İçeriğe atla

Partça

Partça
𐭐𐭄𐭋𐭅𐭀𐭍𐭉𐭂
BölgePart İmparatorluğu
DönemMÖ 248 – MS 224 arasında imparatorluk dili, MS 3. yüzyıldan itibaren Orta Farsça Partçanın yerini almıştır
Dil ailesi
Dil kodları
ISO 639-3xpr
Glottologpart1239[1]

Partça, (Partça: 𐭐𐭄𐭋𐭅𐭀𐭍𐭉𐭂) aynı zamanda Arsasid Pehlevicesi olarak da bilinmektedir, tarihte Part ülkesinde (İran'ın kuzeybatısı ve Horasan'ın büyük bir kısmını içine dahil eden alan) konuşulan ve günümüzde kaybolmuş bir Kuzeybatı İrani dili.[2] Partça Part İmparatorluğu (MÖ 247-MS 224) ve dominyonları Arsak Krallığı, İberya Krallığı ve Albanya Krallığı'nın resmî devlet diliydi. Partça, İskitçe, Sakaca, Soğdca ve Harezmce ile aynı dönemde konuşulmuş İran dillerinden biridir.[3]

MÖ 1. yüzyılda taş üzerine yazılmış Partça metin

Günümüzde konuşulan bazı kuzeybatı İran dillerinin Part dilinin günümüzdeki kalıntıları ya da Partçanın kuzey İran ve Doğu Anadolu boyunca konuşulan farklı lehçelerinin günümüze ulaşmuş kalıntıları olabileceği dil bilimciler tarafından belirtilmiştir. Alman dilbilimci Jost Gippert, Eski Azericeden türeyen Azeri dilleri kolu içinde sınıflandırılan[4] Zaza dilinin fonetik (ses bilgisi), morfoloji (şekil bilgisi), sentaks (söz dizimi) ve leksik (kelime hazinesi) bakımından Partça ile çok yakın ilişkili olduğunu ve Partça ile birçok ortak sözcük taşıdığını tespit etmiş ve Zazacanın Partçanın günümüze ulaşan bir kalıntı lehçesi olabileceği ifade etmiştir.[5][6][7] Zazaca dışında Simnanca, Sengserce gibi Simnan dillerinin de Partçanın günümüze ulaşan kalıntıları olabileceği değerlendirilmiştir.[8][9] Simnanca ve Sengserce, Zazacaya benzer biçimde ergatiflik[10] ve gramatik cinsiyet özelliği taşımaktadır[11] ve Zazaca ile yakından ilişkilidir.[12]

Partça İmparatorluk dili olarak kullanıldığı dönemde İran dillerinin dışında Hint-Avrupa dilleri içinde başlı başına farklı bir dil kolunu oluşturan Ermeniceyi de önemli ölçüde etkilemiştir. Ermenicenin sözcük dağarcığının önemli bir kısmı Partçadan alıntılanan sözcüklerden oluşmaktadır. Pek çok Partça sözcük Ermenicede günümüze ulaşmıştır.

Partça Hint-Avrupa dillerinin İran dilleri grubunun Kuzeybatı İran dilleri koluna bağlıyken, Orta Farsça aynı grubun güneybatı koluna bağlıdır.[13][14] Windfuhr, Kürtçe dilini Med diliyle temellendirse de, Part diliyle de benzerlik taşıdığını belirtmiştir.[15][16][] Buna karşın Kürtçe genel olarak kuzeybatı kolu içinde sınıflandırılsa da diğer kuzeybatı kolu dillerinin aksine kuzeybatı kolunda bulunmayan, güneybatı koluna ait birçok özellik taşımaktadır[7] ve kuzeybatı İran dilleri ve güneybatı İran dilleri arasında konumlandırılmaktadır.[17][18]

Bakınız

Kaynakça

  1. ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Parthian". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History. 
  2. ^ "Parthian". Glottolog. 2024. 2 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2024. 
  3. ^ Baghbidi, Hassan Rezaei (2004). "Parthian History and Language". Iran Chamber Society. 6 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2024. 
  4. ^ "Adharic". Glottolog. 4 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2024. 
  5. ^ Gippert, Jost (6 Haziran 2022) [4 Mayıs 1996]. "Zazacanın tarihsel gelişimi". Dursun, Hasan tarafından çevrildi. Zazaki.de. 26 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2024. 
  6. ^ Keskin, Mesut (2012). "Orta ve Eski İrani Dillerin Zazacaya Tuttuşu Işık". ResearchGate. Open Publishing. 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2023. 
  7. ^ a b Paul, Ludwig (1998). "The Pozition of Zazaki the West Iranian Languages" (PDF). Iran Chamber. Open Publishing. Erişim tarihi: 4 Aralık 2023. 
  8. ^ Borjian, Habib (2008). "The Komisenian Dialect of Aftar". Archiv Orientální. Cilt 76. ss. 379-416. doi:10.7916/D8N02H9X. 
  9. ^ Lecoq, Pierre (1989). "Les dialectes caspiens et les dialectes du nord-ouest de l'Iran". Schmitt, Rüdiger (Ed.). Compendium Linguarum Iranicarum. Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag. ss. 296-314. 
  10. ^ Borjian, H. (2021). Essays on Three Iranian Language Groups: Taleqani, Biabanaki, Komisenian (Vol. 99). ISD LLC.
  11. ^ Rezapour, Ebrahim (2015). "Word order in Semnani language based on language typology". IQBQ. 6 (5): 169-190. 
  12. ^ "İran Dilleri". 21 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2013. 
  13. ^ "Iranian languages". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2017. 
  14. ^ "Iran Chamber Society: History of Iran: Parthian History and Language". www.iranchamber.com. 7 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2017. 
  15. ^ Frye, Richard N. (Richard Nelson), 1920-2014. (1984). The history of ancient Iran. München: C.H. Beck. ISBN 3-406-09397-3. OCLC 12555083. 
  16. ^ Windfuhr, Gernot (1975), "Isoglosses: Persler ve Partlar, Kürtler ve Medler Üzerine Bir Taslak", Monumentum HS Nyberg II (Acta Iranica-5), Leiden: 457-471. 
  17. ^ MacKenzie, David N. (1961). "The Origins of Kurdish". Transactions of the Philological Society. ss. 68-86. 
  18. ^ Windfuhr, Gernot (2009). The Iranian Languages (İngilizce). Routledge. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Zazaca</span> Zazalar tarafından Türkiyenin doğu ve güneydoğusunda konuşulan bir dil

Zazaca, Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri grubunda bulunan Kuzeybatı İran koluna bağlı bir dildir. Zazalar tarafından Türkiye'nin doğusunda Bingöl, Elâzığ, Erzincan, Erzurum, Sivas ve Tunceli; güneydoğusunda Diyarbakır, Adıyaman, Şanlıurfa ile Muş'un Varto ilçesi ve Bitlis'in batısında Mutki ilçesi civarındaki köylerde yoğunlukla konuşulur. Zazacaya gramer, genetik, dil bilimi ve söz varlığı açısından en yakın diller Hazar Denizi kıyılarında konuşulan Talışça, Tatça, Gilekçe, Simnanca, Sengserce ve Mazenderancadır.

<span class="mw-page-title-main">Zazalar</span> Türkiyenin doğu ve güneydoğusunda yaşayan bir etnik grup

Zazalar, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı bir dil olan Zazaca konuşup Türkiye'nin çoğunlukla Doğu Anadolu Bölgesi'nde; Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan ve Tunceli, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde ise; Diyarbakır, Adıyaman, Şanlıurfa illerinin belirli bölgelerinde yaşayan İranî bir halktır. Yaklaşık 2-3 milyon nüfusa sahip olan Zazalar; Türkler, Kürtler ve Araplardan sonra sayısal olarak Türkiye'deki dördüncü en büyük etnik grubu oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İran dilleri</span>

İran dilleri veya İranî diller, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İran dilleri koluna bağlı dil öbeği. Günümüzde 150-200 milyon kişinin bu dil grubuna ait dilleri konuştuğu tahmin edilir. İran dilleri tarihsel gelişim açısından üç gruba ayrılır: Eski İran dilleri, Orta İran dilleri ve Yeni İran dilleri.

<span class="mw-page-title-main">Kürt dilleri</span> Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren dil

Kürt dilleri veya Kürtçe, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren ve Türkiye'nin doğu ve güneydoğusu, Suriye'nin kuzeyi, Irak'ın kuzeyi ve kuzeydoğusu ile İran'ın batısında yaşayan Kürtler tarafından konuşulan bir dil koludur. Kürtçe Irak'ta, Irak'a bağlı Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde ve de facto özerk olan Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi'nde resmî dil statüsüne sahiptir. Kürt dillerinin yukarıda belirtilenler haricinde Ermenistan, Gürcistan, Türkmenistan, Lübnan, Afganistan, Rusya gibi ülkelerde az sayıda konuşanı bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Mâzenderanca</span> Kuzeybatı İran dili

Mazenderance Hint-Avrupa dil ailesinin İrani diller grubunun Kuzeybatı İran dilleri koluna bağlı bir dildir. Hazar Denizi'nin güney kesiminde başta Mazenderan olmak üzere Gilan ve Gülistan eyaletlerinde konuşulur. Mazenderanca, Farsçadan çok büyük ölçüde etkilenmiş olmasına rağmen, kuzeybatı İran kökenli bağımsız bir dil olarak varlığını sürdürmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Talışça</span>

Talışça veya Talişçe, İran ve Azerbaycan'da konuşulan bir Kuzeybatı İran dilidir. Tatça ve Zazaca ile yakından ilişkili dil, İran'ın Hazar Denizi kıyılarındaki Gilan ve Erdebil eyaletleri ile Azerbaycan'ın güney illerinde yaklaşık 220.000 kişi tarafından konuşulmaktadır. Konuşurlar Hazar Denizi'nin batı ve güneybatı kıyı bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Glottolog Talişçeyi Türkiye'de konuşulan Zazaca ile Hazar Denizi'nin güney kıyılarında konuşulan Tatça ve lehçeleri ile birlikte Eski Azerice'den türeyen Azeri dilleri grubu içinde sınıflandırmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tatça</span> Dağıstan ve Azerbaycanda konuşulan bir dil

Tatça, Kafkas Farsçası, Tat Farsçası ya da Kafkas Tatçası Dağıstan ve Azerbaycan'da konuşulan bir Batı İran dilidir. Dil, Tatlar ve Dağ Yahudileri tarafından konuşulmaktadır. Dağ Yahudileri tarafından konuşulan bir diğer İran dili olan Yahudi Tatçasından farklıdır. Tatça Farsçaya oldukça benzer olmakla birlikte tamamen karşılıklı anlaşılabilir değildir.

<span class="mw-page-title-main">Kürtlerin kökeni</span> Kürtlerin kökeni hakkında genel bakış

Kürtlerin kökeni, Orta Doğu'da yaşayan bir etnik grup olan Kürtlerin oluşumu. Akademisyenler, Kürt sözcüğünün kökeni için farklı teoriler ortaya atmışlardır. Bir teoriye göre, Orta Farsçada "göçebe; çadır-satıcısı" terimi olan 𐭪𐭥𐭫𐭲 kwrt- olarak kullanıldığı öne sürülmüştür. Kürt sözcüğü en az 17. yüzyıla kadar bir kolektif kimlik terimi (etnonim) olarak kullanılmamıştır. Sözcük, bundan ziyade Kürtçe konuşan nüfusa, komşu popülasyonlarca verilen bir isimdi. Bölgede yaşayan kitle için bu kimliğin ana belirteci klan ve aşiretlerinin belirledikleri mensubiyetleri olmuştur. Kürtler, Hint-Avrupa göçü öncesi bölgede bulunan gruplar dahil olmak üzere, birden çok kabile ve etnik grubun birleştiği heterojen kökenlere sahiptir.

Med dili veya Medce, Medler tarafından konuşulmuş bir dildir. Ölü bir dil olan İran dillerinin Kuzeybatı İran dilleri kolu içinde sınıflandırılmıştır. Aynı kol içinde sınıflandırılan diğer diller Kürt dilleri, Goranice, Eski Azerice, Zazaca, Tatça, Mazenderanca, Gilanca ve Beluçça gibi dillerdir. Med dili İskit dilleri, Saka dili, Avestaca ve Eski Farsça ile birlikte Antik dönemde konuşulmuş İran dilleri arasında yer almaktadır.

Batı İran dilleri, Doğu İran dilleri ile birlikte Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri grubunu oluşturan iki koldan biridir. Batı İran dilleri temelde Kuzeybatı İran dilleri ve Güneybatı İran dilleri olmak üzere iki kola ayrılmaktadır. Eski Farsça, Medce, Partça ve Orta Farsça gibi diller İran dillerinin batı grubunda yer almış belgelenmiş en eski dilleridir. Farsça, Kürtçe, Beluçça, Lurca, Zazaca, Talışça, Tatça, Simnanca, Sengserce, Gilekçe gibi diller bu grupta yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Deylemliler</span>

Deylemiler Hazar Denizi'nin güneybatı kıyısındaki Kuzey İran'ın dağlık bölgeleri olan Deylem'de yaşamış bir halk.

<span class="mw-page-title-main">Simnanca</span>

Simnanca, İran'ın kuzeyinde, Hazar Denizi'nin güneyinde Simnan eyaletinde konuşulan Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri grubunda bulunan Batı İran koluna bağlı bir dildir. Gramer, söz dağarcığı ve genetik olarak Zazaca, Gilekçe, Mazenderanca ile önemli ölçüde benzerlik göstermektedir. Simnanca çoğu Kuzeybatı İran dili gibi ergatif bir dildir ve gramatik cinsiyet özelliği taşımaktadır. Diğer kuzeybatı İran dilleri gibi Medce ve Partça ile benzerlik göstermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Sengserce</span>

Sengserce, İran'ın kuzeyinde, Hazar Denizi'nin güneyinde Simnan ve Tahran eyaletlerinde ve Mehdişehr'de (Sengser) konuşulan Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri grubunda bulunan Batı İran koluna bağlı bir dildir. Gramer, söz dağarcığı ve genetik olarak Zazaca ile önemli ölçüde benzerlik göstermektedir. Bu nedenle bazı dil bilimciler tarafından Zazaca ile birlikte İran dillerinin Hyrkan grubunu oluşturduğu kabul edilmektedir. Sengserce Zazaca, Simnanca, Tatça ve diğer Kuzeybatı İran diller gibi ergatif bir dildir ve eril dişi ayrımı taşımaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tatça (İran)</span>

Tatça İran'un kuzeybatısında Hazar Denizi'nin güneyinde Tatlar tarafından konuşulan ve Eski Azerice, Talişçe, Zazaca, Gilekçe ve Mazenderanca ile yakından ilişkili bir Kuzeybatı İran dilidir. Bazı kaynaklar, Eski Azerice terimini, Türk dillerinin yayılmasından önce Azerbaycan'da konuşulan Tatçayı belirtmek için kullanmaktadır. Tatça Erdebil, Kazvin, Zencan gibi bölgelerde konuşulmaktadır. Zazaca ve Talışça gibi ergatiflik özelliği gösteren bir dildir; aynı zamanda Zazaca gibi gramatik cinsiyet özelliği taşımaktadır. Glottolog Tatçayı Türkiye'de konuşulan Zazaca ile Hazar Denizi'nin güney kıyılarında konuşulan Talışça lehçeleri ile birlikte Eski Azerice'den türeyen Azeri dilleri grubu içinde sınıflandırmaktadır.

Vefsçe Tatçanın İran'ın Merkezi eyaletinde Vefs ve çevresinde konuşulan bir lehçesidir. Zazaca, Simnanca, Sengserce gibi ergatiflik (yalın-bükünlü) ve gramatik cinsiyet (eril-dişil) özelliği göstermektedir. Vefsçe ve diğer Tatça lehçeleri ile diğer batı İran dillerinde zamirler:

Deylemce İran dillerinin kuzeybatı koluna bağlı bir ölü dildir. Deylemce, İran'ın kuzeyin ve Hazar Denizi'nin güneyindeki, özellikle Gilan, Mazenderan bölgelerinde, konuluşulmaktaydı.

Herzendice ya da Herzenice Tatçanın İran'ın Doğu Azerbaycan eyaletinin kuzey kesimlerinde konuşulan bir lehçesidir. Azerbaycan dilinin bölgeye yayılmasından sonra nesli tükenen kuzeybatı İran dili Eski Azerice'den türemiştir. İranolog dil bilimci W. B. Henning ise Herdendicenin Talışça ve Zazacanın her ikisiyle de birçok ortak özellik taşıdığını tespit edip Herzendiceyi Talış dili ve Zaza dili asında konumlandırmıştır.

Hazar dilleri, İran dilleri'in Kuzeybatı İran dilleri koluna ait bir alt gruptur. İran'ın kuzeyinde Mâzenderan, Gilan, Doğu Azerbaycan, Gülistan, Simnan gibi eyaletlerde konuşulmaktadır. Gilekçe, Mâzenderanca ve lehçelerinden oluşan grup Zaza, Simnan, Tat ve Talış dilleriyle yakından ilişkilidir. Glottolog Gilekçe ve Mâzenderancayı Hazar dilleri, Zazaca, Tatça ve Tatçayı esi Azericenden türeyen Azeri dilleri grubunda sınıflandırmaktadır. Dillerin tümü genetik ve dil bilgisel olarak Zazacaya çok yakındır.

Simnan dilleri, İran dilleri'nin Kuzeybatı İran dilleri koluna ait bir diller grubudur. İran'ın kuzey Hazar Denizi'nin güneyinde Simnan eyaleti ve çevresinde konuşulmaktadır. Gruba ait diller Simnanca ve Sengserce, Zazacaya benzer biçimde egatiflik ve gramatik cinsiyet özelliği taşımaktadır.

Efterice, İran'n kuzeyindeki Simnan eyaletinde konuşulan bir Kuzeybatı İran dili. Simnan dilleri içinde yer almaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.