratovolkanın yüksekliği 2500 metreden fazladır. Türkiye'den Ağrı Dağı ve Nemrut Dağı birer stratovolkan tipindeki volkanlardır.

<span class="mw-page-title-main">Volkanik gaz</span>

Volkanik gaz, magmanın yerkabuğundaki etkinliği sonucu gelişen volkanlardan sızan gaz.

<span class="mw-page-title-main">İtalya'da volkanizma</span>

İtalya, volkanik hareketlerin sıklıkla görüldüğü, Avrupa kıtası üzerindeki tek yanardağa sahip ülkedir. İtalya’daki volkanik hareketlerin temel nedeni, Avrasya Plakası ve Afrika Plakasının birbirine çarptığı bölgede bulunmasıdır. İtalya’daki yanardağlardan fışkıran lav, bir plakanın diğerinin altına girerek eriyen kayaçların püskürtülmesi sonucu oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'deki yanardağlar</span> Vikimedya liste maddesi

Bu, Türkiye'deki uykuda ve sönmüş yanardağların listesidir.

<span class="mw-page-title-main">Volkan kemeri</span>

Volkan kemeri. Stratovolkan, aynı zamanda kompozit volkan olarak da bilinir, uzun boylu konik volkan birçok lav, tefra, pamis ve volkanik kül katmanları tarafından sertleşerek inşa edilmiştir. Kalkan volkanların aksine strato volkanlar ve dik profilleri ve periyodik patlamalı püskürmeler ile karakterize edilirler. Bazı çökmüş kraterler ile kalderalarda bu şekilde adlandırılır. Genellikle stratovolkanlar yüksek viskoziteden dolayı uzağa yayılmadan önce soğur ve katılaşırlar. Bu lav oluşturan magma daha az bir miktarda viskoz mafic magma ile yüksek-orta derecede silika içermektedir. Geniş felsik, lav akıntıları nadirdir,15 km (9,3 mi) kadardır. Stratovolkanlar erüptif malzemelerin sıralı dökülmeleri itibaren inşa edilen kendi kompozit yapısı nedeniyle bazen “kompozit volkan” da denir. Onlar daha az yaygın olan kalkan volkanların aksine volkan tipleri arasında en yaygın olanlardandır. İki önemli Stratovolkan olan Krakatoa en iyi bilineni ve Vezüv 1883'teki patlama Pompei ve Herculaneum kasabalarnı önemli oranda tahrip etti. Aynı zamanda bu patlama binlerce kişinin ölümüne sebep olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kilauea Dağı</span>

Kilauea Dağı,, Amerika Birleşik Devletleri'nde Büyük Okyanus adalarından oluşan Hawaii eyaletindeki Big Island 'ın güneyindeki Hawaii Yanardağlar Ulusal Parkı içerisinde yer alan 1247 metre yüksekliğe sahip bir kalkan volkandır. Kilauea Dağı aynı zamanda Hawaii Adaları'nı oluşturan beş volkandan en aktifidir. Bu yanardağın 300.000 ile 600.000 yaş aralığında olduğu tahmin edilmektedir. 1983 yılından bu yana ara ara faaliyete geçen ve dünyanın en aktif yanardağları arasında gösterilen Kilauea, yakınında bulunan birçok yerleşim birimine zarar vermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Redoubt Dağı</span>

Redoubt Dağı veya Redoubt Yanardağı (İngilizce:Mount Redoubt veya Redoubt Volcano, ABD'nin Alaska eyaletinde çoğunluğu volkanik olan Aleut Sıradağları arasında bulunan stratovolkan'dır.

<span class="mw-page-title-main">Mauna Loa Dağı</span> Hawaiide bulunan aktif yanardağ

Mauna Loa Dağı, Amerika Birleşik Devletleri'de Büyük Okyanus adalarından oluşan Hawaii eyaleti'nin Big Island 'nın güneyinde yer alan Hawaii Yanardağlar Ulusal Parkı içerisinde yer alan 4.169 metre rakımlı bir aktif kalkan volkan. Hawaii dili ile bu dağın "Mauna Loa" olan ismi "Uzun Dağ" anlamına gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Hawaii (ada)</span> Büyük Okyanusta bulunan Hawaii Takımadalarının en büyük adası

'Hawaii veya Hawaii Büyük Adası (İngilizce: The Big Island, Hawai‘i; Hawaii dili: mokupuni o Hawai‘i Büyük Okyanus kuzeyinde bulunan volkanik Hawaii Takımadaları'nın en büyüğü ve en güneydoğuda bulunanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Novarupta</span>

Novarupta, ABD'nin Alaska eyaletinin güneybatısında ve Alaska Yarımadası üzerinde bulunan bir aktif yanardağdır.

<span class="mw-page-title-main">Pasifik levhası</span>

Pasifik levhası, çoğunluğu Pasifik Okyanusu'nun altında uzanan, 103.000.000 km² alanı ile en büyük okyanusal levhadır. Yıllık ortalama hızı 150 mm'dir. Dünyanın en aktif deprem ve volkanik bölgesi olarak adlandırılan Pasifik Ateş Çemberi levhanın sınır boyunca uzanır. Üzerinde Nazka levhası ve Juan de fuca Levhası bulunmaktadır. Antarktika levhasından ayrıldığı Pasifik-Antarktik sırtı da burada yer alır. Levhadaki dalma-batma hareketleri sonucu derin okyanus hendekleri oluşmuştur. Bunlardan en derini 11.000 m derinliğe ulaşan Mariana Çukuru'dur.

Volkanik yay. Adalar dizisi (yayı); çoğunlukla birbirine yaklaşan iki tektonik plaka arasında bulunan sınıra, paralel ve yakın olarak konumlanan, yay şeklinde hizalanmış, volkan zincirlerinden oluşan takımada, yani içinde çok ada olan bir deniz türüdür. Volkanik yay ada yayının alt başlığı altında incelenmektedir. Kısmen deniz seviyesinin altında olan ada yayları, tektonik olarak yay şeklindeki dağ kuşağını oluşturur. Aslında ada yayları, okyanusun altında kısmi olarak kalan bir dağ bendinde bulunan özel bir coğrafik-topoğrafik durumu simgeler. Bunların çoğu volkanlardan oluştuğu için volkanik ada yayları olarak da sınıflandırılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Karayip levhası</span>

Bölge sismik açıdan oldukça aktiftir ve 1943'te Porto Riko'nun kuzeybatısında meydana gelen 7,5 büyüklüğündeki deprem ve 1946 ve 1953'te kuzeyde meydana gelen 8,1 ve 6,9 büyüklüğündeki depremler gibi büyük büyüklükte depremlerin yaşandığı bir geçmişe sahiptir. Hispaniola'nın. Bölgede daha önce birçok önemli deprem meydana geldi; bunlardan biri 1787'de Porto Riko Çukuru'nda meydana gelmiş olabilir, diğeri ise 1867'de Virgin'in güneyindeki Anegada Çukuru'nda meydana geldi.

<span class="mw-page-title-main">Sunda Yayı</span>

Sunda Yayı, Sumatra ile Cava adalarını ve Sunda Boğazı ile Küçük Sunda Adaları'nı meydana getiren volkanik bir yaydır. Bu adaların topoğrafik omurgasını bir volkan zinciri oluşturmaktadır.

Denizaltı veya su altı depremi, bir su kütlesinin içinde, özellikle de okyanusun dibinde meydana gelen bir depremdir. Tsunamilerin başlıca nedeni bu tarz depremlerdir. Büyüklük, moment büyüklüğü ölçeği kullanılarak bilimsel olarak ölçülebilir ve şiddeti, Mercalli şiddet ölçeği kullanılarak belirlenebilir.